• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اصحاب یمین در قرآن

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



اَصحاب یَمین، مؤمنان نیکوکار در دنیا و دریافت کنندگان نامه عمل با دست راست در قیامت می‌باشند.



واژه «اصحابِ یمین» ۶ بار در قرآن به‌کار رفته و ترکیبی از اصحاب (جمع صاحب به معنای ملازم) و یمین به معانی هم پیمان، قوّت و شدّت، دست راست و سمت راست (از ماده یُمن به معنای برکت) است.
[۲] ترتیب العین، ج‌۳، ص‌۲۰۰۰.
[۳] المصباح، ص‌۶۸۲.
[۴] التحقیق، ج‌۱۴، ص‌۲۷۰، «یمن».



در تعبیری دیگر که سه بار در قرآن به‌کار رفته «اصحاب میمنه» گفته شده است. «میمنه» را برخی مصدر میمی به معنای زیادی و استمرار در خیر و برکت
[۵] التحقیق، ج‌۱۴، ص‌۲۷۰، «یمن».
و برخی دیگر، اسم مکان، یعنی جایگاه خیر و برکت دانسته‌اند.
[۶] التفسیر الکبیر، ج‌۲۷، ص‌۱۴۳.



اصحاب یمین و میمنه در اصطلاح قرآنی به کسانی گفته می‌شود که در دنیا با ایمان و عمل‌ صالح زندگی کرده‌اند و روز قیامت نامه عملشان را با دست راست دریافت می‌دارند: «فَلا‌اقتَحَمَ العَقَبَة و ما اَدرکَ مَا العَقَبَة فَکُّ رَقَبَة اَو اِطعمٌ فی یَوم ذی مَسغَبَة یَتیمًا ذا مَقرَبَة اَو مِسکینًا ذا مَترَبَة ثُمَّ کانَ مِنَ الَّذینَ ءامَنوا وتَواصَوا بِالصَّبرِ و تَواصَوا بِالمَرحَمَة اُولئِکَ اَصحبُ المَیمَنَة»، «فَاَمّا مَن اوتِیَ کِتبَهُ بِیَمینِه» قرآن، اصحاب یمین را یکی از سه گروه انسانها در قیامت (سابقون، اصحاب یمین و اصحاب شمال) معرفی کرده است: «و کُنتُم اَزوجًا ثَلثَه فَاَصحبُ المَیمَنَةِ... واَصحبُ‌المَشَمَةِ... والسّبِقونَ‌...» و در موارد دیگر، اصحاب یمین را در مقابل اصحاب شمال، و اصحاب میمنه را در برابر اصحاب مشئمه قرار داده است.


۱. ‌این گروه اهل یُمن و خیر بوده، مسیر حرکت زندگیشان به سمت و سوی آن است،
[۱۶] مجمع البیان، ج‌۱۰، ص‌۵۹۱.
به‌طوری که در آخرت نیز غرق در نور و برکت‌اند:
[۱۷] التفسیر الکبیر، ج‌۲۷، ص‌۱۴۲.
«نورُهُم یَسعی بَینَ أیدِیهِم و بِأیمنِهِم» شاید به همین جهت، عرب به پرنده یا حیوانات وحشی که هنگام پرواز و رَم‌کردن به سمت راست حرکت کنند، به یُمن و خوبی تفأل‌ می‌زند.
[۲۰] التفسیر الکبیر، ج‌۲۷، ص‌۱۴۲.
طبق روایت، هر دو دست پروردگار، یمین است که کنایه از خیر محض بودن خداست: «کلتا یدیه تبارک و تعالی یمین».
۲. عالم دو سمت دارد: سمت راست آن ملکوت اعلا و جایگاه ارواح نورانی و فرشتگان نویسنده نیکیها و بهشت موعود رستگاران: «اِنَّ کِتبَ الاَبرارِ لَفی عِلّیّین» و سمت چپ آن، ملکوت اسفل و جایگاه اصحاب‌شمال است و چون اصحاب‌یمین در ملکوت اعلا قرار دارند آنان را اصحاب‌یمین نامیده‌اند.
[۲۴] تفسیر صدرالمتالهین، ج۷‌، ص۲۲.

۳. چون اصحاب یمین نامه عمل را با دست‌راست دریافت می‌کنند به این نام شناخته شده‌اند، چنان که قرآن نیز به صراحت این مطلب را بیان کرده است: «فَمَن اوتِیَ کِتبَهُ بِیَمینِه»
[۲۶] مجمع البیان، ج‌۹، ص‌۳۲۴.
[۲۷] التفسیر الکبیر، ج‌۲۷، ص‌۱۴۲.
[۲۸] تفسیر صدرالمتالهین، ج‌۷، ص‌۲۱.

