ابوالقاسم حالت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابوالقاسم حالت، طنزپرداز، شاعر و مترجم معاصر ایرانی می‌باشد. وی در ۱۲۹۸ش در
تهران به
دنیا آمد.
از دوران مدرسه سرودن
شعر را آغاز کرد و رفته رفته آثارش در روزنامه‌ها منتشر شد و در انجمن‌های ادبی توجه‌ها را جلب کرد. او در همکاری با نشریه فکاهی توفیق به طنزپردازی روی آورد و تا آخرین شماره این نشریه از نویسندگان آن، و نزدیک به پنج سال هم سردبیر آن بود. او با نشریات امید،
تهران مصور،
قیام ایران، خبردار و هفته‌نامه غیر طنز آیین
اسلام نیز همکاری می‌کرد.
وی پس از پیروزی
انقلاب اسلامی و بعد از مدتی کناره‌گیری از طنزپردازی حرفه‌ای، از ۱۳۶۷ش با خورجین و سپس از نخستین شماره گل‌آقا در ۱۳۶۹ش با آن همکاری جدّی کرد. همکاری او با گل‌آقا تا آخر عمرش ادامه یافت.
عمده آثار حالت، کارهای
طنز او و حاصل همکاری دراز مدتش با نشریات، از توفیق تا گل‌آقا است. هدهد میرزا، خروس لاری، شوخ، و ابوالعینک از معروف‌ترین اسامی مستعار اوست.
حالت سرودن اشعار غیر طنز را نیز با جدّیت دنبال می‌کرد و در این زمینه هم توجه اهل ادب را جلب کرده بود، چنان که در ۱۳۲۵ش به نخستین کنگره نویسندگان
ایران دعوت شد و رئیس کنگره،
محمدتقی بهار، او را
تشویق کرد.
چاپ دیوان حالت در ۱۳۴۱ش نیز نقد و نظر مساعد برخی از اهل قلم را به همراه داشت.
حالت، ترانه و تصنیف نیز می‌سرود و به ترجمه هم می‌پرداخت. او بیست ماه در
هند به گفتارگردانیِ (دوبله) فیلم به
فارسی مشغول بود و در همان‌جا آشنایی‌اش با زبان انگلیسی را بیش‌تر کرد و بر این زبان تسلط یافت. همچنین او که کارمند شرکت
نفت بود و در
آبادان مسئولیت تهیه مطالب ادبی و طنز نشریات این شرکت را بر عهده داشت، در تقریبآ سه سال رکودی که پس از ملی شدن صنعت نفت در کار اداره‌های وابسته به این شرکت ایجاد شد، عربی هم آموخت و از این زبان هم ترجمه کرد. وی پس از سفر به اروپا به زبان فرانسه هم علاقه‌مند شد و این زبان را نیز آموخت و از آن هم مطلبی برای نشریه تهران مصور ترجمه کرد.
مهم‌ترین آثار حالت طنزهای اوست، چنان که کمتر گزیده‌ای از طنز معاصر ایران می‌توان یافت که نامی از حالت در آن نباشد.
وی بر آن بود که در روزگار کنونی، مسئله عمده بازگو کردن و بر طرف ساختن مفاسد جامعه است و بیان طنزآمیز امکانی است برای بازگو کردن مسائل و مشکلات اجتماعی بدون برانگیختن واکنشهای تند.
او براساس همین نگرش، در حوزه طنز آثار فراوانی به نظم و نثر پدید آورد که در میان آن‌ها آثار منظوم او موفق‌تر بوده و با
استقبال بیشتری مواجه شده است. او به سرودن بحر طویل هم می‌پرداخت و در این زمینه آثار درخور توجهی به وجود آورد.
برخی آثار طنز حالت در این مجموعه‌ها گرد آمده است: فکاهیات حالت (تهران، بی‌تا.)، دیوان خروس لاری (تهران ۱۳۶۲ش)، دیوان ابوالعینک (تهران ۱۳۶۳ش)، دیوان شوخ (تهران ۱۳۶۵ش)، بحر طویلهای هدهد میرزا (تهران ۱۳۶۳ش)، رقص کوسه (مشتمل بر بیست داستان، تهران ۱۳۳۳ش)، مجموعه آثار طنز ابوالقاسم حالت (تهران ۱۳۷۶ش) که دربردارنده مقالات طنزآمیز او و مشتمل بر هشت کتاب است: «از عصر شتر تا عصر موتور»، «از بیمارستان تا تیمارستان»، «زباله‌ها و نخاله‌ها»، «پابوسی و چاپلوسی»، «صدای پای
عزرائیل»، «یامفت یامفت»، «دوره خرسواری» و «آش کشک خالته».
