الربا و البنک الاسلامی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
« الربا و البنك الاسلامى» سلسله درسهاى
آیت الله ناصر مکارم شیرازی است كه در تابستان سال ۱۳۷۶ در
مشهد مقدس ايراد شده و توسط
ابوالقاسم علیان نژادی به زبان عربى تنظيم و به همت مدرسة الامام
امیر المومنین علیه السلام در
قم ، انتشار يافته است. در اين كتاب پانزده موضوع و مساله مهم پيرامون
ربا و بانکداری اسلامی به عنوان مسائل مهم مستحدثه و مبتلا به جامعه اسلامى مورد بحث و بررسى قرار گرفته است.
آیة الله ناصر مكارم شيرازى در سال ۱۳۴۵ هجرى قمرى در شهر
شیراز در ميان يك خانواده مذهبى كه به فضائل نفسانى و مكارم اخلاقى معروفند ديده به جهان گشود. معظم له تحصيلات ابتدايى و دبيرستانى خود را در شيراز به پايان رسانيد. هوش و حافظه قوى و استعداد سرشار، وى را در محيط مدرسه در رديف شاگردان بسيار ممتاز قرار داده بود و چه بسا در يك سال، دو كلاس را طى مى‌نمود. شرايط آن روز
ایجاب مى‌كرد كه اين نوجوان با چنين نبوغ و استعداد فوق العاده، راه دانشگاه را پيش گيرد و اندوخته‌هاى علمى خود را در طريق كسب درجات ظاهرى به كار اندازد، ولى دست تقدير و عنايات پروردگار جهان و تمايلات باطنى ايشان به شناسايى عميق معارف و حقايق اسلام، توجه اين نابغه نورس را به سوى علوم اسلامى معطوف ساخت- بخصوص كه پس از شهريور سال ۱۳۲۰ شرايط دگرگون گرديد و مدارس و معارف اسلامى از نو رونق گرفت.
ايشان در حدود ۱۴ سالگى رسما دروس دينى را در( مدرسه آقا باباخان شيراز) آغاز كردند و در مدت اندكى نيازهاى خود را از علوم: صرف، نحو، منطق، بيان و بديع تأمين نمودند. سپس توجه خود را به رشته فقه و اصول معطوف ساختند و به خاطر نبوغ فوق العاده‌اى كه داشتند مجموع دروس مقدماتى و سطح متوسط و عالى را در مدتى نزديك به چهار سال به پايان رساندند. معظم له براى آشنايى با نظرات و افكار اساتيد بزرگ حوزه‌هاى عظيم شيعه در سال ۱۳۶۹ ه. ق وارد حوزه علميه
نجف اشرف گرديد و در آنجا در دروس اساتيد عالى مقام و بزرگى همچون آيات عظام: آقاى حكيم و آقاى خوئى و آقاى
عبدالهادی شیرازی و اساتيد برجسته ديگر- قدس الله اسرارهم- شركت جستند. معظم له در سن ۲۴ سالگى به اخذ اجازه
اجتهاد مطلق از محضر دو نفر از آيات بزرگ نجف نائل شدند. حضرت
آیت الله العظمی مکارم شیرازی بعد از بازگشت به ايران به تدريس سطوح عالى و سپس خارج اصول و
فقه پرداختند و قريب ۲۸ سال است كه حوزه گرم درس خارج ايشان مورد استقبال طلاب و بسيارى از كتب مهم فقهى را پس از تدريس به رشته تحرير درآورده‌اند. در حال حاضر حوزه درس خارج ايشان يكى از پرجمعيت‌ترين دروس
حوزه علمیه شيعه است و قريب به دو هزار نفر از طلاب و فضلاى عاليقدر از محضر ايشان استفاده مى‌كنند.
چون مؤلف در شمار مراجع تقليد مى‌باشد، و هر روز با
مسائل مستحدثه فراوانى مواجه هست، در سفر تابستانى خود به
مشهد ، درس تابستان سال ۷۶ را به موضوع
ربا و بانکداری اسلامی اختصاص داده، و در آن جا موضوعات مهمى از اين بحث را از منظر كتاب و سنت و عقل مورد بررسى قرار مى‌دهد.
کتاب در قالب مجموعه، و به روش درسى، فاقد مقدمه، نتيجه و فهرست آيات و روايات و مآخذ و... مى باشد; ساختار كتاب چنين است كه بعد از ذكر مقدمه تنظيم كننده كتاب، مستقيماً مباحث كلاس در ۱۵ بخش يا فصل جداگانه مطرح شده است.