وجوه دیگری نیز برای این نامگذاری ذکر شده است؛ مانند قوی‌تر بودن سمت راست بدن از سمت چپ آن، یا شرافت و برتری سمت راست بر سمت چپ که بر اساس آن در عرف، بزرگان را در سمت راست جای می‌دهند.
[۲۹] التفسیر الکبیر، ج‌۲۷، ص‌۱۴۳.



خداوند، در تقسیم‌بندی انسانها به گروههای سه‌گانه (سابقون، اصحاب یمین و اصحاب شمال)، شمار اصحاب یمین را جمع فراوانی از امّتهای پیش از اسلام و جمع زیادی از امت اسلامی می‌داند:
[۳۱] مجمع‌البیان، ج۹، ص۳۳۱.
«ثُلَّةٌ مِنَ الاَوَّلین وثُلَّةٌ مِنَ الأخِرین»، درحالی‌که شمار سابقون را در امت اسلام، اندک و در امتهای پیشین جمع فراوانی می‌شمرد: «ثُلَّةٌ مِنَ الاَوَّلین و قَلیلٌ مِنَ الأخِرین» جهت این امر آن است که انبیا (علیهم‌السلام) و اوصیای آنان که از سابقان هستند، در امتهای پیش از اسلام بودند.
[۳۵] مجمع البیان ج‌۹، ص‌۳۲۵.
برخی از مفسران گفته‌اند: اولین و آخرین در آیات پیشگفته مربوط به امت اسلام است؛ یعنی سابقان صدر اسلام بیش‌تر از سابقان در زمانهای بعدی‌اند؛ اما اصحاب یمین در صدر اسلام و پس از آن جمع فراوانی هستند. این گروه از مفسران به روایتی از پیامبر اکرم تمسک جسته‌اند که فرمود: هر‌دو گروه اولین و آخرین از امت من هستند.
[۳۶] الدرالمنثور، ج‌۸، ص‌۱۹.
صدر المتألهین در توضیح روایت می‌گوید: علّت این‌که سابقان صدر اسلام بیش‌تر از آخرالزمان هستند، نزدیکی آنان به زمان وحی و امامان (علیهم‌السلام) است.
[۳۷] تفسیر صدر المتالهین، ج‌۷، ص‌۲۸.





۶.۱ - آزادسازی بردگان

اصحاب یمین کسانی هستند که برای آزادسازی بردگان در دنیا اهتمام میورزند:
[۳۹] مجمع البیان، ج‌۱۰، ص‌۷۵۰.
«فَکُّ‌رَقبَة» در تفسیر دیگری از آیه، آنان انسانها را از بندگی شیطان و ارتکاب گناهان آزاد ساخته، به توبه و بازگشت به سوی خداوند راهنمایی می‌کنند.
[۴۲] مجمع البیان، ج‌۱۰، ص‌۷۵۰.
برخی گفته‌اند: آنان خویشتن را‌با‌ عمل به طاعات الهی از عذاب آخرت رها‌ می‌سازند.
[۴۳] مجمع البیان، ج‌۱۰، ص‌۷۵۰.


۶.۲ - اطعام گرسنگان

اصحاب یمین به اطعام گرسنگان به ویژه در روزگار سختی عنایت خاص داشته و خویشاوندان یتیم و نیازمندان زمینگیر را در اولویت قرار می‌دهند:
[۴۵] المیزان، ج‌۲۰، ص‌۲۹۳.
[۴۶] مجمع البیان، ج‌۱۰، ص‌۷۵۰.
«اَو اِطعمٌ فی یَوم ذی مَسغَبَة یَتیمًا ذا مَقرَبَة اَو مِسکینًا ذا مَترَبَة» ذکر آزادسازی بندگان و اطعام گرسنگان در پی اقتحام در عقبه (عبور از گردنه) از قبیل ذکر خاص بعد از عام، به جهت اهمیت آن است، زیرا عقبه استعاره از اعمال نیکی است که برای آدمی دشوار باشد؛ این استعاره، بر پایه تشبیه معقول به محسوس است:
[۴۸] التفسیر الکبیر، ج‌۳۱، ص‌۱۸۵.
[۴۹] التحریر والتنویر، ج‌۳، ص‌۳۵۷.
«فَلا اقتَحَمَ العَقَبَة ومااَدرکَ مَاالعَقَبَة فَکُّ رَقَبَة».

۶.۳ - ایمان و سفارش به صبر و ترحّم

اصحاب یمین در دنیا از مؤمنانی هستند که بر ایمان پایداری و یکدیگر را به استقامت در انجام‌دادن تکالیف و ترحم به نیازمندان سفارش می‌کنند:
[۵۱] مجمع البیان، ج‌۱۰، ص‌۷۵۱.
«ثُمَّ کانَ مِنَ الَّذینَ ءامَنوا وتَواصَوا بِالصَّبرِ وتَواصَوا بِالمَرحَمَه اُولئِکَ اَصحبُ المَیمَنَه». در روایتی، اصحاب یمین اهل حِدّت معرفی شده‌اند؛ یعنی کسانی که در مسائل دینی، اراده‌ای پولادین دارند و اهل استقامت و پایداری و در پی کارهای خیر هستند.
[۵۴] النهایه، ج‌۱، ص‌۳۵۲.
برخی معتقدند که آزادسازی بندگان و اطعام نیازمندان، از مصادیق سفارش به ترحّم است که به سبب اهمیت آن، جداگانه ذکر شده‌است.

