الأصول الأصلیة و القواعد الشرعیة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«الاصول الاصلیة و القواعد الشرعیة»، یا «الاصول الاصلیة و القواعد المستنبطة من الآیات و الاخبار»، به
زبان عربی ، تألیف
سید عبدالله بن محمد رضا شبر حسینی حلی کاظمی (متوفای ۱۲۴۲ ق) است.
برای شناخت بهتر این کتاب، ابتدا باید به تاریخچه نگارش این گونه کتاب‌های اصولی که بر اساس
روایات و
آیات قرآن کریم نگاشته شده‌اند، پرداخت.
اکثر قواعد
اصول الفقه از
زمان امام محمد باقر علیه‌السلام و
ائمه علیه‌السلام بعد از او تا
امام حسن عسگری علیه‌السلام به جای مانده، اگر چه
حضرت علی علیه‌السلام نیز بعضی از این مسائل را نظیر
ناسخ و منسوخ ،
محکم و متشابه ،
عام و خاص و... بیان کرده است.
اولین کسی که این
روایات را جمع آوری کرد،
شیخ محمد بن حسن حر عاملی ، صاحب «
وسائل الشیعة » (متوفای ۱۱۰۴ ق) بود که کتابی در مورد قواعد کلی فقهی و اصولی که از ائمه
اهل بیت علیه‌السلام روایت شده با نام «
الفصول المهمة فی اصول الائمة » تالیف نمود.
پس از او
محمد بن مرتضی، معروف به
ملا محسن فیض کاشانی (متوفای ۱۰۹۱ ق)، کتابی به نام «الاصول الاصلیة المستفادة من الکتاب و السنة»، نگاشت و در آن، قواعد کلی اصولی را با متن روایی آنها مطرح نمود که عبارتند از: «کل شی ء مطلق حتی یرد فیه النهی، کل ما غلب الله علیه من امره فالله اعذر لعبده، کل مجهول ففیه القرعة، کل طلاق لا یکون علی السنة فلیس بشی ء، کل یابس ذکی، کل شی ء طاهر حتی تعلم انه نجس، الماء کله طاهر حتی تعلم انه قذر، کل ما لیس له دم فمیتته طاهرة، کل ما کان فیه حلال و حرام فهو لک حلال حتی تعلم الحرام منه بعینه، ما علی الامین الا الیمین».
بعد از او
سید عبدالله شبر کتاب «
الاصول الاصلیة » را به همان سیاق تالیف نمود که همه بر اساس روایات مستند
اهل البیت علیه‌السلام نوشته شده است.
این روش ادامه داشت تا
زمان سید هاشم
بن زین العابدین موسوی خوانساری، معروف به چهارسوقی (متوفای ۱۳۱۸ ق) که کتابی به نام «اصول آل الرسول الاصلیة» تدوین نمود که بر طبق کتب اصولی متداول امروزی، مرتب شده است.
در
اعیان الشیعة جلد ۱ صفحه ۱۰۳
مبحثی را تحت عنوان «ما اثر عن ائمة اهل البیت فی اصول الفقه» مطرح نموده و در آن به تاریخچه این نحوه نگارش
علم اصول پرداخته است.
شیخ آقا بزرگ تهرانی ، در «
الذریعة »،
به کتاب «الاصول الاصلیة»
سید عبدالله شبر اشاره کرده و این طور می‌گوید: مؤلف، مسائل مهم اصولی منصوص در
آیات و
روایات را در قالب ۱۴۳۰ آیه و ۱۹۰۳
حدیث در یک مجلد بزرگ که دوازده هزار خط می‌باشد، آورده و این کتاب را جلد چهارم از کتاب بزرگش به نام «جامع المعارف و الاحکام» قرار داده است.
صاحب «الذریعة» این کتاب را در کتاب خانه حسینیه در
نجف اشرف و هم چنین نزد نوه مؤلف،
سید علی
بن سید محمد شبر مشاهده کرده است.
تاریخ دقیق تالیف کتاب مشخص نیست. راجع به مؤلف در «اعیان الشیعة» آمده که: «کان سریع الکتابة مع التصنیف، کتب فی آخر بعض مصنفاته شرعت فیها عند العشاء و تمت عند نصف اللیل».
کتاب، مشتمل بر سه بخش «
المبادی اللغویة »، «
المبادی الاحکامیة » و «
ابواب الادلة الشرعیة » است و هر یک از این سه بخش، خود، دارای ابواب متعددی می‌باشد.
بر خلاف کتب اصولی متداول، کتاب حاضر مجموعه‌ای است از
آیات و
روایات که مؤلف کمتر به مباحث نظری و اصولی متداول در رابطه با آنها پرداخته است، البته وی در مواردی به توضیح روایات و آیات می‌پردازد که گاهی با لفظ «اقول» شروع می‌شود و گاهی با
لفظ «
ایضاح » و یا «تایید و تسدید» و گاهی با لفظ «بیان».
نمونه‌ای از مطالب مطرح شده در کتاب عبارت است از:
باب الحقیقة و المجاز و اقسامه:
قال تعالی: «ان الذین یبایعونک، انما یبایعون الله، ید الله فوق ایدیهم» و قال: «من یطع الرسول، فقد اطاع الله» و قال: «فلما اسفونا، انتقمنا منهم».
روضة الکافی:
محمد بن یحیی عن
احمد بن محمد بن عیسی و علی
بن ابراهیم عن ابیه جمیعا عن الحسن
بن محبوب عن عبدالله
بن غالب الاسدی عن ابیه عن سعید
بن المسیب قال: کان علی
بن الحسین علیه‌السّلام یعظ الناس و یزهدهم فی الدنیا و یرغبهم فی
اعمال الآخرة بهذا الکلام، فی کل جمعة، فی مسجد رسول الله صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و ساق کلامه الی ان قال: و لقد اسمعکم الله فی کتابه ما فعل بالقوم الظالمین من اهل القری قبلکم حیث قال: «و کم قصمنا من قریة کانت ظالمة» و انما عنی بالقریة اهلها، حیث یقول: «و انشانا بعدها قوما آخرین». فقال عز و جل: «فلما احسوا باسنا اذا هم منها یرکضون»؛ یعنی یهربون. الخبر.
کا:
محمد بن یحیی عن
محمد بن الحسین عن
محمد بن اسماعیل
بن بزیع عن عمه حمزة
بن بزیع عن ابی عبدالله علیه‌السّلام فی قول الله عز و جل: «فلما اسفونا انتقمنا منهم»، فقال: ان الله عزّوجلّ لا یاسف کاسفنا و لکنه خلق اولیاء لنفسه یاسفون و یرضون و هم مخلوقون مربوبون فجعل رضاهم رضا نفسه و سخطهم سخط نفسه لانه جعلهم الدعاة الیه و الادلاء علیه فلذلک صاروا کذلک و...
سید عبدالله بن محمد رضا شبر حسینی حلی کاظمی.
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
