• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابوسعید صالح بن درویش تمیمی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


ابوسعید تمیمی (د ۱۲۶۱ق/۱۸۴۵م)، ادیب و شاعر عراقی بود.


تَمیمی، ابوسعید صالح بن درویش ظاهراً در ۱۱۸۸ یا ۱۱۹۰ق/۱۷۷۴ یا ۱۷۷۶م در کاظمین متولد شد.
[۱] علی خاقانی، شعراء الحلة او البابلیات، ج۳، ص۱۴۲، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
[۲] محمدمهدی بصیر، نهضة العراق الادبیة فی القرن التاسع عشر، ج۱، ص۷۳، بغداد، ۱۳۶۰ق/۱۹۴۶م.
از منابع چنین برمی‌آید که او زیرنظر پدر
[۳] آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ج۲، ص۶۵۳، مشهد، ۱۴۰۴ق.
و به سنت مرسوم به تحصیل علوم پرداخت، اما در نوجوانی پدرش را از دست داد و از کاظمین، آهنگ نجف کرد.
[۴] محمود شکری آلوسی، المسک الاذفر، ج۱، ص۱۴۸، بغداد، ۱۳۴۸ق/ ۱۹۲۹م.
[۵] محسن امین، اعیان الشیعه، ج۷، ص۳۶۹، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م.    
[۶] جواد شبر، ادب الطف، ج۷، ص۲۶، بیروت، ۱۳۹۷ق/۱۹۷۷م.    
[۷] علی خاقانی، شعراء الحلة او البابلیات، ج۳، ص۱۴۲، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
روشن نیست که تمیمی چرا و با مساعدت چه کسی، به نجف رفت. به هر روی، وی در نجف به تحصیل پرداخت و اندک اندک در مجالس ادبی و حلقه‌های علمی شرکت جست و در آن مجامع چنان خوش درخشید که گویند بحرالعلوم خود تربیت او را زیرنظر گرفت.
[۸] آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ج۲، ص۶۵۳، مشهد، ۱۴۰۴ق.
[۹] جواد شبر، ادب الطف، ج۷، ص۲۶، بیروت، ۱۳۹۷ق/۱۹۷۷م.    


حضور وی در مجامع ادبی از جمله جلسات ادبی روز پنجشنبه که به «معرکة‌الخمیس» معروف بود،
[۱۰] علی خاقانی، شعراء الحلة او البابلیات، ج۳، ص۳۱۴۲-۱۴۳، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
[۱۱] محمدمهدی بحرالعلوم، رجال، ج۱، ص۸۱، به کوشش محمدصادق بحرالعلوم و حسین بحرالعلوم، نجف، ۱۳۸۵ق.    
او را بیش از پیش با محیط ادبی عراق آن روز و نیز روابط شعرا با ممدوحان بخشنده آشنا ساخت. وی در مدت اقامت در نجف به بزرگان قبیله خزاعه پیوست و ایشان را مدح گفت. تمیمی پس از مرگ بحرالعلوم به حلّه کوچید.
[۱۲] آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ج۹، ص۵۸۷.    
در این اثنا اسباب آشنایی او با داوود‌ پاشا، که ریاست دیوان محاسبه و انشاء را در دوران سلیمان‌ پاشا برعهده داشت و بعدها والی بغداد شد، مهیا گردید.
[۱۳] محمدمهدی بصیر، نهضة العراق الادبیة فی القرن التاسع عشر، ج۱، ص۷۴، بغداد، ۱۳۶۰ق/۱۹۴۶م.
[۱۴] علی خاقانی، شعراء الحلة او البابلیات، ج۳، ص۱۴۴، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.