۶.۴ - اعتدال و میانه‌روی

اصحاب یمین در زندگی دنیایی، از افراط و تفریط می‌پرهیزند و همواره اهل اعتدال و میانه‌روی هستند. بر اساس آیه ۳۲ فاطر بندگان دو گروه‌اند: ستم‌پیشگان و میانه‌روان: «ثُمَّ اَورَثنَا الکِتبَ الَّذینَ اصطَفَینا مِن عِبادِنا فَمِنهُم ظالِمٌ لِنَفسِهِ ومِنهُم مُقتَصِدٌ‌...». از سدّی، قتاده، مجاهد، ابن‌عباس و عکرمه نقل شده است که گروه میانه‌رو، همان اصحاب یمین هستند.
[۵۷] جامع البیان، مج‌۱۲، ج‌۲۲، ص۱۶۱‌-۱۶۳.
[۵۸] مجمع‌البیان، ج‌۸، ص‌۶۳۹.


۶.۵ - اطاعت از خاندان رسول اکرم

امام باقر (علیه‌السلام) در تفسیر آیات ۳۸-‌۳۹ مدثّر «کلُّ نَفس بِمَا کَسَبت رَهِینَةٌ الاّأَصحبَ الیَمینِ» فرموده است:به خدا سوگند! اصحاب یمین پیروان ما هستند. در روایات دیگری نیز که در تفسیر سه گروه (سابقون، اصحاب یمین و اصحاب شمال) وارد شده، آمده است که اصحاب یمین به ولایت اهل بیت (علیهم‌السلام) معتقدند. در روایتی، امام کاظم (علیه‌السلام) امیر مؤمنان (علیه‌السلام) را امامِ اصحاب یمین معرفی کرده است. روایات فراوانی در تفسیر «فَسَلم لکَ مِن أَصحبِ الیَمِین» آمده است که اصحاب یمین شیعیان‌اند و مراد آیه این است که تو (ای‌پیامبر) از ناحیه اصحاب یمین ایمن هستی و اینان آزاری به فرزندانت نمی‌رسانند، چنان‌که در تفسیر آیه «کِتبٌ مَرقُوم» گفته شده است: نامه عمل اصحاب یمین از محبت به محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و آل‌ محمد (علیهم‌السلام) لبریز است و این محبت از محبت آنان به اساس دین ناشی می‌شود.




۷.۱ - اصحاب یمین در هنگام مرگ

اصحاب یمین سعادتمندانی هستند که هنگام جان دادن، با‌درود و‌تحیّتهای ربوبی و فرشتگان و مؤمنان مواجه می‌شوند
[۶۷] مجمع‌البیان، ج‌۹، ص‌۳۴۴.
[۶۸] تفسیر صدرالمتالهین، ج‌۷، ص‌۱۲۸‌-‌۱۲۹.
[۶۹] جامع البیان، مج‌۸، ج‌۱۴، ص‌۱۳۶.
و خداوند خطاب به آنان می‌فرماید: درود بر تو از برادران و دوستان با ایمان تو: «و أَمّا إِن کانَ مِن أَصحبِ الیَمِین فَسَلمٌ لَکَ مِن أَصحبِ الیَمین» برخی تقدیر آیه را به‌صورت «فسلام لک انک من اصحاب‌الیمین» دانسته‌اند که بر اساس آن معنای آیه چنین می‌شود: سلام و درود بر تو که به راستی از اصحاب یمین هستی و تو با این سلام، از عذاب الهی در امانی.
[۷۱] مجمع البیان، ج‌۹، ص‌۳۴۴.

ابن‌عباس در تفسیر آیه ۳۲ نحل: «اَلَّذینَ تَتَوَفّهُمُ المَلئِکَةُ طَیِّبینَ یَقولونَ سَلمٌ عَلَیکُمُ ادخُلوا الجَنَّةَ بِما کُنتُم تَعمَلون» می‌گوید: این سلام و بشارت مخصوص اصحاب یمین است؛ فرشتگان درحالی‌که آنان را از دنیا به آخرت منتقل می‌کنند بر آنان درود و تحیّت می‌فرستند و به آن‌ها بشارت ورود به بهشت می‌دهند.
[۷۳] جامع‌البیان، مج‌۸، ج‌۱۴، ص‌۱۳۶.

