تَعَمَّدَتْ (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تَعَمَّدَتْ:
(وَ لکِنْ ما تَعَمَّدَتْ قُلوبُکُمْ) تَعَمَّدَتْ: واژه
«تعمّد» به معنی کاری است که از روی
«قصد و نیّت» انجام گیرد و آن برخلاف
سهو و
نسیان است.
چنان که در
آیه مورد بحث می‌خوانیم:
«... در آنچه
خطا کرده‌اید گناهی ندارید، ولی آنچه را از روی
عمد و
اختیار می‌گویید مورد
مجازات قرار خواهید گرفت.»
(وَ لکِنْ ما تَعَمَّدَتْ قُلوبُکُمْ) همچنین در آیه ۹۳
سوره نساء می‌خوانیم:
«و هرکس فرد با ایمانی را از روی
عمد (و
قصد) به قتل برساند مجازات او
دوزخ است که جاودانه در آن می‌ماند و
خداوند بر او
غضب می‌کند و از رحمتش او را دور می‌سازد و
عذاب عظیمی برای او آماده ساخته است.»
در این آیه (بعد از بیان
حکم قتل خطا) به مجازات کسی که فرد با ایمانی را از روی
عمد به
قتل برساند اشاره می‌کند.
از آنجا که آدم‌کشی یکی از بزرگ‌ترین جنایات و
گناهان خطرناک است و اگر با آن مبارزه نشود،
امنیت که یکی از مهم‌ترین شرایط یک
اجتماع سالم است به کلی از بین می‌رود، قرآن در آیات مختلف آن را با اهمیّت فوق‌العاده‌ای ذکر کرده است، تا آنجا که قتل بی‌دلیل یک
انسان را همانند کشتن تمام مردم روی
زمین معرفی می‌کند.
به همین دلیل در آیه مورد بحث نیز برای کسانی که فرد با ایمانی را
عمدا به قتل برسانند چهار مجازات و کیفر شدید اخروی (علاوه بر مسئله
قصاص که مجازات دنیوی است) ذکر شده است:
۱-
خلود، یعنی جاودانه در آتش دوزخ ماندن، ۲-
خشم و
غضب الهی، ۳-دوری از
رحمت خدا، ۴-مهیا ساختن عذاب عظیمی برای او و به این ترتیب از نظر مجازات اخروی حداکثر تشدید در مورد قتل
عمدی شده است، به طوری که در هیج مورد از قرآن این چنین مجازات شدیدی بیان نشده و امّا کیفر دنیوی قتل
عمد همان قصاص است.
به مواردی از کاربرد
تَعَمَّدَتْ در
قرآن، اشاره می‌شود:
(ادْعوهُمْ لِآبائِهِمْ هُوَ اَقْسَطُ عِندَ اللَّهِ فَاِن لَّمْ تَعْلَموا آباءهُمْ فَاِخْوانُکُمْ فی الدّینِ وَ مَوالیکُمْ وَ لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُناحٌ فیما اَخْطَاْتُم بِهِ وَ لَکِن مّا تَعَمَّدَتْ قُلوبُکُمْ وَ کانَ اللَّهُ غَفورًا رَّحیمًا) (آن‌ها را به نام پدرانشان بخوانید که این کار نزد خدا عادلانه‌تر است و اگر پدرانشان را نمی‌شناسید، آن‌ها برادران دینی و یاران شما هستند؛ امّا گناهی بر شما نیست در خطاهایی که در نامیدن آن‌ها به نام دیگران از شما سر می‌زند، ولی آنچه را از روی
عمد می‌گویید مورد
مؤاخذه قرار خواهد داد) و خداوند آمرزنده و مهربان است.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
(وَ لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُناحٌ فیما اَخْطَاْتُمْ بِهِ وَ لکِنْ ما تَعَمَّدَتْ قُلوبُکُمْ) یعنی گناهی بر شما نیست در مواردی که اشتباها و یا از روی
فراموشی ایشان را به غیر پدرانشان نسبت دهید و لیکن در مواردی که دل‌هایتان آگاه است و
عمدا این کار را می‌کنید، گناهکارید؛ این معنا در صورتی است که
کلمه ما را موصوله و به معنای آنچه بگیریم و اما اگر مصدر بگیریم معنایش چنین می‌شود و لیکن در
تعمد دل‌هایتان گناه هست و جمله
(وَ کانَ اللَّهُ غَفوراً رَحیماً) مربوط به موارد اشتباه و خطا است.
(وَ مَن یَقْتُلْ مؤْمِنًا مُّتَعَمِّدًا فَجَزآؤُهُ جَهَنَّمُ خالِدًا فیها وَ غَضِبَ اللّهُ عَلَیْهِ وَ لَعَنَهُ وَ اَعَدَّ لَهُ عَذابًا عَظیمًا) (و هر کس، فرد با ایمانی را از روی
عمد به قتل برساند، مجازات او دوزخ است؛ در حالی که جاودانه در آن خواهد بود و خداوند بر او غضب می‌کند و او را از رحمتش دور می‌سازد و مجازات بزرگی برای او آماده ساخته است.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
کلمه تعمد به معنای آن است که قصد کنی عملی را به همان عنوانی که دارد انجام دهی و چون فعل اختیاری خالی از قصد عنوان نیست، تصور دارد که یک عمل دارای چند عنوان باشد و در نتیجه ممکن است که یک فعل از جهتی
عمدی باشد و از جهتی دیگر خطایی، مثلا کسی که از دور شبحی می‌بیند و می‌پندارد آهو و یا گورخر است، در حالی که در واقع انسانی است (که دارد چیزی از زمین جمع می‌کند) بیننده به خیال شکار آن را هدف قرار می‌دهد و می‌کشد، تیراندازی او به سوی شکار
عمدی است، ولی انسان کشتنش خطایی است و همچنین وقتی معلم کودکی را به عنوان
تادیب می‌زند و اتفاقا چوب و یا مشت و یا لگدش به
قتلگاه او بر می‌خورد و او را می‌کشد، عمل واحدی را انجام داده، اما عنوان تادیبش
عمدی است و کشتنش خطایی و بنابراین کسی مؤمنی را
عمدا به قتل رسانده که مقصودش از عملی که کرده -زدن- یا -تیر‌انداختن- همان قتل بوده باشد، یعنی هم بداند که این مشت و لگد و یا تیر او را می‌کشد و هم بداند شخصی که به دستش کشته می‌شود
مؤمن است.
• شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «
تَعَمَّدَتْ»، ج۳، ص۲۳۴-۲۳۵.