داوود‌پاشا که خود اهل فضل و ادب بود.
[۱۵] عبدالقادر مغربی، «دیوان التمیمی»، ج۱، ص۳۰۶، مجلة المجمع العلمی العربیه، دمشق، ۱۳۶۸ق/ ۱۹۴۹م، شم‌ ۱.
و دانشمندان را بسیار گرامی می‌داشت، در سفری با تمیمی آشنا شد.
[۱۶] محمدمهدی بصیر، نهضة العراق الادبیة فی القرن التاسع عشر، ج۱، ص۷۴، بغداد، ۱۳۶۰ق/۱۹۴۶م.
و همین‌ که در ۱۲۳۲ق والی بغداد شد، او را به سمت کتابت دیوان خویش برگزید.
[۱۷] آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ج۲، ص۶۵۴، مشهد، ۱۴۰۴ق.
[۱۸] محمود شکری آلوسی، المسک الاذفر، ج۱، ص۱۴۹، بغداد، ۱۳۴۸ق/ ۱۹۲۹م.
اما در حقیقت داوود‌ پاشا هنر شاعری تمیمی را به خدمت گرفت و با این‌کار نه تنها او را بر شغل ثابت با حقوقی منظم گمارد، بلکه به ثبت وقایع بارگاه خویش موظف کرد، به طوری که هر بنایی به فرمان او ساخته می‌شد و یا هر واقعه‌ای که در روزگار او رخ می‌داد، ناچار در اشعار او ثبت می‌گردید.
[۱۹] علی خاقانی، شعراء الحلة او البابلیات، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
[۲۰] محمدمهدی بصیر، نهضة العراق الادبیة فی القرن التاسع عشر، ج۱، ص۷۴، بغداد، ۱۳۶۰ق/۱۹۴۶م.


روابط تمیمی با دستگاه دولتی چنان بود که علی‌رضا پاشا، چون در ۱۲۴۷ق جانشین داوود‌ پاشا شد، او را در سمت خویش ابقا کرد و شاعر نیز او را در قصیده‌ای ستود.
[۲۱] علی خاقانی، شعراء الحلة او البابلیات، ج۳، ص۱۵۲، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
[۲۲] محمدمهدی بصیر، نهضة العراق الادبیة فی القرن التاسع عشر، ج۱، ص۷۴-۷۵، بغداد، ۱۳۶۰ق/۱۹۴۶م.
[۲۳] محمود شکری آلوسی، المسک الاذفر، ج۱، ص۱۵۱، بغداد، ۱۳۴۸ق/ ۱۹۲۹م.
والی جدید نیز همچون خلف خویش، شاعر را به ثبت تاریخ وقایع و بناها ترغیب کرد مثلاً برای قطعه‌ای در تاریخ بنای قصری واقع بر ساحل دجله،
[۲۴] محمود شکری آلوسی، المسک الاذفر، ج۱، ص۱۵۳-۱۵۴، بغداد، ۱۳۴۸ق/ ۱۹۲۹م.
نیز برای نبردی ۳ روزه در ۱۲۵۳ق و تهنیت پیروزی در اهواز، و رثای امام‌حسین (علیه‌السلام) و جز آنها.
[۲۵] علی خاقانی، شعراء الحلة او البابلیات، ج۳، ص۱۵۰، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
[۲۶] علی خاقانی، شعراء الحلة او البابلیات، ج۳، ص۱۵۲، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.