طبرسی می‌گوید:هنگام جان دادن اصحاب یمین، رفتار فرشتگان مأمورِ استقبال و پذیرایی به‌گونه‌ای است که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) خوشحال می‌شود. وی آیه ۹۱ واقعه را خطاب به پیامبر دانسته، چنین معنا می‌کند:آنچه را از سلامت و امنیّت برای اصحاب یمین خواهان بودی به چشم خود مشاهده خواهی کرد.
[۷۵] مجمع‌البیان، ج‌۹، ص‌۳۴۴.


۷.۲ - حسابرسی آسان

گروهی در قیامت و روز حسابرسی، از دیدن نامه عمل خود ناراحت و پشیمان‌اند؛ امّا اصحاب یمین درحالی‌که نامه عمل را با دست راست دریافت کرده‌اند به آسانی حسابرسی می‌شوند. سپس خوشحال و مسرور به سوی اهل خود باز می‌گردند: «فَاَمّا مَن اوتِیَ کِتبَهُ بِیَمینِه فَسَوفَ یُحاسَبُ حِسابًا یَسِیرا ویَنقَلِبُ اِلی اَهلِهِ مَسرورا». حساب یسیر، یعنی حسابرسی به‌گونه‌ای که سختگیری و نکته سنجی در آن نباشد، به‌طوری که از بدیها به راحتی چشم پوشی و بر نیکیها پاداش داده شود.
پیامبراکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) دعا می‌کرد: پروردگارا! مرا با حساب یسیر حسابرسی کن: «اللّهمّ حاسبنی حساباً یسیراً». عایشه پرسید:حساب یسیر چگونه است؟ فرمود:به نامه عمل نگاه می‌کنند و از آن رد می‌شوند؛ یعنی فقط برای حسابرسی عرضه می‌شود؛ ولی حسابرسی انجام نمی‌گیرد، زیرا اگر به‌طور مختصر هم بررسی شود، هیچ‌کس نجات نخواهد یافت.
[۷۷] جامع‌البیان، مج‌۱۵، ج‌۳۰، ص‌۱۴۵.
در روایتی از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) پرسیده شد:چه کاری انجام دهیم تا مانند اصحاب یمین حساب آسان روزیمان شود؟ فرمود:بخشش به کسی که محرومتان ساخته و ایجاد ارتباط با کسی که رشته ارتباط خود را با شما قطع کرده و گذشت از کسی که در حق شما ستم کرده است.
[۷۸] مجمع‌البیان، ج‌۱۰، ص‌۶۹۹.


۷.۲.۱ - انحصار حسابرسی آسان برای اصحاب یمین

این نحوه حسابرسی به اصحاب یمین اختصاص دارد و دیگران در گرو کردار خویش‌اند: «کُلُّ نَفس بِماکَسَبت رَهِینَةٌ اِلاّ اَصحبَ الیَمِینِ». امام باقر (علیه‌السلام) فرمود: کسانی که در گرو عمل خود نیستند، پیروان ما هستند و پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمودند: اصحاب یمینی که در گرو اعمال خویش نیستند، فرزندان مؤمنان‌اند، زیرا خداوند بر پدرانشان منّت گذاشته، از آن‌ها چشم پوشی می‌کند: «و الَّذِینَ ءَامَنوا وَ اتَّبَعَتهُم ذُرِّیَّتُهُم بِإیمن اَلحَقنا بِهِم ذُرِّیَّتَهُم»
آیه ۹ انشقاق که از بازگشت همراه با شادی اصحاب یمین به سوی اهل خود پس از حسابرسی خبر می‌دهد، چنین تفسیر شده است: وی به سبب خیر و کرامتی که دیده، خوشحال به سوی حورالعین روانه می‌شود و برخی گفته‌اند:او شادمان به سوی همسر و فرزندان و خویشانش که به بهشت رفته‌اند، می‌رود.
[۸۴] مجمع‌البیان، ج‌۱۰، ص‌۶۹۹.
در سوره حاقّه حال فردی از اصحاب یمین چنین بیان شده است که پس از حسابرسی آسان، از خوشحالی فریاد برمی‌آورد: ای اهل محشر! نامه عمل مرا بخوانید. من در دنیا یقین داشتم که روزی برای حسابرسی خواهم آمد، بدین جهت کارهای ناروا نکردم و اکنون ببینید که جز‌خوبی در نامه عملم نیست:
[۸۵] مجمع‌البیان، ج‌۱۰، ص‌۶۹۹.
«فَیَقولُ هاؤُمُ اقرَءوا کِتبِیَه اِنّی ظَنَنتُ اَنّی مُلق حِسابِیَه».
چون او می‌داند که جز خوبی در نامه عملش نیست، از این‌که کسی به آن بنگرد ناراحت نمی‌شود.
[۸۷] مجمع‌البیان، ج‌۱۰، ص‌۵۲۰.
البتّه خدای متعالی فرموده است که چنین گروهی زیانکار نخواهند بود، زیرا در آیات ‌۱‌-۳ عصر فرمود: همه انسانها در زیان‌اند، جز مؤمنان صالحی که یکدیگر را به حق و پایداری سفارش کنند و در سوره بلد فرمود: مؤمنان صالحی که یکدیگر را به پایداری و رحمت سفارش می‌کنند اصحاب یمین‌اند: «ثُمَّ کانَ مِنَ الَّذینَ ءامَنوا وتَواصَوا بِالصَّبرِ وتَواصَوا بِالمَرحَمَة اُولئِکَ اَصحبُ المَیمَنَة»

