باری در قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
باری از اسما و
صفات الهی است به معنی پدید آورنده آفریدگان به صورت متمایز از یکدیگر.
باری (در اصل باریء
به همزه آخر) در لغت از ریشه «ب ر ء»
به معنای
آفریدن بدون نمونه
پیشین‌است.
واژه باری دو بار در آیه ۵۴
بقره و یک بار در
آیه ۲۴
حشر وارد شده است. در آیه ۲۲
سوره‌حدید نیز فعل (نبرأ) که معنای همین اسم را افاده می‌کند به کار رفته‌است.
اسم باری به معنای پدید آورنده مخلوقات است، به نحوی که هیچ‌یک به دیگری مشتبه‌نشده، از یکدیگر متمایز باشند
؛ به عبارت دیگر باری جدا سازنده و متمایز کننده مخلوقات از یکدیگر از طریق بخشیدن صورتهای گوناگون به آنهاست
، زیرا خداوند انسان را از زمین (
خاک ) جدا می‌سازد
یا اشیا را (از عالم عقول متمایز می‌کند و) به عالم نفوس تنزل می‌دهد
یا به عقیده برخی، موجودات را از عدم جدا می‌سازد.
پیوند بین معنای باری به عنوان اسم خداوند و معنای لغوی آن از این جهت است که معنای
آفریدن و پدید آوردن به نوعی در اسم باری لحاظ شده و شاید با توجّه به همین ارتباط است که برخی اسم باری را به معنای آفریدگار نخستین و پدید آورنده اشیا بدون نمونه پیشین دانسته‌اند.
گفتنی است که برخی، اساساً باری را از ریشه «براء» (جداسازی) و به معنای جدا سازنده دانسته‌اند.
اسم باری در آیه «هُوَ اللّهُ الخلِقُ البارِئُ المُصَوِّرُ‌لَهُ الاَسماءُ الحُسنی»
بین‌دو اسم خالق و مصوّر واقع شده است. از نظر محققان
باری به مرتبه ویژه‌ای از آفرینش موجودات به
دست خداوند اشاره دارد که پس از مرتبه
خلق و پیش از تصویر است، ازاین‌رو ترتیب این نامها در آیه یاد شده بر خلاف پندار برخی مبنی بر
ترادف آنها، از پیوند منطقی آنها حکایت دارد، زیرا هر آنچه که از عدم به سوی وجود خارج می‌شود در مرحله نخست نیازمند تقدیر و تعیین اندازه‌ها و حد و حدود و خصوصیات گوناگون و در مرحله دوم نیازمند پدید آوردن بر طبق اندازه‌ها و خصوصیات معین شده پیشین و در مرحله سوم نیازمند صورتگری و شکل‌دهی است و خداوند متعالی از آن حیث که مقدِّر و تعیین کننده حدود و خصوصیات آفریدگان است «خالق» و به جهت این‌که
اختراع کننده و پدید آورنده آنهاست «باری» و به اعتبار این‌که مرتب کننده صورتهای مخلوقات به بهترین ترتیب است «مُصوّر» خوانده می‌شود.
براساس آیه ۲۲
حدید مصیبتهایی که در زمین واقع می‌شود یا به انسانها می‌رسد، خداوند پیش از باری بودن نسبت به آنها، حدود و اندازه‌ها و خصوصیات آنها را در لوح محفوظ معین و مقدر کرده است. آیه مذکور تقدیر حوادث پیش از وقوع آنها و تعلق قضای تغییرناپذیر الهی به آنها را بر خداوند آسان دانسته است:«ما اَصابَ مِن مُصیبَة فِی الاَرضِ ولا فی اَنفُسِکُم اِلاّ فی کِتب مِن قَبلِ اَن نَبرَاَها اِنَّ ذلِکَ عَلَی اللّهِ یَسیر».
آیه بعد علت آگاه ساختن مردم از این امر (تقدیر حوادث پیش از وقوع آنها) را اندوهگین نشدن انسانها بر نعمتهای از‌دست رفته و خوشحال نشدن ایشان بر دریافت نعمتها بیان کرده است:«لِکَیلا تَأسَوا عَلی ما فاتَکُم ولا تَفرَحوا بِما ءاتکُم...»،
زیرا انسان اگر
یقین کند که آنچه (مصیبتها) به او رسیده قبلاً مقدّر شده و باید به او می‌رسید و نعمتهایی که به او داده شده تا مدتی نزد او به
امانت است،
غم و شادی خود را به هنگام از دست دادن
نعمت و دریافت آن بزرگ نمی‌شمارد و چندان به آن اهمیت نمی‌دهد.