علی‌رضا پاشا در ۱۲۵۸ق عزل شد و بغداد را به مقصد شام ترک گفت.
[۲۷] عباس عزاوی، تاریخ العراق بین احتلالین، ج۷، ص۵۸-۵۹، بغداد، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۵م.
شاعر که اینک بی‌پناه مانده بود، در قطعه‌ای در حسرت آن ایام و دورانِ خوشِ گذشته داد سخن داد.
[۲۸] محمدمهدی بصیر، نهضة العراق الادبیة فی القرن التاسع عشر، ج۱، ص۷۵-۷۶، بغداد، ۱۳۶۰ق/۱۹۴۶م.
[۲۹] یوسف عزالدین، الشعرالعراقی، ج۱، ص۴۶-۴۷، قاهره، دارالمعارف.
اوضاع بر وی چنان تنگ آمده بود که حتی به سبب آبیاری قطعه‌ زمینی شکایت به ممدوح سابق خود می‌برد.
[۳۰] علی خاقانی، شعراء الحلة او البابلیات، ج۳، ص۱۴۴، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
شاید هجو و توهین به قاضی و محبوس شدن وی نیز در همین دوران بوده باشد.
[۳۱] محمد حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۳۸۰، به کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق.
تمیمی سرانجام در کاظمین (یا بغداد) درگذشت و همان‌جا به خاک سپرده شد.
[۳۲] علی خاقانی، شعراء الحلة او البابلیات، ج۳، ص۱۵۳، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
[۳۳] محمدمهدی بصیر، نهضة العراق الادبیة فی القرن التاسع عشر، ج۱، ص۷۶، بغداد، ۱۳۶۰ق/۱۹۴۶م.

تمیمی شاعری توانا بود، در علم انساب و اخبار عرب نیز تبحر داشت و به سبب دانش گسترده او را «شیخ الشعرا» می‌خواندند.
[۳۴] علی خاقانی، شعراء الحلة او البابلیات، ج۳، ص۱۵۶، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
وی چنان شیفتۀ ابوتمام بود که او را «شیخ» خویش می‌نامید. بی‌گمان تمیمی همۀ حماسۀ ابوتمام را در حفظ داشت. برخی به سبب همین شیفتگی، از او به ابوتمام عصر خویش یا «ابوتمام صغیر» یاد کرده‌اند.
[۳۵] جواد شبر، ادب الطف، ج۷، ص۲۶-۲۷، بیروت، ۱۳۹۷ق/۱۹۷۷م.    
[۳۶] محمدمهدی بصیر، نهضة العراق الادبیة فی القرن التاسع عشر، ج۱، ص۷۷-۷۸، بغداد، ۱۳۶۰ق/۱۹۴۶م.
[۳۷] آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ج۲، ص۶۵۳، مشهد، ۱۴۰۴ق.
[۳۸] یوسف اسعد داغر، مصادر الدراسة الادبیه، ج۲، ص۲۲۲، بیروت، ۱۹۸۳م.
اما او خود هیچ‌گاه به جایگاه شعرای درجۀ اول دست نیافت.
[۳۹] عبدالقادر مغربی، «دیوان التمیمی»، ج۱، ص۳۰۶، مجلة المجمع العلمی العربیه، دمشق، ۱۳۶۸ق/ ۱۹۴۹م، شم‌ ۱.

تمیمی شعر خود را وسیلۀ کسب روزی قرار داده بود. مجیزگویی و غلو در اشعار او به‌ویژه در مدح داوود‌ پاشا فراوان به چشم می‌خورد.
[۴۰] یوسف عزالدین، الشعرالعراقی، ج۱، ص۳۲، قاهره، دارالمعارف.
[۴۱] یوسف عزالدین، الشعرالعراقی، ج۱، ص۳۹، قاهره، دارالمعارف.
[۴۲] یوسف عزالدین، الشعرالعراقی، ج۱، ص۴۷، قاهره، دارالمعارف.
[۴۳] عثمان بن‌ سند، مطالع السعود، ج۱، ص۳۲۳-۳۲۴، به کوشش عماد عبدالسلام رئوف و سهیله عبدالمجید قیسی، بغداد، ۱۹۹۱م.