۷.۳ - برخورداری از نعمتهای بهشتی

پس از آن‌که اصحاب یمین با سربلندی و خوشحالی حسابرسی شدند راهی جایگاه ابدی می‌شوند تا از نعمتهای الهی بهره‌مند گردند. در آیات ۲۱‌-‌۲۴ حاقّه کلیاتی از بهره‌مندی آنان بیان شده است، به این صورت که زندگی آن‌ها در کمال خرسندی و رضایت، در بهشتی است که ارزش و جایگاهی عالی دارد و میوه‌های درختانش در دسترس است، به‌طوری که حتی در حال استراحت هم می‌توان از آن تناول کرد. در آن‌جا به آنان خطاب می‌شود: بخورید و بیاشامید و به‌طور کامل بهره ببرید. گوارایتان باد میوه‌هایی‌که‌ سراسر نفع و بدون زواید است. این پذیرایی، پاداش کردار نیک شماست که در دنیا بدان همّت گماشته بودید
[۹۱] مجمع‌البیان، ج‌۱۰، ص‌۵۲۰‌-‌۵۲۱.
:«فَهُوَ فی عیشَة راضِیَة فی جَنَّة عالِیَة قُطُوفُها دانِیَة کُلوا واشرَبوا‌هَنیًا بِما اَسلَفتُم فِی الاَیّامِ الخالِیَة».
در سوره واقعه ابتدا اصحاب یمین با بهترین بیان وصف شده‌اند: «فَاَصحبُ المَیمَنةِ مَا‌اَصحبُ المَیمَنةِ»، «وَأصحبُ الیَمینِ مَا أَصحبُ الیَمینِ» تعبیر «مَاأَصحبُ الیَمِین» و «مَاأَصحبُ المَیمَنة» بهترین وصفی است که از آنان شده است، زیرا این گونه تعابیر در مواردی به‌کار می‌رود که اوصاف کسی در بیان نگنجد؛
[۹۵] التفسیر الکبیر، ج‌۱۰، ص‌۳۸۸.
نیز در مقام بزرگداشت امر آنان و به شگفت آوردن شنونده از حال ایشان است.

۷.۳.۱ - تفصیل نعمتهای بهشتی

سپس در ادامه همین آیات، نعمتهای بهشتی که اصحاب یمین از آن برخوردارند به تفصیل ذکر شده است:

۷.۳.۲ - تفصیل نعمت اول

در سایه درختان سدری هستند که خار ندارد یا خار آن‌ها کنده شده یا از فراوانی میوه، خاری بر آن‌ها نمودار نیست:
[۹۷] مجمع‌البیان، ج۹، ص۳۲۹.
«فِی سِدرمَخضُود» برخی این احتمال را بعید ندانسته‌اند که مقصود از سدر، «سدرة‌المنتهی» باشد.
[۱۰۰] تفسیر صدرالمتالهین، ج‌۷، ص‌۴۷.


۷.۳.۳ - تفصیل نعمت دوم

در سایه درخت موز یا درخت دارای سایه خنک یا منظری زیبا یا دارای شکوفه‌هایی خوشبو قرار دارند:
[۱۰۲] مجمع‌البیان، ج۹، ص۳۲۹.
«و طَلح مَنضُود»

۷.۳.۴ - تفصیل نعمت سوم

در سایه‌های طولانی به سر می‌برند و هیچ‌گاه آفتاب را نمی‌بینند: «و ظِلّ مَمدُود». بر پایه روایتی در تفسیر آیه، سایه درختان بهشتی به اندازه‌ای است که سواره‌ای در مدت ۱۰۰ سال، به پایان آن نمی‌رسد. بر اساس روایتی دیگر، بهشت همیشه مانند ساعات آغازین روز تابستان است و گرما و سرما ندارد.
[۱۰۶] مجمع‌البیان، ج‌۹، ص‌۳۳۰.


۷.۳.۵ - تفصیل نعمت چهارم

از آب و آبشارهایی برخوردارند که شب و روز در مسیر خود جاری است و بخار و مِه از آن بر نمی‌خیزد و برای استفاده‌اش هیچ رنج و تعبی را متحمّل نمی‌شوند:
[۱۰۷] مجمع‌البیان، ج‌۹، ص‌۳۳۰.
«و مَاء مَسکُوب» برخی، «ظِلّ مَمدُود و مَاء مَسکُوب» را به وجود منبسط تأویل کرده‌اند
[۱۰۹] تفسیر صدرالمتالهین، ج‌۷، ص‌۴۹.
و آن، وجود واحد امکانی است که از خدای متعالی صادر و بر همه ماهیات امکانی گسترده شده است و تحقق همه آنها‌به واسطه اوست.
[۱۱۱] تفسیر صدرالمتالهین، ج‌۷، ص‌۴۹.


