• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تعریف بسایط

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



تعریف بسایط یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به معنای تعریف امور فاقد جزء عقلی یا جزء خارجی است.



تعریف به لحاظ بسیط و مرکب‌ بودن معرَّف، دو گونه است:
۱. تعریف بسیط؛
۲. تعریف مرکب.


تعریف بسایط؛ تعریف اموری است که بسیط و بدون جزء است و این امور دو نوع دارد:

۲.۱ - بسیط عقلی

بسیط عقلی؛ عبارت است از چیزی که در ذهن جزء ندارد و چیزی که جزء ندارد حد نخواهد داشت، زیرا حد از ذاتیات تشکیل می‌شود و بسیط عقلی، ذاتی (جنس و فصل) ندارد، ولی می‌توان آن را تعریف اسمی یا لفظی کرد؛ مانند: اجناس عالیه.

۲.۲ - بسیط خارجی

بسیط خارجی؛ چیزی است که در خارج جزء ندارد، ولی در ذهن، دارای اجزا و مرکب است و ازاین‌رو قابلیت تعریف حدی و رسمی را دارد؛ مانند: عقل و نفس و سواد و بیاض. حد داشتن، ملازم با ترکیب محدود نیست، زیرا جنس و فصل، اجزای حد در قول هستند، نه اجزای محدود در خارج و نفس‌الامر.


تعریف مرکبات؛ تعریف چیزهایی است که مرکب است و مرکبات دو قسم‌ دارد:

۳.۱ - مرکب عقلی

مرکب عقلی؛ یعنی چیزی که در ذهن از جنس و فصل ترکیب یافته باشد؛ مانند انسان که مرکب از حیوانیت و ناطقیت است؛ این گونه مرکب، تعریف حدی و رسمی دارد.

۳.۲ - مرکب خارجی

مرکب خارجی؛ سه‌گونه است: یا هیچ‌یک از اجزائش به تنهایی قوام ندارد، بلکه قوام هر یک به دیگری وابسته است؛ مانند: ماده و صورت در جسم، یا هر جزء به تنهایی قوام دارد؛ مانند: سرکه و انگبین در سکنجبین و یا دست‌کم یکی از اجزائش به تنهایی قوام دارد؛ مانند: جسم و بیاض در ابیض.
هرسه قسم مرکب خارجی، قابل تعریف حدی و رسمی‌اند. برای تعریف مرکبات خارجیه باید به ذکر اجزای آن پرداخت و همان اجزا را در تعریف آورد و خود اجزا اگر شناخته شده باشند، محتاج تعریف نیستند، وگرنه باید اجزا را به حد و اگر ممکن نباشد به رسم تعریف کرد و معرِّف‌های آ‌نها را ضمن تعریف مرکب بیان کرد.


در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید.    
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات.    
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.    
مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.    


۱. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات، ص۷۰.    
۲. خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۴۳۸.    
۳. علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید، ص۲۳۰.    
۴. مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه، ص۲۲۷.    



پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «تعریف بسایط»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۲/۶.    




جعبه ابزار