دیوان وی که سراسر مدح والیان و امیران است،
[۴۴] محمود شکری آلوسی، المسک الاذفر، ج۱، ص۱۵۰، بغداد، ۱۳۴۸ق/ ۱۹۲۹م.
پس از مرگ شاعر به همت فرزندانش محمد سعید و کاظم گردآوری شد.
[۴۵] اسامه ناصر نقشبندی، و محمدعباس ظمیاء، مخطوطات الادب فی المتحف العراقی، ج۱، ص۲۵۰، کویت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۵م.
محمدرضا سیدسلمان و علی خاقانی با مقابلۀ نسخه‌های متعددی که در اختیار داشتند، در ۱۳۶۷ق/ ۱۹۴۸م دیوان تمیمی را منتشر کردند. به همراه این دیوان، مجموعه قصایدی در مدح شیخ عبدعلی، مولای هویزه با عنوان «الروضة التمیمیه» که حروف اول ابیات آن، همانند حروف رویِّ آن است، به چاپ رسید.
[۴۶] عبدالقادر مغربی، «دیوان التمیمی»، ج۱، ص۳۰۷، مجلة المجمع العلمی العربیه، دمشق، ۱۳۶۸ق/ ۱۹۴۹م، شم‌ ۱.

با عنایت به روشی که مصححان در چاپ دیوان به کار برده‌اند، می‌توان دریافت اشعاری که در دیوان وی گرد آمده، تنها بخش کوچکی از سروده‌های او ست، و شاید اشعار فراوانی از وی در مدح و رثای بزرگان و اهل بیت (علیه‌السلام) باشد که ما برخی از آن‌ها را در میان مجموعه‌های شعری می‌یابیم. مثلاً
[۴۷] اسامه ناصر نقشبندی، و محمدعباس ظمیاء، مخطوطات الادب فی المتحف العراقی، ج۱، ص۲۹۰، کویت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۵م.
[۴۸] اسامه ناصر نقشبندی، و محمدعباس ظمیاء، مخطوطات الادب فی المتحف العراقی، ج۱، ص۴۶۳، کویت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۵م.
[۴۹] اسامه ناصر نقشبندی، و محمدعباس ظمیاء، ج۱، ص۵۴۲، مخطوطات الادب فی المتحف العراقی، کویت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۵م.
[۵۰] اسامه ناصر نقشبندی، و محمدعباس ظمیاء، مخطوطات الادب فی المتحف العراقی، ج۱، ص۵۴۵، کویت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۵م. جم
که البته با مقابلۀ دقیق می‌توان استقصا نمود.
از دیگر آثار شعری او، «القصیدة الهمزیة فی مدح امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب» است که به همراه تخمیسی از عبدالباقی بن سلیمان فاروقی همراه همزیۀ بوصیری در قاهره (۱۳۰۹ق) به چاپ رسیده است.
[۵۱] GAL, S, II ،p۹۰۴.
امین نیز برخی از اشعار او را که در مدح پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و اهل بیت (علیه‌السلام) سروده شده، گرد آورده است.
[۵۲] محسن امین، اعیان الشیعه، ج۷، ص۳۷۰، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م.    
آثار تمیمی منحصر به این اشعار نیست؛ خاقانی به نمونه‌ای از «بند» نیز در آثار تمیمی اشاره کرده است.
[۵۳] علی خاقانی، شعراء الحلة او البابلیات، ج۳، ص۱۵۴، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.

تمیمی‌ تألیفاتی ‌نیز داشته که‌ جز‌ نامی‌ از آنها ‌نمانده ‌است، از جمله: الاخبار‌المستفادة من‌منادمات الشاه‌زاده.
[۵۴] GAL, S, II ،p۷۸۴
شرک العقول و غریب المنقول، که گویا در دوجلد به ترتیب ‌سنوات بوده، و به روش تاریخ‌نگاران از ۱۲۰۰ق آغاز، و به ۱۲۴۰ق ختم شده بوده است. وی در این کتاب به ایام وزارت داوود‌ پاشا پرداخته است.
[۵۵] محمود شکری آلوسی، المسک الاذفر، ج۱، ص۱۴۹، بغداد، ۱۳۴۸ق/ ۱۹۲۹م.
[۵۶] GAL, S, II، p۷۸۴.
وشاح الرود و الجواهر و العقود فی نظم الوزیر داود. این کتاب نیز ظاهراً به شرح احوال شعرای دربار داوود‌ پاشا و اشعار و نکته‌ها و لطایفی که میان ایشان رد و بدل شده، پرداخته است.
[۵۷] علی خاقانی، شعراء الحلة او البابلیات، ج۳، ص۱۵۴، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
[۵۸] محمود شکری آلوسی، المسک الاذفر، ج۱، ص۱۴۹، بغداد، ۱۳۴۸ق/ ۱۹۲۹م.


