اعمال ایام تشریق
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قرآن کریم مومنان را به اموری
در ایام تشریق فرمان داده‌است که
در ذیل ذکر می‌شود.
«واذکُروا اللّهَ فی اَیّام مَعدودات»
برخی مراد از
ذکر را
در این
آیه مطلق یاد خدا می‌دانند که مؤمنان باید به جای فخرفروشی به پدران و
ستایش آنان که از سنت‌های دوران
جاهلیت بود به آن ملتزم باشند.
، چنان‌که
در دو
آیه قبل از آیه مذکور به این امر اشاره شده است: «فَاِذا قَضَیتُم مَنـسِکَکُم فَاذکُروا‌اللّهَ کَذِکرِکُم ءاباءَکُم اَو اَشَدَّ ذِکرًا»
برخی دیگر آن را یاد خدا هنگام قربانی و
رمی جمرات دانسته‌اند
؛ لیکن بیشتر مفسران و فقهای شیعه
اهل سنت مراد از
ذکر را گفتن
تکبیر بعد از
نمازهای واجب دانسته‌اند
به نظر
فقهای امامیه این اذکار عبارت است از: «
الله‌أکبر، الله‌أکبر،
لا إله إلا اللّه والله‌أکبر، الله‌أکبر و للّه الحمد، الله‌أکبر علی ما هدانا، والحمد للّه علی ما أولانا، الله‌أکبر علی ما رزقنا من
بهیمة الأنعام». این اذکار را حاضران
در منا بعد از ۱۵
نماز قرائت می‌کنند که از
نماز ظهر روز
عید آغاز شده، با
نماز صبح روز سیزدهم پایان می‌پذیرد؛ اما کسانی که
در منا نیستند آن‌ها را بعد از ۱۰ نماز قرائت می‌کنند که اولین آن، نماز ظهر روز عید است
فقهای
اهل سنت در مورد این نمازها آرای متفاوتی بیان داشته‌اند؛ از جمله: از
نماز صبح روز
عرفه تا نماز عصر آخرین روز از ایّام تشریق یا تا
نماز عصر روز
عید، از نماز ظهر روز عید تا نماز عصر روز دوم از ایّام تشریق یا تا نماز صبح آخرین روز از ایّام تشریق و از
نماز مغرب روز عید تا نماز صبح آخرین روز از ایّام تشریق.
درباره
وجوب یا
استحباب این اذکار اختلاف نظر وجود دارد. از ظاهر
امر «اُذکرُوا...» وجوب این اذکار استفاده می‌شود.
در روایاتی از
اهل بیت (علیهم السلام) نیز به وجوب این تکبیرها اشاره شده است
، بر همین اساس برخی از فقهای امامی به وجوب این تکبیرها
فتوا داده‌اند
؛ ولی بیشتر
فقیهان امامی با استناد به روایاتی دیگر
به استحباب این تکبیرها قائل شده و
آیه و
روایات مذکور را بر استحباب حمل کرده‌اند.
اهل سنت نیز با توجه به روایات، آن را «
سنت» دانسته و برخی به
وجوب آن تصریح کرده‌اند
همچنین
در آیات ۲۷ ـ ۲۸ حجّ/۲۲ یکی از فواید و علل دعوت مردم به حجّ، ذکر خداوند
در «ایّام معلومات» که به نظر برخی مقصود ایام تشریق است معرفی شده است:
«و اَذِّن فِی‌النّاسِ بِالحَجِّ... • لِیَشهَدوا مَنـفِعَ لَهُم و یَذکُرُوا اسمَ اللّهِ فِی اَیّام مَعلومـات عَلی ما رَزَقَهُم مِن بَهیمَةِ الاَنعـم».
در معنای
ذکر در این
آیه نیز اقوال متعددی
در میان مفسران و
فقهای شیعه و
اهل سنت مطرح است؛ برخی مقصود از آن را مطلق ذکر
خداوند در دهه
ذی حجه دانسته‌اند
عده‌ای دیگر آن را تکبیرهای مخصوص بعد از نمازهای پنج‌گانه
در منا دانسته‌اند که از
نماز ظهر روز
عید آغاز شده، تا
نماز صبح روز سیزدهم ادامه می‌یابد، چنان که
در روایتی از
امام صادق(علیه السلام) آمده است.
برخی ذکر را کنایه از
ذبح دانسته‌اند
؛ ولی بسیاری از مفسران مراد از آن را بردن نام
خداوند هنگام ذبح یا
نحر قربانی می‌دانند.
عمل دیگر
در ایّام
تشریق بیتوته در مناست.
