ارمغان حجاز
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سفرنامه حج و
عتبات ، نوشته مهندس منوچهر سالور قاجار است.
این
کتاب حاوی یادداشت‌های سفر حج و
زیارت حرمین شریفین ، مرقد مطهر
حضرت زینب سلام‌الله‌علیها،
بیت المقدس و مشاهد مشرف
عراق است. نویسنده از نخستین دانش آموختگان رشته مهندسی برق و ماشین (۱۳۱۴ـ۱۳۱۷ش.) از دانشگاه علم و صنعت (هنرسرای عالی سابق) و از پایه گذاران صنعت سیمان
ایران است که در تاسیس چند کارخانه سیمان در استان‌های ایران نقش مهم داشته است. او در
سال ۱۳۷۶ش. به عنوان مهندس مکانیک برجسته سال ایران معرفی و از او قدردانی شد. سالور از فعالان کارهای خیریه و عام المنفعه نیز بوده و ده‌ها باب
مسجد ،
مدرسه و
درمانگاه در کنار کارخانه‌های صنعتی برای بهره گیری کارکنان آن‌ها ساخته است.
مهندس سالور قاجار به سال ۱۳۳۵ش./ ۱۳۷۵ق. به حج مشرف شد و از آن جا به دمشق برای زیارت حضرت زینب سلام‌الله‌علیها و به بیت المقدس و
لبنان و سپس برای زیارت
ائمه علیهم‌السلام به
عراق رفت.
نثر این سفرنامه ادبی است و گاه از چاشنی
شعر و
آیات و
روایات نیز سود برده است. بخشی از
کتاب را آگاهی‌های تاریخی مکان‌ها و
آثار مقدس تشکیل می‌دهد. نویسنده هنگام یادکرد از مکان‌ها و زیارتگاه‌ها نخست به معرفی آن‌ها می‌پردازد و آگاهی‌هایی تاریخی از آن‌ها و نیز شخصیت‌های مربوط را بدون ذکر منبع ارائه می‌کند.
او صفحاتی را به معرفی
اهل بیت علیهم‌السلام اختصاص داده و به گونه مختصر و مفید، زندگی نامه
حضرت خدیجه سلام‌الله‌علیها
و دختر گرامی اش
حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها
و امامان مدفون در
بقیع را نوشته است.
نویسنده جز دیده‌های خود، در چند مورد نیز بدون ذکر نشانی دقیق، به منابع
مکتوب استناد کرده است؛ مانند سفرنامه
ابن جبیر و
ابن بطوطه .
آگاهی‌های تاریخی و جغرافیایی مربوط به هر موضوع، هوشمندانه و دانشورانه برگزیده شده و بدین رو، پس از گذشت سال‌ها هنوز این
کتاب برای حج گزاران می‌تواند مفید باشد.
کتاب گاه
لحن انتقادی به خود گرفته است. انتقادهای او از سیاست دولت
عربستان در ویران ساختن آثار و بناهای تاریخی و مقدس مانند بقیع در جای جای
کتاب به
چشم می‌خورد.
در این میان،
مقایسه وضع اسفبار بقیع با شکل مناسب مکان‌های مقدس اسلامی در
ایران خواندنی است.
وضع بد رفاهی،
بهداشتی و درمانی حاجیان ایرانی و بی توجهی سرپرست حاجیان ایرانی به این نکته، از دیگر انتقادهای نویسنده است. او به این مناسبت آماری ارائه کرده و شمار حاجیان ایرانی را در آن
سال ۱۰۶۴۹ تن و حاجیان عراقی را ۴۸۵۰ تن دانسته و گزارش نموده که با وجود فزونی حاجیان ایرانی، امکانات بهداشتی و درمانی عراقیان بیشتر و بهتر است. همه حج گزاران در آن سال، ۲۳۲۹۷۱ تن بوده‌اند.
نویسنده سرپرست حاجیان ایرانی را در آن سال سلطان حسین میرزا رخشانی معرفی کرده، به
کنایه می‌گوید که توفیق دیدار او را نیافته است.
او از چگونگی سرپرستی حاجیان سخت گله کرده است. به گزارش نویسنده، هماهنگ سازی و سرپرستی حمل و نقل حاجیان ایرانی بر عهده کارمندان سفارت ایران بوده؛ ولی آنان حضور نداشته‌اند
و کارگزاران عرب حمل و نقل با ایرانیان دشمنی می‌ورزیده‌اند.
او به فراخور تخصص خود، در مسائلی چون تامین
آب آشامیدنی
و
بازرگانی جده نیز اظهار نظر کرده است.
از ویژگی‌های این سفرنامه، بهره گیری از تصویرهای گوناگون از مکان‌های زیارتی
مدینه و
مکه است. نویسنده در وصف مکان‌های مقدس به تاریخچه و مدفونان آن جای‌ها
اشاره کرده است. حدود دو سوم
کتاب، سفرنامه حج است و دیگر بخش‌های
کتاب به شرح سفر
دمشق ،
بیروت ،
بیت المقدس و
عراق پرداخته است.
این
کتاب به
سال ۱۳۳۹ش. با سرمایه کتابخانه ابن سینا در چاپخانه اتحاد
تهران در ۱۵۳ صفحه با قطع وزیری چاپ شده است.
(۱) روزنامه آفرینش.
دانشنامه حج و حرمین شریفین، برگرفته از مقاله «ارمغان حجاز»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۰/۲/۱۵.