۷.۳.۶ - تفصیل نعمت پنجم

از میوه‌های گوناگون وفراوانی برخوردارند:
[۱۱۲] مجمع البیان، ج‌۹، ص‌۳۳۰.
«و فکِهَة کَثِیرَة» که مانند میوه‌های دنیا فصلی نیست و برای مصرف، نیازی به پرداخت وجه یا رخصت‌طلبی ندارند: «لاَمَقطوعَة و لاَمَمنوعَة».
برخی اتصاف فاکهه به «کَثِیرَة» را از این جهت دانسته‌اند که بهشتِ اصحاب یمین، دارای صورت و مقدار است؛ ولی چون عالم مقرّبان، عالم وحدت و جمعیّت است، فاکهه ایشان به‌جای وصف به کثرت، وابسته به خواست آنان معرفی شده است:
[۱۱۵] تفسیر صدرالمتالهین، ج‌۷، ص‌۵۰.
«و فَکِهَة مِمّا یَتَخیّرُون»

۷.۳.۷ - تفصیل نعمت ششم

دارای ساختمانهای بلند و چند طبقه یا زنانی سرو قامت، در نهایت کمال معنوی و جمال ظاهری‌اند
[۱۱۷] مجمع‌البیان، ج‌۹، ص‌۳۳۰.
:«و فُرُش مَرفُوعَة»، زنان بهشتی هرگز دچار پیری نشده و زیبایی خود را از دست ندهند: «اِنّا اَنشَأنهُنَّ اِنشاء» و همواره باکره‌اند:«فَجَعلنهُنّ اَبکاراً» این زنان، عاشق همسران خویش‌اند و همه سعی و تلاش خود را در رسیدگی به همسر و انس با وی صرف می‌کنند و همسال مردان خود هستند:
[۱۲۲] مجمع‌البیان، ج‌۹، ص‌۳۳۱.
«عُرُباً اَتراباً» برخی «اَنشأنهُنّ اِنشَاء» را به معنای ایجاد بدون مادّه و ولادت دانسته‌اند، زیرا همه امور آخرت بدون مادّه و استعداد و حرکت‌، انشا می‌شوند.
[۱۲۴] تفسیر صدرالمتالهین، ج‌۷، ص‌۵۴.



اصحاب یمین در آخرت با توبیخ از گنهکاران می‌پرسند: چرا جهنمی شدید:
[۱۲۵] مجمع البیان، ج‌۱۰، ص‌۵۹۱.
«فِی جَنّت یَتَساءَلونَ عَنِ المُجرِمینَ مَا‌سَلَکَکُم فِی سَقرَ». آنان پاسخ می‌دهند که ما از نمازگزاران نبودیم، از مساکین دستگیری نمی‌کردیم، با گمراهان در سخنان و تحلیلهای باطل غور می‌کردیم و به روز آخرت ایمان نداشتیم: «قالوا لَم‌نَکُ مِنَ المُصَلّین و لَم‌نَکُ نُطعِمُ المِسکین و کُنّا نَخوضُ مَعَ الخائِضین و کُنّا نُکَذِّبُ بِیَومِ‌الدّین».
برخی این پرسش و پاسخ را گفتوگویی بین خود اصحاب یمین درباره جهنمیان می‌دانند.
[۱۲۸] مجمع البیان، ج‌۱۰، ص‌۵۹۱.



بحارالانوار؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ تفسیر التحریر و التنویر؛ التفسیر الکبیر؛ تفسیر القرآن العظیم، صدرالمتالهین؛ جامع‌البیان عن تأویل آی القرآن؛ الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور؛ شرح منظومه، سبزواری؛ الکافی؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ النهایة فی غریب‌الحدیث والاثر؛ وسائل‌الشیعه.


