البیان فی علوم القرآن (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«البیان فی علوم القرآن» تالیف
ادیب العلاف که پیرامون مباحث
علوم قرآن نوشته شده، مؤلف در آن بعضی از مسائل علوم قرآنی را به روش ساده و قابل فهم برای اکثر، بیان نموده است.
بعضی از موضوعات آن عبارتند از:
اعجاز قرآن - نزول
وحی - جمع قرآن
ناسخ و
منسوخ -
محکم و
متشابه - مکی و مدنی- و قسم‌های قرآن گرچه مطالب کتاب خیلی عمیق و علمی نیست و مؤلف پس از طرح موضوع شرح مختصری پیرامون آن بیان کرده و از بیان نظرات مختلف
پرهیز نموده است ولی بیان مطالب در قالبی ساده و قابل فهم، از اهداف مهم نویسنده به شمار می‌رود. از مجموعه مطالب کتاب بدست می‌آید که مؤلف مطالب را بصورت جزوه برای تدریس در دانشگاه‌ها آماده نموده و پس از آن (بدون در نظر گرفتن ترتیب خاصی برای آنها) همه را در یک جا جمع و در دو جلد چاپ نموده است.
کتاب ۲ جلد و دارای ۴۱ فصل (جلد اول ۲۱ و جلد دوم ۲۰ فصل) می‌باشد که فهرست مطالب آن به شرح ذیل است.
جلد اول: فصل اول: قرآن نوری است از طرف خدای رحمن: تعریف و محتوای قرآن
لغت قرآن- روش قرآن. فصل دوم:
اعجاز قرآن: وحی اول-
فصاحت و
بلاغت در قرآن- داستانهای قرآن فصل سوم:
احادیث پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم پیرامون
حقیقت قرآن فصل چهارم: نزول وحی:
عبادت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در
غار حراء قبل از
بعثت کیفیت نزول وحی در غار حراء- اولین وحی قرآنی-
انقطاع وحی. فصل پنجم: کیفیت نزول وحی: - کیفیت نزول قرآن- اوضاع و احوال نزول وحی اوقات و اماکن و
اسباب نزول وحی- اسباب نزول قرآن بصورت متفرق فصل ششم: ترتیب سوره‌ها و
آیات : فصل هفتم: جمع قرآن در
زمان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم : جمع قرآن و حفظ آن در سینه‌ها و کتابها حفظ قرآن در سینه
صحابه - قاریان و حافظان قرآن از صحابه فصل هشتم: جمع قرآن در زمان
خلافت ابی بکر: فکر جمع آوری قرآن- نامگذاری به
مصحف فصل نهم: جمع قرآن در زمان
عثمان : فکر نسخه برداری از مصاحف- آتش زدن مصاحف فرستادن
مصاحف نوشته شده به نقاط مختلف کشورهای اسلامی فصل دهم: سیر تکاملی
رسم الخط قرآن و چاپ آن: نقطه گذاری- چاپ قرآن فصل یازدهم: مکی و مدنی: راه شناسایی آیات مکی و مدنی فصل دوازدهم: اولین و آخرین
آیه و
سوره نازل شده فصل چهارم: سوره و آیه و کلمه و حرف (معنی آنها) فصل پنجم:
قرائت قرآن فصل ششم: الاحرف السبعه (حروف هفت گانه) فصل هفتم:
ناسخ و منسوخ : تعریف آنها- اقسام نسخ- فرق بین
نسخ و
بداء - نسخ
حکم و
تلاوت - از حد گذشتن (علماء) در ناسخ و منسوخ سوره‌ها و آیات طبق همین روش- اهتمام علماء به موضوع ناسخ و منسوخ فصل هشتم: آیات قرآنی و
احادیث نبوی پیرامون
رحمت و معامله نیکو فصل نهم: آیات ناسخ و منسوخ فصل دهم: کلمات غیر عربی در قرآن: عدد کلمات معرب (عربی شده) فصل یازدهم: تلاوت و قرائت قرآن از نظر قرآن فصل دوازدهم: قسم در قرآن مقدمه‌ای پیرامون قسم‌های قرآن فصل سیزدهم: قسم الهی: جواب قسم- حالات جواب
قسم - مقسم فصل چهاردهم: انواع قسم (تنوع در قسم) - قسم‌های الهی به صیغه‌های مختلف فصل پانزدهم: قسم به بنی بشر- الفاظ قسم به بنی بشر-
پرهیز از قسم دروغ فصل شانزدهم: قسم‌های الهی به جملاتی همچون: لا اقسم و فلا اقسم فصل هفدهم: ذکر سوره‌هایی که در آنها قسم وجود دارد فصل هیجدهم: ذکر آیاتی که در آنها قسم وجود دارد فصل نوزدهم: تعریف‌های قرآنی فصل بیستم: برخی از مناسبت‌های
تاریخ اسلام . فصل سیزدهم: تعدد نزول و انواع آن: تعدد نزول با
وحدت سبب تعدد نزول در مورد شخص واحد فصل چهاردهم: کیفیت نزول قرآن از نظر زمان و مکان: مثال نزول سوره‌ها و آیات در شب مثال نزول سوره‌ها و آیات در سفر فصل پانزدهم:
صلح حدیبیه : آنچه که در
بیعت رضوان نازل شده فصل شانزدهم: موضوع غرانیق: آنچه که پیرامون آن نازل شده- قصه غرانیق فصل هفدهم: حروف فواتح سوره‌ها: قرائت آنها- سوره‌هایی که دارای
حروف مقطعه هستند- ترتیب و صیغه‌های حروف مقطعه فصل هیجدهم: آیاتی از
قرآن کریم پیرامون
خلق و تکوین
انسان فصل نوزدهم: احادیثی از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم پیرامون فضائل قرآن فصل بیستم:
سجده در قرآن: سوره‌ها و آیاتی که دارای سجده هستند فصل بیست و یکم: بعضی از ایام مهم در
تاریخ اسلام .
