• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تماضر بنت عمرو سلمی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


ام‌عمرو تماضر بنت عمرو بن حارث سلمی معروف به خنساء (م ۲۴ هـ)، زنی شاعر از بنی‌سلیم بود که همراه قبیله‌اش نزد رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) رفت و مسلمان شد. او صحابیه‌ای جلیل‌القدر، تواناترین شاعر زن و عابده‌ای از عابدات عرب بوده است. فرزندانش در جنگ قادسیه به شهادت رسیدند.


‌ام‌عمرو تماضر دختر عمرو بن حارث بن شرید بن ریاح بن یقظه خنساء ریاحیه سلمیه نخعیه، از بنی‌سلیم
[۱] بغدادی، عبدالقادر، خزانة الادب، ج۱، ص۴۳۳.    
[۲] ابن اثیر، علی بن ابی‌الکرم، اسد الغابه فی معرفه الصحابه، ج۲، ص۱۱۸.    
(تیره‌ای از قبیله مضر) و نسبش به مضر می‌رسد.
[۳] ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، ج۱۵، ص۵۵.    
شاعر مشهوری بود که بهترین و شیواترین اشعارش مرثیه‌هایی است که در رثای برادرانش صخر و معاویه (که در دوران جاهلیت کشته شده بودند) سرود.
[۴] زرکلی، خیر الدین، الاعلام، ج۳، ص۲۰۱.    
[۵] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۶۴.    
[۶] ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، ج۱۵، ص۶۲.    

خنساء در نجد دیده به جهان گشود.
[۷] کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۳، ص۹۲.    

او را به جهت اینکه بینی‌اش فرو رفته و پره‌های آن برجسته بود، «خنساء» نامیدند.
[۸] محلاتی، ذبيح‌الله، ریاحین الشریعه، ج۴، ص۱۹۸.
[۹] جر، خلیل، فرهنگ لاروس، ج۱، ص۹۴۰.

او صحابیه‌ای جلیل‌القدر
[۱۰] کحاله، عمر رضا، اعلام النساء، ج۱، ص۳۶۰.
و به گفته علمای شعر، تواناترین شاعر زن
[۱۱] ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابه، ج۸، ص۵۷.    
و عابده‌ای از عابدات عرب بوده است.
[۱۲] ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، صفة الصفوه، ج۲، ص۴۹۸.    
او در زمان نابغه ذبیانی که از شعرای معروف بود، شعر می‌سرود و نابغه او را ستوده است.
[۱۳] ابن‌قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم، الشعر والشعراء، ص۳۳۲.    

پیامبر شعرهای او را خوش می‌دانست و از آن حضرت نقل شده که فرمود: «خنساء بنت عمرو شاعرترین مردمان است».
[۱۴] کحاله، عمر رضا، اعلام النساء، ج۱، ص۳۶۰.
حکایاتی از او در مشاعره نقل شده که تحسین دیگران را بر انگیخته است.
گفته‌اند که بیشتر شعرهای او در رثای برادرش (صخر) بود
[۱۵] کحاله، عمر رضا، اعلام النساء، ج۱، ص۳۶۵.
و آن‌قدر در عزای او گریست تا نابینا شد.
[۱۶] ابن‌قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم، الشعر و الشعراء، ص۳۳۳.    


دُرَید بن صمّه که مردی سالخورده بود، از خنساء خواستگاری کرد و خنساء پاسخ رد به او داد و ترجیح داد که در میان قبیله‌اش ازدواج کند. این بود که با رواحة بن عبدالعزای سلمی‌ ازدواج‌ کرد
[۱۷] محلاتی، ذبيح‌الله، ریاحین الشریعه، ج۴، ص۱۹۸.
[۱۸] ابن‌قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم، الشعر و الشعراء، ص۳۳۲.    
و از او صاحب فرزندی به نام عبدالله شد. پس از چندی همسرش‌ درگذشت و مرداس بن ابی‌عامر سلمی با او ازدواج کرد و زید، معاویه و عمر حاصل این ازدواج بودند.
[۱۹] ابن‌حزم، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، ص۲۶۱-۲۶۳.    


بیشتر عمر خنساء در دوران جاهلیت گذشت و پس از اسلام
[۲۰] زرکلی، خیرالدین بن محمود، الاعلام، ج۲، ص۸۶.    
به همراه قبیله‌اش، بنی‌سلیم به محضر مبارک پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رسید و اسلام آورد.
[۲۱] ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابه، ج۸، ص۱۱۰.    
[۲۲] ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، ج۴، ص۱۸۲۷.    
از اشعار خود برای پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) خواند که حضرت آنها را پسندید.

خنساء به اتفاق چهار پسرش در جنگ قادسیه شرکت کرد و با خواندن آیات قرآن و تذکر فنای دنیا و بقای آخرت، آنها را تحریض به قتال نمود تا هر چهار فرزندش شهید شدند، هنگامی که این خبر به گوش او رسید، گفت: "شکر خدای را که مرا به واسطه شهادت آنان بزرگی داد. از خداوند مسالت دارم که مرا با آنان در وادی رحمت خود قرار دهد".
[۲۳] ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابه، ج۸، ص۱۱۱.    

