برگ در قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
برگ، اندام‌های پهن و سبز رنگی هستند که با
نظم و ترتیب ویژه‌ای بر روی
ساقه گیاهان قرار دارد.
واژه «وَرَق» به معنای برگ
، سه بار در
قرآن به کار رفته است،
افزون بر آن در آیات بسیاری که باغ‌های بهشتی یا زمینی با تعابیری چون «حَدائِقَ ذاتَ بَهجَة»
به معنای باغ‌های خوش منظره و سرورآفرین
، «و جَنّت اَلفافا»
به معنای باغ‌هایی با تراکم بسیار
، «جَنّت تَجری مِن تَحتِهَا الاَنهرُ»
به‌معنای باغ‌هایی با نهرهای جاری از زیر درختان وصف شده، یا گیاهان و روییدنی‌های
زمین آیتی الهی قلمداد شده اشاراتی به برگ رفته است.
بنا به نظر برخی مفسران، تعبیر «اَهُشُّ بِها عَلی غَنَمی»
نیز در جریان
تکلم خدا با
موسی (علیه‌السلام) به معنای فرو ریختن برگ‌ها از درختان برای
تغذیه گوسفندان است.
شایان ذکر است که واژه «وَرِق» در
آیه «فَابعَثوا اَحَدَکُم بِوَرِقِکُم هذِهِ اِلَی المَدینَةِ»
به معنای دِرهَم بوده و به دلیل تشابه آن با برگ در پهنا، بدین
نام خوانده می‌شده‌است.
برگهای درختان با ایفای نقش غذاسازی، تولید
اکسیژن و پاکسازی
هوا، از شگفتی‌های آفرینش به شمار می‌آیند
و در روایتی منسوب به
امام صادق (علیه‌السلام)، با اشاره به ساختمان پیچیده آنها، آیتی الهی بیان شده‌اند.
گیاهان بدون برگ، در تهیه
غذا به دیگر گیاهان وابسته‌اند و
انگل به حساب می‌آیند. «سِپِس» ( و در
طب سنتی کشوث) از این دسته گیاهان است که پس از یافتن
گیاه میزبان به آن پیوند خورده، سپس
ریشه و قسمت پیش از پیوند می‌خشکد.
برخی مفسران «شَجَرَةِ خَبیثَة»
را که گیاهی بی‌ریشه در
زمین وصف شده، به آن
تفسیر کرده‌اند.
خداوند در آیات بسیاری برای بیان
علم و
قدرت خود به برگ‌ها و روییدنی‌های زمین اشاره کرده است. در آیه ۵۹
سوره انعام از
علم خداوند به هرآنچه در خشکی و دریاست و از جمله ریزش یکایک برگ‌ها سخن می‌رود:«و عِندَهُ مَفاتِحُ الغَیبِ لا یَعلَمُها اِلاّ هُوَ ویَعلَمُ ما فِی البَرِّ والبَحرِ وما تَسقُطُ مِن ورَقَة اِلاّ یَعلَمُها...». این آیه افزون بر اشاره به علم کلی خداوند به همه اشیا، بیانگر آگاهی او به همه جزئیات و حتی ریزش برگ‌هاست که بر اثر فراوانی آنها، برای بشر غیر قابل شمارش می‌نمایند.
در برخی روایات نیز ریزش برگ‌ها به
سقط جنین تأویل شده است.
خداوند در آیاتی دیگر با اشاره به سرسبزی زمین و زیبایی بخشی گیاهان به
طبیعت که بیش‌تر ناشی از برگهای درختان است نشانه‌ای بر قدرت خود می‌آورد که از آن جمله سبز گشتن زمین با
آب باران در آیات ۹۹ سوره انعام
و ۶۳
سوره حجّ و زیبایی بخشی درختان تحت عنوان «بَهیج» و «بَهجة» در آیات ۵ سوره حجّ
آیه ۶۰
سوره نمل و ۷
سوره ق است.
در آیات دیگری نیز از برگ به عنوان پوششی برای
بدن و سایه ساری برای موجودات یاد شده است؛
آدم و
حوّا پس از سرپیچی از فرمان خداوند با خوردن از آن درخت ممنوع، از لباس‌های بهشتی عریان شده، برای پوشاندن خود از برگ درختان استفاده کردند:«فَلَمّا ذاقَا الشَّجَرَةَ بَدَت لَهُما سَوءتُهُما‌وطَفِقا یَخصِفانِ عَلَیهِما مِن ورَقِ الجَنَّةِ...».
بر اساس گفته برخی مفسران آدم و حوا، خود را با برگ
درخت انجیر پوشاندند.
برخی با تأویل «وَرَقِ الجَنَّة» به معنایی غیر مادی آن را برگ صفا و روحانیت دانسته‌اند که مرهم آسیبهای ناشی از خوردن میوه درخت
خودپسندی و
انانیت است.
درباره
حضرت یونس نیز گفته شده که خداوند پس از خروج او از
شکم ماهی، بوته‌ای بدون
ساقه در کنارش رویانید که به نظر بسیاری از مفسران
بوته کدوبن بوده است
:«و اَنبَتنا عَلَیهِ شَجَرَةً مِن یَقطین».
یونس در زیر برگهای پهن و مرطوب آن آرمید و خود را از گزند حشرات و سوزش
آفتاب در امان نگاه داشت.
همچنین از سایه درختان بهشتی نیز در
قرآن یاد شده که ناشی از برگهای آنهاست.
برخی با رویکردی علمی، آیه ۸۰
سوره یس را اشاره به ساختار و نظام عملکرد برگ دانسته‌اند.
«اَلَّذی جَعَلَ لَکُم مِنَ الشَّجَرِ الاَخضَرِ نارًا...». استناد به توانایی‌خداوند در پدیدآوری
آتش سرخ از
درخت سبز نشانه‌ای بر قدرتش در
رستاخیز مردگان تلقی شده است
که طبق نظر این دسته از مفسران تصریح بر سبزی درختانِ پدید آورنده آتش اشاره به سلول‌های سبز رنگ (
کلروفیل ) موجود در برگ دارد که طی فرآیند نورخاست (
فتوسنتز ) غذای لازم را برای رشد
گیاه فراهم می‌آورند.
آیات من الاعجاز العلمی فی القرآن؛ بحار الانوار؛ البرهان فی تفسیر القرآن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ تفسیر مجاهد؛ تفسیر نمونه؛ جامع البیان عن تأویل آی القرآن؛ الجامع‌لاحکام القرآن، قرطبی؛ رسائل اخوان الصفا و خلان الوفاء؛ روض الجنان و روح الجنان؛ فتح القدیر؛ لسان العرب؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ معارف گیاهی؛ مفردات الفاظ القرآن؛ الموسوعة العربیة‌العالمیه؛ المیزان فی تفسیر القرآن.
دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «برگ».