وی تعدادی از اشعار فکاهی‌اش پس از رفتن رضا شاه، را در جزوه کوچکی با کمک کتاب فروشی مروج به چاپ رساند که، به گفته خود وی، احتمالا گلزار خنده نام داشته است.
اشعار غیر طنز حالت در کتابهای پروانه و شبنم و پنجاه قصیده دیگر (شامل قصاید اخلاقی و عرفانی، تهران ۱۳۳۶ش) و دیوان حالت (تاریخ مقدمه ۱۳۴۱ش تهران) و کلیات دیوان حالت (تهران ۱۳۷۱ش) گرد آمده است. حالت در بیش‌تر قالب‌های سنتّی شعر فارسی طبع خود را آزموده است و در اکثر آن‌ها زبان و بیان محکمی دارد و می‌توان گفت سخنور و نظم‌پردازی تواناست، ولی جوهره شعری و صور خیال آثار او چشمگیر نیست. ویژگی غزلیات او، چنان‌که خودش هم تصریح کرده، وحدت مضمون و موضوع آن‌ها از آغاز تا پایان شعر است.
حالت در حوزه
ادبیات فارسی تحقیقاتی هم کرد، که حاصل آن‌ها این سه کار است: چاپ کلیات
سعدی (با ترجمه اشعار عربی آن به فارسی، تهران، تاریخ مقدمه ۱۳۴۵ش)، شاهان شاعر (در شرح احوال و گزیده آثار فرمانروایان سخنور،
تهران، تاریخ مقدمه ۱۳۴۶ش)، و مشارکت در تصحیح و نوشتن مقدمه‌ای مفصّل بر دیوان
سلمان ساوجی (تهران ۱۳۷۱ش). همچنین او کتابی به نام پیروزمندان تاریخ (تهران ۱۳۷۰ش) درباره زندگی چهل تن از مشاهیر ایرانی و خارجی تألیف کرده است.
از حالت مقاله‌هایی نیز درباره زبان و ادبیات فارسی، تاریخ و جراید ایرانی در برخی از نشریات تهران از جمله تلاش، آینده و نشر دانش به چاپ رسیده است.
حالت از زبان انگلیسی آثار گوناگونی به فارسی ترجمه کرده که از آن جمله است:
زندگی بر روی می‌سی‌سی‌پی (تهران ۱۳۴۷ش)، زندگی من (تهران ۱۳۴۷ش)، هر دو از مارک تواین؛ جادوگر شهر زمرد (تهران ۱۳۳۸ش) و بازگشت به شهر زمرد (تهران ۱۳۴۹ش)، هر دو از لایمن فرانک باوم؛ و تاریخ فتوحات
مغول (تهران ۱۳۶۳ش) از ج. ج. ساندرز.
حالت بخش زیادی از
الکامل ابن‌اثیر را از عربی به فارسی برگردانده است. همچنین گزیده‌ای از سخنان
پیامبر اسلام صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم،
علی علیه‌السلام، و
حسین بن علی علیه‌السلام را به فارسی و انگلیسی ترجمه کرده و آن‌ها را در قالب رباعی به نظم درآورده است. برخی آثار او در این زمینه عبارت‌اند از: فروغ بینش یا سخنان محمد (تهران، بی‌تا.)؛ شکوفه‌های خرد یا سخنان حضرت علی (تهران ۱۳۴۲ش)؛ کلمات قصار علی بن ابیطالب (تهران، بی‌تا.)؛ کلمات قصار حسین‌بن علی علیه‌السلام (تهران ۱۳۵۰ش؛.