فهرست موضوعات جلد دوم: فصل اول:
تفسیر : معنای تفسیر- انواع تفسیر- تفسیر به ماثور و تفسیر به رای مشهورترین تفاسیر در این دو موضوع- معرفی برخی از تفاسیر بعضی از فرقه‌های اسلامی سیر
تطور تفسیر- تفسیر در عصر جدید فصل دوم: بعضی از اهداف قرآن: تدبر و تفکر در آیات قرآن فصل سوم:
محکم و متشابه : معنی محکم و متشابه- روش در محکم و متشابه- معرفی بعضی از آیات محکم- حکم آیات متشابه تفسیر متشابه از نظر علماء قبلی و بعد از آنها احادیثی از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم پیرامون محکم و متشابه.
۱- در اکثر مباحث سعی دارد که مخاطبین را به قرائت قرآن و ارتباط داشتن با آن و استفاده نمودن از محضر قرآن، تشویق نماید ۲- در مباحث اختلافی- نظرات مختلف را ذکر نمی‌کند و فقط
اصل موضوع را توضیح می‌دهد (مانند بحث نسخ) ۳- با اینکه مذهب ایشان اهل تسنن است ولی در بعضی از مسائل با علماء
امامیه هم عقیده است (مانند نسخ در
تلاوت ) ۴- از مباحث قابل توجه این کتاب بحث قسم است که در جلد دوم از فصل دوازدهم تا بیستم حدود ۸۰ صفحه بصورت مفصل درباره آن بحث نموده است (انواع قسم- الفاظ قسم- جواب قسم و...) ۵- جلد دوم- فصل اول: در این فصل تفسیر در عصر جدید را مورد بحث قرار داده تفسیر در این
عصر را به ۵ قسم تقسیم نموده سپس از شرح مختصری، برای هر کدام مثالهای را ذکر می‌نماید ۶- جلد دوم- فصل هفتم- در این فصل پس از تعریف نسخ و ذکر اقسام سه گانه آن، نسخ در
حکم را فقط می‌پذیرد و معتقد است که نسخ در تلاوت و نسخ تلاوت و حکم، همان تعریف قرآن است ۷- همین فصل- نیز عنوانی دارد به نام: از حد گذشتن علماء در ناسخ و منسوخ که در آن توضیح می‌دهند که علماء
سلف در بیان ناسخ و منسوخ چقدر زیاده روی نموده‌اند ۸- در جلد دوم- فصل نهم: در این فصل آیات ناسخ و منسوخ را طبق نظر و دیدگاه خود مطرح نموده و آنها را توضیح می‌دهد (۲۰ مورد را ذکر می‌کند) ۹- جلد دوم- فصل دهم: در این فصل پیرامون کلمات غیر عربی در قرآن بحث می‌کند: که آیا در قرآن الفاظ غیر عربی وجود دارد یا خیر
۱- مطالب کتاب سیر منطقی ندارد و مطالب آن بصورت پراکنده مطرح شده است- به نظر می‌رسد که اصل مطالب بصورت جزوه درسی بوده آنگاه در کنار هم چیده شده و بصورت کتاب چاپ شده است. ۲- در بعضی از موارد پس از ذکر عنوان- چند آیه را ذکر نموده بدون اینکه برای آن شرحی بدهد مانند ص۳۸ ح ۲ ۳- بعضی از مطالب کتاب (مخصوصا جلد اول) از نظر علمی خیلی عمیق نیست
کتاب دو جلد است که متن آن عربی و جلد اول آن شامل ۳۳۱ صفحه و جلد دوم آن شامل ۲۹۵ صفحه و دارای مشخصات ذیل است جلد اول:
۱- کاغذ چاپ: عالی. ۲- نوع چاپ: کامپیوتری ۳- جلد آن: شومیز ۴- تاریخ انتشار: جلد اول
سال ۱۴۲۰ هجری قمری جلد دوم: سال ۱۴۲۲ هجری قمری ۵- نوبت چاپ: اول ۶- انتشار: جلد دوم توسط: مطبعة الفارس (انتشارات الفارس) جلد اول توسط: مکتبة الفارابی (انتشارات فارابی) ۷- دارای فهرست موضوعات کتاب ۸- نویسنده: ادیب علاف ۹- کتاب:
البیان فی علوم القرآن
نرم افزار مشکات الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
