الاصفی فی تفسیر القرآن (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب «الاصفی فی تفسیر القرآن»، به
زبان عربی و شامل تفسیر کل
قرآن می باشد، الاصفی برگزیده ای از تفسیر صافی است،
فیض در الاصفی به قول شیخ
آقا بزرگ، تنها به
تفسیر اهل بیت اکتفا کرده است، با این دید تفسیری روایی است. و نیز می‌توان آن را آمیخته ای از
روایت و
درایت دانست.
الاصفی در ۲۱ هزار سطر، حدود یک سوم
صافی می باشد که در دو مجلد ارائه شده است.
تفسیر صافی در سال ۱۰۷۵ پایان یافت و بعد از دو سال الاصفی به نهایت رسید. مؤلف در مقدمه می‌گوید: «این تفسیر را از تفسیر دیگرم صافی برگزیدم و در نگارش آن گزیده گویی را پیشه ساختم و آن را از زواید پیراستم، در تفسیر
آیات به بیان آیاتی که نیازمند توضیح بودند، با توجه به کلام معصومین، همت گماشتم، هر گاه از
تفسیر قمی چیزی آوردم که منسوب به معصوم نیست، در آغازش واژه قمی را نهادم تا از روایات دیگر جدا شود و اگر چیزی از طریق
عامه نقل کردم، آن را با کلمه «روی» از روایات دیگر متمایز ساختم، آن جا که از
ائمه به لفظ آنها نقل می‌کنم، به لفظ «قال»، «ورد» و «فی روایه» مشخص نمودم و اگر تلخیص شده یا نقل به مضمون کرده باشم با لفظ «کذا ورد» آن را بیان کرده‌ام و آن جا که کلامی از
معصوم علیه‌السّلام نیافتم یا این که یافته، ولی قابل اعتماد ندیدم، از سایر تفاسیر قویترین قول را انتخاب کرده و آن را نوشته ام.
مفسر در مقدمه بر این معنا تکیه دارد که: کسی که در فهم معانی قرآن به
اخبار مراجعه می کند، اگر بخواهد به
تناقض و
تضاد نرسد، باید در معنای آیات و تفسیر آنها بر برخی روایات آحاد و افراد تکیه نکند، بلکه به معنای
عام و مفهومی که از مجموعه روایات فهمیده می شود باید تکیه کند، بدین ترتیب تناقض در اخبار نیز مرتفع می‌شود، مواردی از اخبار که بر
تخصیص معنا
دلالت دارد، برای اشاره به منزل فیه، یا اشاره به یکی از بطون
آیه است، و ممکن است معنای دیگری را قصد کرده باشد، بستگی به فهم
مخاطب و میزان انس او با روایات دارد، زیرا کلام معصومین علیه‌السّلام به تناسب فهم
مردم بیان شده است. اگر آن را بر معنای خاص، حمل کنیم، قرآن را محدود به همان موارد کرده ایم، در نتیجه از فایده خواهد افتاد و حاشا که چنین قصدی از روایات در کار باشد. با این بیان معنای تاویل روشن می شود و آن اراده بعض افراد معنای عام است، که از ذهن مخاطب پنهان شده، که در مقابل تنزیل می باشد. روش ورود و خروج این تفسیر در مباحث به این شکل است که ابتدا، اطلاعات کلی شامل،
مکی و
مدنی بودن، نام سوره و تعداد آیات آن را بیان می کند. پس از آن معنای آیات و کلمات را با روایات معصومین علیه‌السّلام ذکر می نماید، روایاتی که مصدر آنها؛ یعنی اسانید و نام معصوم از آن به دلیل اختصار حذف گردیده است. در مرحله بعد به معنای لغوی کلمات می‌پردازد و سپس مطالب خود را که برگرفته از اجتهاد خود یا تفاسیر دیگران است، با عنوان «اقول» مطرح می‌کند. در این عنوان بین روایات نقل شده، جمع کرده و گاه در این جمع از آیات استفاده برده است؛ مانند
در بحث «صراط مستقیم». و در نهایت با تعبیر «و
بالجمله»، تبیین و تفسیر کلی فراز و جمع بندی آن را بیان می دارد. در آخر هر
سوره نیز به فضل سوره و ارزش آن به نقل از
ثواب الاعمال می‌پردازد. با وجود همت مفسر بر اختصار، اما از نقل
شان نزول از طریق روایت و غیر آن، غفلت نمی ورزد؛ مانند.
