تَعولوا (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تَعولوا:
(أَدْنىٰ أَلاّٰ تَعُولُوا ) تَعولوا: در اصل
از مادّه
«عول» به معنى «ستم كردن و
انحراف از حدّ
اعتدال» است.
به موردی
از کاربرد
تَعولوا در
قرآن، اشاره می‌شود:
(وَ إِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تُقْسِطُواْ فِي الْيَتَامَى فَانكِحُواْ مَا طَابَ لَكُم مِّنَ النِّسَاء مَثْنَى وَ ثُلاَثَ وَ رُبَاعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تَعْدِلُواْ فَوَاحِدَةً أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ ذَلِكَ أَدْنَى أَلاَّ تَعُولُواْ) (و اگر مى‌ترسيد كه به هنگام
ازدواج با دختران
یتیم،
عدالت را رعايت نكنيد،
از ازدواج با آنان، چشم‌پوشى كنيد و با زنان پاک مورد علاقه خود ازدواج نماييد، دو يا سه يا چهار همسر؛ و اگر مى‌ترسيد
عدالت را درباره همسران متعدّد رعايت نكنيد، تنها يک همسر بگيريد و يا
از زنانى كه مالک آن‌هاييد استفاده كنيد. اين كار، به ترک ظلم و ستم نزديک‌تر است.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: كلمه عول مصدر فعل تعولوا و به معناى ميل و
انحراف است يعنى اين طريقه به همين وجهى كه تشريع شده است شما را به
منحرف نشدن
از راه ميانه و حد وسط نزديک‌تر مى‌كند و قهرا وقتى به اين طريقه عمل كرديد
از انحراف دور و دورتر مى‌شويد و ديگر به حقوق زنان تجاوز نمى‌كنيد.
بعضى گفته‌اند كه: كلمه عول به معناى سنگينى است، ليكن اين معنا، نه با لفظ
آیه سازگار است، نه با معنايش. جمله مورد بحث، جمله‌اى است كه جنبه تعليل دارد، يعنى حكمت تشريع قبلى را بيان مى‌كند و دلالت بر اين مى‌كند كه اساس تشريع در احكام
نکاح، بر قسط و
عدالت و
از بين بردن عول،
انحراف و اجحاف در حقوق است.
براى اين آيه، شأن نزول خاصى نقل شده و آن اين كه قبل
از اسلام معمول بود كه بسيارى
از مردم
حجاز، دختران يتيم را به عنوان تكفّل و سرپرستى به خانه خود مى‌بردند و بعد با آن‌ها ازدواج مى‌كردند و اموال آن‌ها را هم صاحب مى‌شدند و چون همه كار دست آن‌ها بود حتّى مهريه آن‌ها را كمتر
از معمول قرار مى‌دادند و هنگامى كه كمترين ناراحتى
از آن‌ها پيدا مى‌كردند به آسانى آن‌ها را رها مى‌ساختند و در حقيقت حاضر نبودند حتّى به شكل يک همسر معمولى با آن‌ها رفتار كنند. در اين هنگام آيه مورد بحث نازل شد و به سرپرستان ايتام دستور داد در صورتى با دختران يتيم ازدواج كنند كه
عدالت را به طور كامل درباره آن‌ها رعايت كنند و در غير اين صورت
از آن‌ها چشم بپوشند و همسران خود را
از زنان ديگر انتخاب كنند و اصل آيه اين است:
«و اگر مى‌ترسيد
از اين كه (به هنگام ازدواج با دختران يتيم) رعايت
عدالت درباره آن‌ها نكنيد (
از ازدواج با آنان صرف نظر نماييد و) با زنان پاک (ديگر) ازدواج كنيد، دو يا سه يا چهار همسر و اگر مى‌ترسيد
عدالت را (درباره همسران متعدد) رعايت نكنيد تنها به يک همسر قناعت نماييد و يا
از زنانى كه مالک آن‌ها هستيد استفاده كنيد. اين كار (انتخاب يک همسر و يا انتخاب كنيز)
از ظلم و ستم و
انحراف از عدالت، بهتر جلوگيرى مى‌كند»
(ذٰلِكَ أَدْنىٰ أَلاّٰ تَعُولُوا)
• شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات
قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته
از مقاله «تَعولوا»، ج۳، ص۲۶۷.