(۱) آقابزرگ تهرانی، الذریعة.
(۲) آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعة، مشهد، ۱۴۰۴ق.
(۳) محمود شکری آلوسی، المسک الاذفر، بغداد، ۱۳۴۸ق/ ۱۹۲۹م.
(۴) عثمان بن‌ سند، مطالع السعود، به کوشش عماد عبدالسلام رئوف و سهیله عبدالمجید قیسی، بغداد، ۱۹۹۱م.
(۵) محسن امین، اعیان الشیعة، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م.
(۶) محمدمهدی بحرالعلوم، رجال، به کوشش محمدصادق بحرالعلوم و حسین بحرالعلوم، نجف، ۱۳۸۵ق.
(۷) محمدمهدی بصیر، نهضة العراق الادبیة فی القرن التاسع عشر، بغداد، ۱۳۶۰ق/۱۹۴۶م.
(۸) محمد حرزالدین، معارف الرجال، به کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق.
(۹) علی خاقانی، شعراء الحلة او البابلیات، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
(۱۰) یوسف اسعد داغر، مصادر الدراسة الادبیة، بیروت، ۱۹۸۳م.
(۱۱) جواد شبر، ادب الطف، بیروت، ۱۳۹۷ق/۱۹۷۷م.
(۱۲) یوسف عزالدین، الشعرالعراقی، قاهره، دارالمعارف.
(۱۳) عباس عزاوی، تاریخ العراق بین احتلالین، بغداد، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۵م.
(۱۴) عبدالقادر مغربی، «دیوان التمیمی»، مجلة المجمع العلمی العربیه، دمشق، ۱۳۶۸ق/ ۱۹۴۹م، ج ۲۴، شم‌ ۱.
(۱۵) اسامه ناصر نقشبندی، و محمدعباس ظمیاء، مخطوطات الادب فی المتحف العراقی، کویت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۵م.
(۱۶) GAL, S.