برخی از
فقها وجوب بیتوته را از
آیه «واذکُروا اللّهَ فِی اَیّام مَعدودت فَمَن تَعَجَّلَ فی یَومَینِ فَلاَ اِثمَ عَلَیهِ و مَن تَاَخَّرَ فَلاَ اِثمَ عَلَیهِ لِمَنِ اتَّقی و اتَّقوا اللّهَ و اعلَموا اَنَّکُم اِلَیهِ تُحشَرون؛ و یاد کنید خدا را
در «
ایام معدودات» (ایام تشریق) پس هرکس
در دو روز شتاب کند (و
در روز سوم نماند)
گناهی بر او نیست و اگر دیر کند ( و روز سوّم) باز گردد نیز گناهی بر او نیست...»
استفاده کرده‌اند، با این
استدلال که لازمه امر
خداوند به
ذکر در این ایام و گناهکار بودن آنان
در‌صورت ترک
منا قبل از دو روز، وجوب اقامت
در این مکان است.
روایات پرشماری از
اهل بیت(علیهم السلام)
نیز بر وجوب
بیتوته در این ایام دلالت دارد. بیشتر
اهل سنت نیز
بیتوته کردن را
واجب و شماری از آنان، آن را
مستحب شمرده‌اند
همچنین از جملات «فَمَنْ تَعَجَّلَ» و «مَنْ تَاَخَّرَ» استفاده کرده‌اند که
حاجیان میان ماندن
در منا بین دو روز و سه روز مخیّرند
؛ ولی فقهای
امامیه و اهل سنت
از جمله «لِمَنِ اتَّقی» و برخی
احادیث استفاده کرده‌اند که این
تخییر ویژه کسانی است که
تقوا پیشه کرده، از برخی
محرمات احرام مانند
شکار و
استمتاع از زنان یا همه آن‌ها اجتناب کنند و
در غیر این صورت باید تا روز سوم
در منا بمانند؛ همچنین اگر
حاجی پس از
غروب روز دوم
در منا مانده باشد باید شب سوم را نیز
بیتوته کند.
در مورد تعبیر «لاَ اِثْمَ عَلَیْهِ»
در آیه فوق نیز احتمال‌های گوناگونی مطرح شده است؛ از جمله این‌که این جمله به معنای
حرام نبودن
کوچ در روز دوم یا سوم است و تکرار آن برای روز سوم، با این‌که کوچ کردن
در روز سوم نه تنها حرمت ندارد بلکه
فضیلت هم دارد
یا مردود شمردن سنت
جاهلیت است که
تعجیل پس از دو روز یا سه روز را حرام می‌دانستند یا به جهت رد نظر کسانی است که جمله «لاَ اِثْمَ عَلَیْهِ»
در بخش اول را دارای این مفهوم می‌دانند که تأخیر
در کوچ کردن از
منا تا سه روز حرام است.
احتمال دیگر این است که مراد نفی
گناه است؛ یعنی کسی که
حج به‌جا آورَد و از محرمات بپرهیزد همه گناهانش بخشیده می‌شود
، چنان‌که
در روایتی از
امام صادق(علیه السلام) نیز این معنا آمده است.
برخی مراد از «فَمَنْ تَعَجَّلَ... وَ مَنْ تَاَخَّرَ» را
تعجیل و
تأخیر مرگ و مقصود از «لاَ اِثْمَ عَلَیْهِ» را نفی
گناه دانسته‌اند؛ یعنی هرکس مرگش
در این ایّام فرا رسد گناهانش بخشیده می‌شود و کسی که
زنده بماند و از کبایر بپرهیزد نیز گناهی بر او نیست.
این
احتمال را هر چند حدیثی تأیید می‌کند، ولی افزون بر ضعف
روایت چنین معنایی از
ظاهر آیه بعید است.
اگر حج گزار
قربانی نیابد باید ۱۰ روز
روزه بگیرد: سه روز
در ایام
حج و ۷ روز پس از بازگشت به
وطن: «فَمَن تَمَتَّعَ بِالعُمرَةِ اِلَی الحَجِّ فَمَا استَیسَرَ مِنَ الهَدیِ فَمَن لَم یَجِد فَصِیامُ ثَلـثَةِ اَیّام فِی‌الحَجِّ وسَبعَة اِذا رَجَعتُم تِلکَ عَشَرَةٌ کامِلَة
؛ ولی به نظر مشهور فقهای امامیه
بیشتر فقهای
اهل سنت سه روز روزه مذکور نباید
در ایّام تشریق باشد، زیرا بنابر
احادیث،ایّام تشریق روزهای خوردن و آشامیدن است و
حاجیان از
روزه گرفتن
در آن منع شده‌اند.
افزون بر اعمال مذکور اعمال دیگری نیز برای حج گزار
در این ایام وارد شده که
در کتب
فقهی بیان شده است.
دائرة المعارف قران کریم.
