تعبد به ظن

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

عمل به دلیل ظنّی در استنباط احکام شرع را تعبد به ظن گویند.

---

تعبد به ظن، به معنای صحت عمل طبق ظن (حجت بودن آن) و استناد به آن در استنباط احکام شرع است.

---

اصولی‌ها معتقدند حجیت ظن (برخلاف قطع) ذاتی نیست و به اذن و جعل حجیت برای آن از سوی شارع نیاز دارد تا در حق مکلفان حجت گردد.

---

درباره تعبد به ظن، در دو مقام بحث می‌شود:
۱. امکان تعبد به ظن؛ ۲. وقوع تعبد به ظن.

۳.۱ - امکان تعبد به ظن

مراد از امکان در این بحث، امکان وقوعی تشریعی است؛ یعنی آیا بر وقوع آن، در عالم تشریع، مفسده‌ای مترتب می‌شود یا نه. درباره امکان تعبد به ظن، این بحث مطرح است که آیا امکان دارد شارع مقدس ظن را بر بندگان حجت قرار دهد و آنها را به آن متعبد سازد یا خیر؛ به بیان دیگر، آیا شارع می‌تواند از راه جعل حجیت برای ظن، کشف ناقص آن را از واقع، تعبداً کامل نماید (تتمیم کشف) و به مکلف بگوید با ظن، معامله قطع بنما و مؤدای آن را از روی تعبد، حکم واقعی محسوب نما یا خیر.
«ابن قبة»؛ به خلاف مشهور، معتقد است عقل صرف نظر از هر گونه دلیل و با فرض این که هیچ دلیلی بر تعبد به ظن وجود نداشته باشد تعبد به ظن را از نظر ثبوتی محال و ممتنع می‌داند؛ به این معنا که اگر شارع چنین کاری را انجام دهد، مفسده و محالی بر آن مترتب می‌شود.

۳.۲ - وقوع تعبد به ظن

بحث در مقام وقوع تعبد به ظن، این‌گونه است که آیا در خارج (عالم اثبات) از دیدگاه عقل و یا شرع، ظنونی حجت شده است یا خیر؛ به بیان دیگر، آیا در خارج می‌توان بر روی اماره‌ای خاص انگشت گذاشت و ادعا نمود که از نظر شرع یا عقل حجت است، یا خیر. این قسمت از بحث، از مباحث اصولی است و بحث از حجیت خبر واحد، اجماع منقول، شهرت و غیر آنها در اصول، مربوط به این مقام است.

---