برخی در تبیین باری آن را برگرفته از ریشه «بری» (
خاک ) و به معنای آفریننده
انسان و ترکیب کننده او از خاک دانسته‌اند.
در نظر دیگر باری از «بَرْی» (تراشیدن) و به مفهوم پدید آورنده چیزی به شکل موزون است.
گفته شده: باری از ریشه بَرء (
آفریدن) و به معنای خالق و
مترادف با آن است.
به اعتقاد برخی باری از «بُرء» (بهبودی و رهایی از
نقص و
مرض ) و به معنای پدید آورنده اشیا بدون نقص و کاستی
یا آفریدگار موجودات بدون تخلف از مقتضای
حکمت و
فطرت است.
از دیدگاههای یاد شده به دست می‌آید که قدر مشترک معنای باری نزد بیشتر‌مفسران و شارحانِ اسماء اللّه تعالی «آفریننده» است.
در سعه و ضیق این معنا از نظر متعلق هم اختلاف نظر وجود دارد؛ بعضی استعمال باری را هم در پدیدآورنده اجسام و هم در پدید آورنده اعراض، مانند رنگ و بو صحیح می‌دانند
و برخی معتقدند باری فقط در مورد پدید آورنده اجسام به کار می‌رود، ازاین‌رو به مخلوقات، «بریّه» گفته می‌شود؛ ولی درباره اعراضی همچون طعم و رنگ بریّه به کار نمی‌رود.
دسته سوم بر این باورند که لفظ باری به
آفریدن جانداران اختصاص داشته و در غیر جانداران به ندرت به کار می‌رود، به همین جهت گفته می‌شود:«برأ اللّه النسمة و خلق‌السموات والارض».
باری در آیه ۵۴
بقره نیز به کار رفته است و در آن
قوم موسی به
توبه و بازگشت به سوی آفریدگار و کشتن خویش فرمان یافته‌اند:«و اِذ قالَ موسی لِقَومِهِ یقَومِ اِنَّکُم ظَلَمتُم اَنفُسَکُم بِاتِّخاذِکُمُ العِجلَ فَتوبوا اِلی بارِئِکُم فَاقتُلوا اَنفُسَکُم ذلِکُم خَیرٌ لَکُم عِندَ بارِئِکُم فَتابَ عَلَیکُم اِنَّهُ هُوَ التَّوّابُ الرَّحیم». در این آیه دو بار لفظ باری در حال اضافه به ضمیر جمع مخاطب (کُم) به کار رفته است تا ضمن اشعار به اختصاص (پدید آورنده شما)، محبت مخاطبان را نیز برانگیزد؛ گویا خداوند می‌فرماید: این توبه و کشتن خویش گرچه برای شما از دشوارترین فرمانهاست؛ لیکن خدایی که این فرمان را داده آفریننده شماست، پس کسی که به وجود آمدن شما را پسندید و آن برای شما خیر بود، اکنون همو کشته شدن شما را پسندیده و این برای شما بهتر است. چگونه ممکن است خداوند خیر شما را نخواهد، در حالی که شما را
آفریده‌است؟
اقرب الموارد فی فصح العربیة و‌الشوارد؛ بحرالعلوم، سمرقندی؛ پیام قرآن؛ تاج العروس من جواهرالقاموس؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ ترتیب کتاب العین؛ التفسیر الکبیر؛ تفسیر نمونه؛ التوحید؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم؛ شرح اسماء الله الحسنی (لوامع البینات)؛ شرح الاسماء الحسنی، درودآبادی؛ شرح الاسماء الحسنی، غزالی؛ الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیه؛ علم الیقین فی‌اصول الدین؛ فتح‌الرحمن فی تفسیر القرآن؛ کشف‌الاسرار و عدة‌الابرار؛ لسان‌العرب؛ مجمع‌البحرین؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن؛ معجم مقاییس اللغه؛ المنجد فی اللغه؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ نثر طوبی؛ النهایة فی غریب الحدیث و‌الاثر.
مرکز دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «باری».