۱. ↑ علی خاقانی، شعراء الحلة او البابلیات، ج۳، ص۱۴۲، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
۲. ↑ محمدمهدی بصیر، نهضة العراق الادبیة فی القرن التاسع عشر، ج۱، ص۷۳، بغداد، ۱۳۶۰ق/۱۹۴۶م.
۳. ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ج۲، ص۶۵۳، مشهد، ۱۴۰۴ق.
۴. ↑ محمود شکری آلوسی، المسک الاذفر، ج۱، ص۱۴۸، بغداد، ۱۳۴۸ق/ ۱۹۲۹م.
۵. ↑ محسن امین، اعیان الشیعه، ج۷، ص۳۶۹، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م.    
۶. ↑ جواد شبر، ادب الطف، ج۷، ص۲۶، بیروت، ۱۳۹۷ق/۱۹۷۷م.    
۷. ↑ علی خاقانی، شعراء الحلة او البابلیات، ج۳، ص۱۴۲، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
۸. ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ج۲، ص۶۵۳، مشهد، ۱۴۰۴ق.
۹. ↑ جواد شبر، ادب الطف، ج۷، ص۲۶، بیروت، ۱۳۹۷ق/۱۹۷۷م.    
۱۰. ↑ علی خاقانی، شعراء الحلة او البابلیات، ج۳، ص۳۱۴۲-۱۴۳، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
۱۱. ↑ محمدمهدی بحرالعلوم، رجال، ج۱، ص۸۱، به کوشش محمدصادق بحرالعلوم و حسین بحرالعلوم، نجف، ۱۳۸۵ق.    
۱۲. ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ج۹، ص۵۸۷.    
۱۳. ↑ محمدمهدی بصیر، نهضة العراق الادبیة فی القرن التاسع عشر، ج۱، ص۷۴، بغداد، ۱۳۶۰ق/۱۹۴۶م.
۱۴. ↑ علی خاقانی، شعراء الحلة او البابلیات، ج۳، ص۱۴۴، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
۱۵. ↑ عبدالقادر مغربی، «دیوان التمیمی»، ج۱، ص۳۰۶، مجلة المجمع العلمی العربیه، دمشق، ۱۳۶۸ق/ ۱۹۴۹م، شم‌ ۱.
۱۶. ↑ محمدمهدی بصیر، نهضة العراق الادبیة فی القرن التاسع عشر، ج۱، ص۷۴، بغداد، ۱۳۶۰ق/۱۹۴۶م.
۱۷. ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ج۲، ص۶۵۴، مشهد، ۱۴۰۴ق.
۱۸. ↑ محمود شکری آلوسی، المسک الاذفر، ج۱، ص۱۴۹، بغداد، ۱۳۴۸ق/ ۱۹۲۹م.
۱۹. ↑ علی خاقانی، شعراء الحلة او البابلیات، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
۲۰. ↑ محمدمهدی بصیر، نهضة العراق الادبیة فی القرن التاسع عشر، ج۱، ص۷۴، بغداد، ۱۳۶۰ق/۱۹۴۶م.
۲۱. ↑ علی خاقانی، شعراء الحلة او البابلیات، ج۳، ص۱۵۲، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
۲۲. ↑ محمدمهدی بصیر، نهضة العراق الادبیة فی القرن التاسع عشر، ج۱، ص۷۴-۷۵، بغداد، ۱۳۶۰ق/۱۹۴۶م.
۲۳. ↑ محمود شکری آلوسی، المسک الاذفر، ج۱، ص۱۵۱، بغداد، ۱۳۴۸ق/ ۱۹۲۹م.
۲۴. ↑ محمود شکری آلوسی، المسک الاذفر، ج۱، ص۱۵۳-۱۵۴، بغداد، ۱۳۴۸ق/ ۱۹۲۹م.
۲۵. ↑ علی خاقانی، شعراء الحلة او البابلیات، ج۳، ص۱۵۰، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
۲۶. ↑ علی خاقانی، شعراء الحلة او البابلیات، ج۳، ص۱۵۲، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
۲۷. ↑ عباس عزاوی، تاریخ العراق بین احتلالین، ج۷، ص۵۸-۵۹، بغداد، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۵م.
۲۸. ↑ محمدمهدی بصیر، نهضة العراق الادبیة فی القرن التاسع عشر، ج۱، ص۷۵-۷۶، بغداد، ۱۳۶۰ق/۱۹۴۶م.
۲۹. ↑ یوسف عزالدین، الشعرالعراقی، ج۱، ص۴۶-۴۷، قاهره، دارالمعارف.
۳۰. ↑ علی خاقانی، شعراء الحلة او البابلیات، ج۳، ص۱۴۴، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