با این وجود نیز گاهی به نقل اقوال مبادرت می‌ورزد؛ مانند
«
مرکز تحقیقات و مطالعات اسلامی»، وابسته به
دفتر تبلیغات اسلامی،
حوزه علمیه قم، تحقیق این اثر را به عهده گرفته است. این مرکز در مقدمه خود بر کتاب، روش تحقیق را بازگو کرده است. علت انتخاب آن را اختصار، ایجاز و روایی بودنش ذکر کرده اند. محققان مبنای عملی خود را بر سه نسخه موجود از تفسیر (که در نسخه شناسی به آنها اشاره می شود.) گذاشته اند، و به ترتیب ذیل پیش رفته اند:
۱. مشخص کردن موارد ضروری از اختلاف نسخه ها بعد از اتخاذ شیوه تلفیق نسخ، در پاورقی.
۲. استخراج
احادیث، آثار، اقوال و آرایی که مفسر به تصریح یا اشاره آورده است و ذکر آدرس اصلی آنها.
۳. ضبط و
اعراب بعضی کلمات در موارد لازم، از جمله پرداختن به معانی برخی کلمات احادیث که غالبا از
مجمع البحرین و
صحاح اللغة برگرفته شده است.
۴. در رسم قرآن،
خط عثمان طه ملاک بوده است؛ اما متاسفانه متن آیات بدون ثبت شماره آنها درج گردیده که مراجعه کننده، دریافتن آیه مورد نظر خود، دچار مشکل خواهد شد.
۵. الحاق فهرست‌های مختلف از قبیل: ۱. فهرست
آیات ۲. فهرست احادیث ۳. فهرست اسماء
انبیاء و
ائمه علیه‌السّلام ۴. فهرست اسماء
ملائکه، ۵. فهرست
اعلام ۶. فهرست
کتب مقدسه، ۷. فهرست
اماکن، بقاع و ایام، ۸. فهرست امم،
قبائل،
طوایف و
فرق ۹. فهرست
مصادر، در آخر جلد دوم تفسیر، البته فهرست ابتدای هر جلد بر اساس شماره آیات و صفحه آنها مجزا از این فهرست ها می باشد. در پایان جلد اول فهرستی از مصادر آن نیز ارائه شده است.
نسخه موجود تفسیر بر اساس سه نسخه به شیوه تلفیق تهیه شده است،
۱. نسخه کامل
کتابخانه مجلس شورای اسلامی به شماره ۱۲۱۶ که تاریخ تحریر جلد ۱ ۱۰۹۰ ق و جلد ۲ ۱۰۸۹ ق، دو سال قبل از رحلت مصنف در ۲۳۵ صفحه بوده است. نویسنده آن ابن علی بن علی، مشهور به نوروز الدین محمد نصیر، با خطی زیبا و مصحح با حواشی مرحوم فیض کاشانی به رمز «الف».
۲. نسخه کامل
کتابخانه آستان قدس رضوی به شماره ۱۱۶۲ در ۳۰۶ صفحه که تحریر آن در ۱۰۸۱۱ ق پایان یافته و به خط احمد بن محمد حسن می باشد، این نسخه نیز دارای حواشی از مصنف بوده و از روی نسخه مؤلف تصحیح شده است. به رمز «ج».
۳.
نسخه سنگی مطبوع به سال ۱۳۵۳- ۱۳۵۴ به خط محمدعلی
مصباحی نائینی به رمز «ب».
تفسیر الاصفی قبل از این چاپ، دارای سه چاپ دیگر بوده است. نخستین بار در سال ۱۲۷۴ ق در
بمبئی و در حاشیه تفسیر صافی چاپ سنگی شده و در سال ۱۳۱۰ نیز در حاشیه صافی چاپ گردید. چاپ سوم، آن به شکل مستقل در
تهران به سال ۱۳۰۳ و ۱۳۵۴ در یک جلد به شکل سنگی ارائه شده است. چاپ تحقیق شده مورد بحث در دو جلد بوده که جلد اول تا پایان
سوره اسراء و جلد دوم از
سوره کهف تا انتهای قرآن می باشد. ناشر آن مرکز انتشارات دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم می‌باشد که در تاریخ ۱۳۷۶ ش مطابق با ۱۴۱۸ ق در ۱۵۰۰ نسخه و قیمت ۲۰۰۰۰ ریال با قطع وزیری، چاپ اول آن به بازار عرضه شد. محققان این نسخه از فضلای حوزه به نام‌های آقای محمد حسین درایتی و آقای محمد رضا نعمتی می باشند.
تفسیر الاصفی دو ترجمه به
زبان اردو دارد:
۱. ترجمه سید مظاهر حسن الامروهوی از قرآن پژوهان امامیه
پاکستان در
قرن پانزدهم هجری.
۲. ترجمه مظهر حسن هندی معارف قرآن در قرن پانزدهم.
نرم افزار جامع التفاسیر، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی(نور).