۱. مقاییس اللغه، ج‌۶، ص‌۱۵۸.    
۲. ترتیب العین، ج‌۳، ص‌۲۰۰۰.
۳. المصباح، ص‌۶۸۲.
۴. التحقیق، ج‌۱۴، ص‌۲۷۰، «یمن».
۵. التحقیق، ج‌۱۴، ص‌۲۷۰، «یمن».
۶. التفسیر الکبیر، ج‌۲۷، ص‌۱۴۳.
۷. بلد/سوره۹۰، آیه۱۱‌۱۸.    
۸. انشقاق /سوره۸۴، آیه۷.    
۹. حاقّه/سوره۶۹، آیه۱۹.    
۱۰. اسراء/سوره۱۷، آیه۷۱.    
۱۱. واقعه/سوره۵۶، آیه۱۰.    
۱۲. بلد/سوره۹۰، آیه۱۸‌۱۹.    
۱۳. واقعه/سوره۵۶، آیه۷‌۹.    
۱۴. واقعه/سوره۵۶، آیه۲۷.    
۱۵. واقعه/سوره۵۶، آیه۴۱.    
۱۶. مجمع البیان، ج‌۱۰، ص‌۵۹۱.
۱۷. التفسیر الکبیر، ج‌۲۷، ص‌۱۴۲.
۱۸. تحریم/سوره۶۶، آیه۸.    
۱۹. حدید/سوره۵۷، آیه۱۲.    
۲۰. التفسیر الکبیر، ج‌۲۷، ص‌۱۴۲.
۲۱. الکافی، ج‌۲، ص‌۱۲۶.    
۲۲. مطفّفین/سوره۸۳، آیه۱۸.    
۲۳. بحارالانوار، ج‌۶۴، ص‌۱۲۸.    
۲۴. تفسیر صدرالمتالهین، ج۷‌، ص۲۲.
۲۵. اسراء/سوره۱۷، آیه۷۱.    
۲۶. مجمع البیان، ج‌۹، ص‌۳۲۴.
۲۷. التفسیر الکبیر، ج‌۲۷، ص‌۱۴۲.
۲۸. تفسیر صدرالمتالهین، ج‌۷، ص‌۲۱.
۲۹. التفسیر الکبیر، ج‌۲۷، ص‌۱۴۳.
۳۰. المیزان، ج۱۹، ص۱۲۴.    
۳۱. مجمع‌البیان، ج۹، ص۳۳۱.
۳۲. واقعه/سوره۵۶، آیه۳۹‌۴۰.    
۳۳. المیزان، ج‌۱۹، ص‌۱۲۱.    
۳۴. واقعه/سوره۵۶، آیه۱۳‌۱۴.    
۳۵. مجمع البیان ج‌۹، ص‌۳۲۵.
۳۶. الدرالمنثور، ج‌۸، ص‌۱۹.
۳۷. تفسیر صدر المتالهین، ج‌۷، ص‌۲۸.
۳۸. المیزان، ج‌۲۰، ص‌۲۹۳.    
۳۹. مجمع البیان، ج‌۱۰، ص‌۷۵۰.
۴۰. بلد/سوره۹۰، آیه۱۳.    
۴۱. المیزان، ج‌۲۰، ص‌۲۹۳.    
۴۲. مجمع البیان، ج‌۱۰، ص‌۷۵۰.
۴۳. مجمع البیان، ج‌۱۰، ص‌۷۵۰.
۴۴. المیزان، ج‌۲۰، ص‌۲۹۳.    
۴۵. المیزان، ج‌۲۰، ص‌۲۹۳.
۴۶. مجمع البیان، ج‌۱۰، ص‌۷۵۰.
۴۷. بلد/سوره۹۰، آیه۱۴‌۱۶.    
۴۸. التفسیر الکبیر، ج‌۳۱، ص‌۱۸۵.
۴۹. التحریر والتنویر، ج‌۳، ص‌۳۵۷.
۵۰. بلد/سوره۹۰، آیه۱۱‌۱۳.    
۵۱. مجمع البیان، ج‌۱۰، ص‌۷۵۱.
۵۲. بلد/سوره۹۰، آیه۱۷‌۱۸.    
۵۳. بحار الانوار، ج‌۵، ص‌۲۴۱.    
۵۴. النهایه، ج‌۱، ص‌۳۵۲.
۵۵. المیزان، ج‌۲۰، ص‌۲۹۳.    
۵۶. فاطر/سوره۳۵، آیه۳۲.    
۵۷. جامع البیان، مج‌۱۲، ج‌۲۲، ص۱۶۱‌-۱۶۳.
۵۸. مجمع‌البیان، ج‌۸، ص‌۶۳۹.
۵۹. مدثر/سوره۷۴، آیه۳۸-۳۹.    
۶۰. بحارالانوار، ج‌۲۴، ص‌۸.    
۶۱. بحارالانوار، ج‌۲۴، ص‌۴     .
۶۲. وسائل الشیعه، ج‌۵، ص‌۸۲.    
۶۳. واقعه/سوره۵۶، آیه۹۱.    
۶۴. بحارالانوار، ج‌۲۴، ص‌۱.    
۶۵. مطففین/سوره۸۳، آیه۹.    
۶۶. بحارالانوار، ج‌۲۴، ص‌۳.    