۳۱. ↑ محمد حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۳۸۰، به کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق.
۳۲. ↑ علی خاقانی، شعراء الحلة او البابلیات، ج۳، ص۱۵۳، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
۳۳. ↑ محمدمهدی بصیر، نهضة العراق الادبیة فی القرن التاسع عشر، ج۱، ص۷۶، بغداد، ۱۳۶۰ق/۱۹۴۶م.
۳۴. ↑ علی خاقانی، شعراء الحلة او البابلیات، ج۳، ص۱۵۶، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
۳۵. ↑ جواد شبر، ادب الطف، ج۷، ص۲۶-۲۷، بیروت، ۱۳۹۷ق/۱۹۷۷م.    
۳۶. ↑ محمدمهدی بصیر، نهضة العراق الادبیة فی القرن التاسع عشر، ج۱، ص۷۷-۷۸، بغداد، ۱۳۶۰ق/۱۹۴۶م.
۳۷. ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ج۲، ص۶۵۳، مشهد، ۱۴۰۴ق.
۳۸. ↑ یوسف اسعد داغر، مصادر الدراسة الادبیه، ج۲، ص۲۲۲، بیروت، ۱۹۸۳م.
۳۹. ↑ عبدالقادر مغربی، «دیوان التمیمی»، ج۱، ص۳۰۶، مجلة المجمع العلمی العربیه، دمشق، ۱۳۶۸ق/ ۱۹۴۹م، شم‌ ۱.
۴۰. ↑ یوسف عزالدین، الشعرالعراقی، ج۱، ص۳۲، قاهره، دارالمعارف.
۴۱. ↑ یوسف عزالدین، الشعرالعراقی، ج۱، ص۳۹، قاهره، دارالمعارف.
۴۲. ↑ یوسف عزالدین، الشعرالعراقی، ج۱، ص۴۷، قاهره، دارالمعارف.
۴۳. ↑ عثمان بن‌ سند، مطالع السعود، ج۱، ص۳۲۳-۳۲۴، به کوشش عماد عبدالسلام رئوف و سهیله عبدالمجید قیسی، بغداد، ۱۹۹۱م.
۴۴. ↑ محمود شکری آلوسی، المسک الاذفر، ج۱، ص۱۵۰، بغداد، ۱۳۴۸ق/ ۱۹۲۹م.
۴۵. ↑ اسامه ناصر نقشبندی، و محمدعباس ظمیاء، مخطوطات الادب فی المتحف العراقی، ج۱، ص۲۵۰، کویت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۵م.
۴۶. ↑ عبدالقادر مغربی، «دیوان التمیمی»، ج۱، ص۳۰۷، مجلة المجمع العلمی العربیه، دمشق، ۱۳۶۸ق/ ۱۹۴۹م، شم‌ ۱.
۴۷. ↑ اسامه ناصر نقشبندی، و محمدعباس ظمیاء، مخطوطات الادب فی المتحف العراقی، ج۱، ص۲۹۰، کویت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۵م.
۴۸. ↑ اسامه ناصر نقشبندی، و محمدعباس ظمیاء، مخطوطات الادب فی المتحف العراقی، ج۱، ص۴۶۳، کویت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۵م.
۴۹. ↑ اسامه ناصر نقشبندی، و محمدعباس ظمیاء، ج۱، ص۵۴۲، مخطوطات الادب فی المتحف العراقی، کویت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۵م.
۵۰. ↑ اسامه ناصر نقشبندی، و محمدعباس ظمیاء، مخطوطات الادب فی المتحف العراقی، ج۱، ص۵۴۵، کویت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۵م. جم
۵۱. ↑ GAL, S, II ،p۹۰۴.
۵۲. ↑ محسن امین، اعیان الشیعه، ج۷، ص۳۷۰، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م.    
۵۳. ↑ علی خاقانی، شعراء الحلة او البابلیات، ج۳، ص۱۵۴، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
۵۴. ↑ GAL, S, II ،p۷۸۴
۵۵. ↑ محمود شکری آلوسی، المسک الاذفر، ج۱، ص۱۴۹، بغداد، ۱۳۴۸ق/ ۱۹۲۹م.
۵۶. ↑ GAL, S, II، p۷۸۴.
۵۷. ↑ علی خاقانی، شعراء الحلة او البابلیات، ج۳، ص۱۵۴، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
۵۸. ↑ محمود شکری آلوسی، المسک الاذفر، ج۱، ص۱۴۹، بغداد، ۱۳۴۸ق/ ۱۹۲۹م.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «تمیمی، ابوسعید»، شماره۶۱۰۱.    

رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی
جعبه ابزار