عمر بن خطاب تا پیش از مرگش، برای هر یک از چهار فرزندش، مبلغ دویست درهم به او می‌پرداخت.

خنساء در سال ۲۴ قمری یا ۲۶ هـ
[۲۴] مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۲، ص۱۶۲.    
در دوره خلافت عثمان در بیابان چشم از جهان فرو بست.
[۲۵] کحاله، عمر رضا، اعلام النساء، ج۱، ص۳۷۱.
برخی نیز می‌گویند که مرگ وی در سال ۴۲ ق در روزگار معاویه اتفاق افتاد.

از خنساء مجموعه شعری به نام دیوان الخنساء باقی مانده است.
[۲۶] مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۲، ص۱۶۲.    
[۲۷] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۷۸۸.    


برای مطالعه بیشتر به منابع زیر مراجعه شود.
[۲۸] دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، ج۶، ص۸۷۶۸.
[۲۹] معجم المطبوعات، ج۱، ص۸۳۷.
[۳۰] ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۸۷.
[۳۱] مرزبانی، محمد بن عمران، الموشح، ص۱۰۷.
[۳۲] تفضلی، آذر و فضائلی، مهین، فرهنگ بزرگان، ص۱۱۹.
[۳۳] بروکلمان، کارل، تاریخ الادب العربی، ج۱، ص۱۶۴.


۱. ↑ بغدادی، عبدالقادر، خزانة الادب، ج۱، ص۴۳۳.    
۲. ↑ ابن اثیر، علی بن ابی‌الکرم، اسد الغابه فی معرفه الصحابه، ج۲، ص۱۱۸.    
۳. ↑ ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، ج۱۵، ص۵۵.    
۴. ↑ زرکلی، خیر الدین، الاعلام، ج۳، ص۲۰۱.    
۵. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۶۴.    
۶. ↑ ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، ج۱۵، ص۶۲.    
۷. ↑ کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۳، ص۹۲.    
۸. ↑ محلاتی، ذبيح‌الله، ریاحین الشریعه، ج۴، ص۱۹۸.
۹. ↑ جر، خلیل، فرهنگ لاروس، ج۱، ص۹۴۰.
۱۰. ↑ کحاله، عمر رضا، اعلام النساء، ج۱، ص۳۶۰.
۱۱. ↑ ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابه، ج۸، ص۵۷.    
۱۲. ↑ ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، صفة الصفوه، ج۲، ص۴۹۸.    
۱۳. ↑ ابن‌قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم، الشعر والشعراء، ص۳۳۲.    
۱۴. ↑ کحاله، عمر رضا، اعلام النساء، ج۱، ص۳۶۰.
۱۵. ↑ کحاله، عمر رضا، اعلام النساء، ج۱، ص۳۶۵.
۱۶. ↑ ابن‌قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم، الشعر و الشعراء، ص۳۳۳.    
۱۷. ↑ محلاتی، ذبيح‌الله، ریاحین الشریعه، ج۴، ص۱۹۸.
۱۸. ↑ ابن‌قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم، الشعر و الشعراء، ص۳۳۲.    
۱۹. ↑ ابن‌حزم، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، ص۲۶۱-۲۶۳.    
۲۰. ↑ زرکلی، خیرالدین بن محمود، الاعلام، ج۲، ص۸۶.    
۲۱. ↑ ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابه، ج۸، ص۱۱۰.    
۲۲. ↑ ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، ج۴، ص۱۸۲۷.    
۲۳. ↑ ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابه، ج۸، ص۱۱۱.    
۲۴. ↑ مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۲، ص۱۶۲.    
۲۵. ↑ کحاله، عمر رضا، اعلام النساء، ج۱، ص۳۷۱.
۲۶. ↑ مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۲، ص۱۶۲.    
۲۷. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۷۸۸.    
۲۸. ↑ دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، ج۶، ص۸۷۶۸.
۲۹. ↑ معجم المطبوعات، ج۱، ص۸۳۷.
۳۰. ↑ ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۸۷.
۳۱. ↑ مرزبانی، محمد بن عمران، الموشح، ص۱۰۷.
۳۲. ↑ تفضلی، آذر و فضائلی، مهین، فرهنگ بزرگان، ص۱۱۹.
۳۳. ↑ بروکلمان، کارل، تاریخ الادب العربی، ج۱، ص۱۶۴.


پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۲۱۱، برگرفته از مقاله «تماضر بنت عمرو سلمی».
عبدالسلام ترمانینی، رویدادهای تاریخ اسلام، ترجمه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ج۱، ص۱۴۷.


رده‌های این صفحه : درگذشتگان سال 24 (قمری) | درگذشتگان سال 26 (قمری) | درگذشتگان سال 42 (قمری) | زنان شاعر | زنان صدر اسلام | شاعران صدر اسلام | شرکت‌کنندگان در جنگ قادسیه | شعرای جاهلیت | شعرای عرب
جعبه ابزار