مؤلف، ضمن بر شمردن ربا در شمار
گناهان کبیره ،
در ابتدا با
استناد به ادله چهارگانه كتاب، سنت،
اجماع و عقل،
حرمت ربا را ثابت كرده و در بحث آيات، از ديدگاه مفسرين نيز استفاده كرده و به بررسى آنها مى‌پردازد. وى در ضمن بررسى آيات ربا،
علاوه بر اثبات
حرمت آن، به مسائل كلامى همچون مفهوم خلود ربا گيرنده در آتش نيز پرداخته است. در ادامه به بررسى
حکم ربا در روايات پرداخته، كه به تواتر و با عبارات شديد، مسلمين را از گرفتار شدن به اين بلاى اقتصادى نهى كرده است.
اجماع فقهاى اسلام دليل ديگرى بر
حرمت ربا است كه مؤلف در آن به ديدگاه برخى از بزرگان
اهل سنت مانند
ابن قدامه نيز اشاره مى‌كند.
ايشان در بحث دليل عقل، على رغم آن كه معتقد است اين دليل براى اثبات
حرمت ربا كم‌تر مورد استناد قرار مى‌گيرد، اما آن را با تكيه بر يك
قیاس منطقى، از جمله ادله
حرمت ربا مى‌شمارد.
وى بحث ديگرى راجع به حكمت
تحريم ربا مطرح مى‌كند و برخى از
علل تحریم ربا را اين گونه بيان مى‌دارد: ربا اكل مال به
باطل است و باعث ركود اقتصادى در جامعه مى‌شود و مصداق بارز ظلم است.
نكته قابل توجه اين كه مؤلف در ابتداى اين بحث موضوعى را مطرح مى كند كه اصولا آيا جايز است ما از
علل احكام بحث كنيم يا خير؟ و با استناد به كتاب و سنت اين را امرى جايز و بلكه لازم مى‌داند.
در ادامه ضمن بيان تفاوت ميان اقتصاد مادى و الهى، انواع معاملات
حرام و
واجب ، و
مستحب و
مکروه را بيان كرده است.
وى در بحثى مستقل به بيان مسئله
ربای معاوضی و قرضى پرداخته و ضمن برشمردن شروط آنها، ديدگاه فقها در اين باره را مطرح كرده است. سپس با استناد به ادله اربعه،
حرمت ربا در
قرض را ثابت مى كند و در اين بين به برخى فروع مهم آن
اشاره مى نمايد.
در ادامه به موضوع حكم قرض به شرط
اجاره ، و
حکم اجاره به شرط قرض پرداخته و بعد از بيان ديدگاه فقهاى عظام، اعم از موافقين و مخالفين، به اين نتيجه مى‌رسد كه قرض به شرط
بیع يا اجاره نيز
حرام است. از ديگر مسائل مطروحه جواز اخذ فائده بدون شرط قبلى مى‌باشد كه بعد از بيان ديدگاه علما، چهار طايفه از روايات را بيان كرده و در پايان دو راه حل براى جمع ميان اين روايات ارائه نموده است.
ايشان در ادامه به سؤالاتى از قبيل: آيا قرض ربوى
حرام است يا باطل؟
و بعد از ذكر اقوال فقها راهى براى تخلص از ربا وجود دارد يا خير؟ پرداخته،
سپس بحث بانك‌دارى اسلامى و مسائلى كه جامعه امروز گريبان‌گير آنست را مطرح مى‌كند، وى ضمن بيان هدف از تشكيل بانك، و خدماتى كه بانك ارئه مى‌دهد و سياست‌هاى مالى دولت‌ها در اين زمينه، به تبيين نظر فقه اسلامى راجع به اين خدمات مى پردازد.
وى راجع به ماهيت حساب جارى، جوايز بانكى، نقل و انتقالات، تسهيلات بانكى و بررسى برخى مشكلات جارى، ضمن بيان حكم، راه حل‌هايى نيز ارائه مى‌كند.
در پايان ۳۸
استفتاء راجع به مسائل مربوط به بانك‌ها مطرح شده است.
الربا و البنک الاسلامی نویسنده:آیت الله ناصر مکارم شیرازی
نرم افزار جامع فقه أهل البيت عليهم السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