۶۷. مجمع‌البیان، ج‌۹، ص‌۳۴۴.
۶۸. تفسیر صدرالمتالهین، ج‌۷، ص‌۱۲۸‌-‌۱۲۹.
۶۹. جامع البیان، مج‌۸، ج‌۱۴، ص‌۱۳۶.
۷۰. واقعه/سوره۵۶، آیه۹۰ ۹۱.    
۷۱. مجمع البیان، ج‌۹، ص‌۳۴۴.
۷۲. نحل/سوره۱۶، آیه۳۲.    
۷۳. جامع‌البیان، مج‌۸، ج‌۱۴، ص‌۱۳۶.
۷۴. واقعه/سوره۵۶، آیه۹۱.    
۷۵. مجمع‌البیان، ج‌۹، ص‌۳۴۴.
۷۶. انشقاق‌/سوره۸۴، آیه۷‌۹.    
۷۷. جامع‌البیان، مج‌۱۵، ج‌۳۰، ص‌۱۴۵.
۷۸. مجمع‌البیان، ج‌۱۰، ص‌۶۹۹.
۷۹. مدثر/سوره۷۴، آیه۳۸‌-‌۳۹.    
۸۰. بحارالانوار، ج‌۷، ص‌۱۹۲.    
۸۱. طور/سوره۵۲، آیه۲۱.    
۸۲. بحارالانوار، ج‌۲۴، ص‌۳۲۶.    
۸۳. انشقاق /سوره۸۴، آیه۹.    
۸۴. مجمع‌البیان، ج‌۱۰، ص‌۶۹۹.
۸۵. مجمع‌البیان، ج‌۱۰، ص‌۶۹۹.
۸۶. حاقه/سوره۶۹، آیه۱۹-۲۰.    
۸۷. مجمع‌البیان، ج‌۱۰، ص‌۵۲۰.
۸۸. عصر/سوره۱۰۳، آیه۱-۳.    
۸۹. بلد/سوره۹۰، آیه۱۷‌-‌۱۸.    
۹۰. حاقه/سوره۶۹، آیه۲۱‌-‌۲۴.    
۹۱. مجمع‌البیان، ج‌۱۰، ص‌۵۲۰‌-‌۵۲۱.
۹۲. حاقه/سوره۶۹، آیه۲۱‌۲۴.    
۹۳. واقعه/سوره۵۶، آیه۸.    
۹۴. واقعه/سوره۵۶، آیه۲۷.    
۹۵. التفسیر الکبیر، ج‌۱۰، ص‌۳۸۸.
۹۶. المیزان، ج‌۱۹، ص‌۱۲۳.    
۹۷. مجمع‌البیان، ج۹، ص۳۲۹.
۹۸. المیزان، ج۱۹، ص۱۲۳.    
۹۹. واقعه/سوره۵۶، آیه۲۸.    
۱۰۰. تفسیر صدرالمتالهین، ج‌۷، ص‌۴۷.
۱۰۱. المیزان، ج۱۹، ص۱۲۳.    
۱۰۲. مجمع‌البیان، ج۹، ص۳۲۹.
۱۰۳. واقعه/سوره۵۶، آیه۲۹.    
۱۰۴. المیزان، ج‌۱۹، ص‌۱۲۳.    
۱۰۵. واقعه/سوره۵۶، آیه۳۰.    
۱۰۶. مجمع‌البیان، ج‌۹، ص‌۳۳۰.
۱۰۷. مجمع‌البیان، ج‌۹، ص‌۳۳۰.
۱۰۸. واقعه/سوره۵۶، آیه۳۱.    
۱۰۹. تفسیر صدرالمتالهین، ج‌۷، ص‌۴۹.
۱۱۰. المیزان، ج‌۱۹، ص‌۱۲۳.    
۱۱۱. تفسیر صدرالمتالهین، ج‌۷، ص‌۴۹.
۱۱۲. مجمع البیان، ج‌۹، ص‌۳۳۰.
۱۱۳. واقعه/سوره۵۶، آیه۳۲.    
۱۱۴. واقعه/سوره۵۶، آیه۳۳.    
۱۱۵. تفسیر صدرالمتالهین، ج‌۷، ص‌۵۰.
۱۱۶. واقعه /سوره۵۶، آیه۲۰.    
۱۱۷. مجمع‌البیان، ج‌۹، ص‌۳۳۰.
۱۱۸. واقعه/سوره۵۶، آیه۳۴.    
۱۱۹. المیزان، ج‌۱۹، ص‌۱۲۴.    
۱۲۰. واقعه/سوره۵۶، آیه۳۵.    
۱۲۱. واقعه/سوره۵۶، آیه۳۶.    
۱۲۲. مجمع‌البیان، ج‌۹، ص‌۳۳۱.
۱۲۳. واقعه/سوره۵۶، آیه۳۷.    
۱۲۴. تفسیر صدرالمتالهین، ج‌۷، ص‌۵۴.
۱۲۵. مجمع البیان، ج‌۱۰، ص‌۵۹۱.
۱۲۶. مدثر/سوره۷۴، آیه۴۰‌۴۲.    
۱۲۷. مدثر/سوره۷۴، آیه۴۳‌۴۶.    
۱۲۸. مجمع البیان، ج‌۱۰، ص‌۵۹۱.



دائرةالمعارف قرآن کریم برگرفته از مقاله اصحاب یمین در قرآن.    




جعبه ابزار