با فرا رسیدن یک دوره آزادی موقت در مطبوعات دهه ۱۳۲۰ش، حالت ترانه‌هایی فکاهی با مایه‌های انتقادی و اجتماعی سرود. وی در این ترانه‌ها از زبان عوام و طبقه فرو دست استفاده کرده و گاه آن را با زبان ادبی رسمی آمیخته، که از آن جمله ترانه معروف «چاقوکش‌ها» است.
در اواخر دهه ۱۳۲۰ش، او شاعر و ترانه‌سرای شناخته شده‌ای در حوزه موسیقی
تهران بود و بیش‌تر با مهدی خالدی (متوفی ۱۳۶۹ش)، آهنگ‌ساز معروف آن زمان، همکاری می‌کرد. از مشهورترین ترانه‌هایی که حالت بر روی آهنگ‌های خالدی سروده، «گل و خار» در آواز ابوعطا و «شیرین» در دستگاه شور است.
حالت سراینده نخستین سرود جمهوری اسلامی ایران است که آهنگ آن را محمد بیگلری‌پور ساخته است و تا ۱۳۷۰ش نیز از رسانه‌ها پخش می‌شد.
این سرود در گام ماژور است و کلام آن مفصّل و متشکل از دو بند است که با یکدیگر متفاوت‌اند، ولی با نغمه واحدی خوانده می‌شوند. مجموعه ترانه‌ها و سرودهای حالت تاکنون به صورت مستقل چاپ نشده است.
حالت در سوم آبان ۱۳۷۱ در تهران درگذشت و در گورستان
بهشت زهرا، در مقبره‌ای که مخصوص ادبا و مشاهیر است، در کنار قبر
مجتبی مینوی و
مهرداد اوستا به
خاک سپرده شد.
(۱) محمدصالح ابوسعیدى، «(درباره) دیوان حالت: نقد ادبى»، یغما، سال ۱۶، ش ۱ (فروردین ۱۳۴۲)؛
(۲)
محمدباقر برقعى، سخنوران نامى معاصر ایران، قم ۱۳۷۳ش؛
(۳) ابوالقاسم حالت، ۵۷ سال با ابوالقاسم حالت: زندگی‌نامه خودنوشت و خاطرات، تهران ۱۳۷۹ش؛
(۴) ابوالقاسم حالت، دیوان، تهران [?۳۴۱ش [؛
(۵) سخن، دوره ۱۳، ش ۱۱ و ۱۲ (اسفند ۱۳۴۱ و فروردین ۱۳۴۲)؛
(۶) رویا صدر، بیست سال با طنز، تهران ۱۳۸۱ش؛
(۷) طنزآوران امروز ایران، (تدوین) بیژن اسدی‌پور و عمران صلاحى، تهران: مروارید، ۱۳۶۵ش؛
(۸) طنزسرایان ایران از مشروطه تا انقلاب، ج ۱، به كوشش مرتضى فرجیان و
محمدباقر نجف
زاده بارفروش، تهران : چاپ و نشر بنیاد، ۱۳۷۰ش؛
(۹) احمد عزیزى، باران پروانه، تهران ۱۳۷۱ش؛
(۱۰) مرتضى فرجیان، «یادآر زشمع مرده یادآر: یادى از شادروان استاد ابوالقاسم حالت»، سالنامه گل‌آقا ۱۳۷۱، سال ۲ (۱۳۷۱ش)؛
(۱۱) كاوشى در طنز ایران: التحقیق فى حقایق‌الدقیق من باب‌الهزل و الهجو و الطنز و...، (گردآورى) ابراهیم نبوى، ج ۱، تهران: جامعه ایرانیان، ۱۳۷۹ش؛
(۱۲) خانبابا مشار، فهرست كتابهاى چاپى فارسى، تهران ۱۳۳۷ـ۱۳۴۲ش؛
(۱۳) نخستین كنگره نویسندگان ایران، تیرماه ۱۳۲۵، تهران ۱۳۲۶ش.
(۱۴) ابوالقاسم حالت، ۵۷ سال با ابوالقاسم حالت: زندگی‌نامه خودنوشت و خاطرات، تهران ۱۳۷۹ش.
(۱۵) مهدی خالدی، مهدی خالدی (مجموعه آهنگها)، گردآوری و تألیف حبیب‌اللّه نصیری‌فر، (تهران: نگاه)، ۱۳۷۰ش.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوالقاسم حالت»، شماره۵۷۳۵.
