ابن ابی الزناد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبن اَبِی الزِّناد، ابومحمّد عبدالرّحمان بن عبدالله ذکوان (۱۰۰- ۱۷۴ یا ۱۸۰ق/۷۱۸-۷۹۰ یا ۷۹۶م)،
محدّث و فقیه مدنی است.
نیای بزرگش ذکوان مولای رملة بنت
شیبة بن ربیعه همسر عثمان بن عفّان بوده است.
وی از
قبیله خزرج و از شاخه
بنی مالک ابن نجّار بود، ولی برخی نوشته‌اند که جدش ذکوان برادر
ابولؤلؤ ایرانی قاتل
عمر بن خطّاب بوده است،
اما شباب نیز از قول خود او نقل کرده که وی هَمْدانی بوده است.
ابن ابی الزّناد
قرائت را نزد ابوجعفر یزید بن قعقاع قاری مدنی (د۱۳۲ق) و
روایت حروف قرآنی را نزد نافع بن عبدالله بن ابی نعیم مدنی (د ۱۶۹ق) آموخت.
از
پدر خویش و
هشام بن عروة بن زبیر (د ۱۴۶ق) و
موسی بن عقبة (د ۱۴۱ق)
حدیث شنیده است.
وی شاگردان بسیار
تربیت کرد. از محدّثین بنامی که از وی روایت کرده‌اند،
عبدالملک بن جریج (د ۱۵۰ق)
و
عبدالملک بن قریب اصمعی ادیب و لغوی بصری (د ۲۱۶ق) را می‌توان نام برد.
علی بن حمزه کسائی لغوی و نحوی کوفی (د ۱۸۰ق) و
عبدالله بن وهب (د ۱۹۷ق) از وی استماع کرده‌اند.
ابن معین و
نسائی
و
ابن حنبل و
ابن ابی حاتم او را
ضعیف الحدیث شمرده‌اند، اما
عجلی
و مداینی به نقل از
مالک بن انس او را ثقه دانسته‌اند.
ابن حبان نوشته است که وی حافظه خوبی نداشت و اشتاباهات فراوانی کرده است.
خطیب بغدادی نوشته است که روایات مدنی وی مورد وثوق و قابل اعتماد است، اما روایاتی که وی در بغداد نقل کرده، در اثر فسادی که از جانب بغدادیان در آن‌ها راه یافته است، قابل اعتماد نیست.
وی هنگامی که
محمد عبدالعزیز زهری قاضی
مدینه بود، در اثر اختلافی که با عبدالله بن محمد بن سمعان پیدا کرد، به وسیله زهری محکوم به
زندان و ۱۷ ضربه
تازیانه گردید.
چندی پس از این واقعه، والی
خراج مدینه شد و در این دوره به پارسایان و اهل خیر و
حدیث کمک بسیار کرد.
ابن ابی الزّناد از مدینه
مهاجرت کرد و به
بغداد رفت و در آن‌جا به تدریس و نشر روایات و احادیث پرداخت و تا هنگام
مرگ نیز در آن
شهر ماند.
وی در ۷۴ سالگی در بغداد درگذشت و در مقابر باب التّین به
خاک سپرده شد.
ابن ندیم دو کتاب به نامهای الفرائض و رای الفقهاء السبعة من اهل المدینة و ما اختلفوا فیه به او نسبت داده است.
ذهبی
می‌گوید که وی کتاب اخیر را از پدرش روایت کرده است. اما اکنون چیزی از این آثار باقی نمانده است.
(۱) ابن ابی حاتم، عبدالرحمان، الجرح والتعدیل، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۲ق.
(۲) ابن ابی الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۹ق.
(۳) ابن حبان، محمد، المجروحین، به کوشش محمود ابراهیم زاید، بیروت، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
(۴) ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارصادر.
(۵) ابن‌عدی، عبدالله، الکامل فی ضعفاء الرجال، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
(۶) ابن قتیبه، عبدالله، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۹۶۰م.
(۷) ابن معین، یحیی، معرفة الرّجال، به کوشش محمد کامل القصار، دمشق، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
(۸) ابن ندیم، الفهرست، به کوشش گوستاو فلوگل، هاله، ۱۸۷۲م.
(۹) بخاری، اسماعیل، التاریخ الکبیر، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۷ق/۱۹۵۷م.
(۱۰) خطیب، بغدادی، احمد، تاریخ بغداد، قاهره، ۱۳۵۰ق/۱۹۳۱م.
(۱۱) ذهبی، شمس‌الدین محمد، تذکرة الحفاظ، بیروت، ۱۳۷۴ق.
(۱۲) ذهبی، شمس‌الدین محمد، تذهیب التهذیب، خطی، کتابخانه احمد ثالث، استانبول، شم ۲۸۹۹.
(۱۳) ذهبی، شمس‌الدین محمد، سیراعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط ونذیر حمدان، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
(۱۴) شباب، خلیفه، تاریخ، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۸م.
(۱۵) عجلی، احمد، تاریخ الثقات، به کوشش عبدالمعطی قلعجی، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
(۱۶) عقیلی، محمد، الضعفاء الکبیر، به کوشش عبدالمعطی قلعجی، ۱۴۰۴ق/ ۱۹۸۴م.
(۱۷) نسائی، احمد، الضعفاء و المتروکون، به کوشش عبدالعزیز عزالدین سیروان، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌ابی‌الزناد»، ج۲، ص۸۱۶.
