• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابن‌مغازلی ابوالحسن‌ علی‌ بن‌ محمد طیب‌ جلایی‌

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


ابوالحسن‌ علی‌ بن‌ محمد بن‌ محمد بن‌ طیب‌ جُلاّیی‌، مورخ‌، محدث‌ و فقیه‌ واسطی‌، یکی از شخصیت‌های ابن‌مغازلی می‌باشد؛ اِبْن‌ِ‌مَغازِلی‌، عنوان‌ دو تن‌ از محدثان‌ و فقیهان‌ مالکی ‌واسط که‌ در سده‌های‌ ۵ -۶ق‌/۱۱-۱۲م‌ می‌زیسته‌اند.


ابوالحسن‌ علی‌ بن‌ محمد بن‌ محمد بن‌ طیب‌ جُلاّیی‌ (د ۱۰ صفر ۴۸۳ق‌/۱۴ آوریل‌ ۱۰۹۰م‌)، مورخ‌، محدث‌ و فقیه‌ واسطی‌ است.
او را از آن‌ جهت‌ که‌ مدتی‌ در واسط به‌ خطابت‌ پرداخته‌
[۱] ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۳۴، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
خطیب‌ نیز می‌خوانند.
[۲] علی ابن‌ مغازلی‌، مناقب‌ علی‌ بن‌ ابی‌طالب (علیه‌السلام)، ج۱، ص۱۳.    

از زندگی‌ وی‌ اطلاع‌ چندانی‌ در دست‌ نیست‌، ولی‌ با توجه‌ به‌ استماع‌ حدیث ‌وی‌ در واسط در ۴۳۴ق‌،
[۳] علی ابن‌ مغازلی‌، مناقب‌ علی‌ بن‌ ابی‌طالب (علیه‌السلام)، ج۱، ص۲۵.    
[۴] علی ابن‌ مغازلی‌، مناقب‌ علی‌ بن‌ ابی‌طالب (علیه‌السلام)، ج۱، ص۴۳، به‌ کوشش‌ محمد باقر بهبودی‌، بیروت‌، ۱۴۰۰ق‌/۱۹۸۰م‌.
می‌توان‌ زمان‌ تحصیلش‌ را تخمین‌ زد.

در میان‌ شیوخ‌ حدیث‌ِ او نام‌ کسانی‌ چون‌ ابوالحسن‌ علی‌ بن‌ عبدالصمد هاشمی‌، ابوبکر احمد بن‌ محمد خطیب‌، ابوالحسن‌ احمد بن‌ مظفر عطار و ابوعبدالله‌ محمد بن‌ علی‌ شجری ‌ به‌ چشم‌ می‌خورد.
[۵] علی ابن‌ مغازلی‌، مناقب‌ علی‌ بن‌ ابی‌طالب (علیه‌السلام)، ج۱، ص۱۸.    
[۶] عبدالکریم سمعانی‌، الانساب‌، ج۳، ص۴۴۶، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۸۳ق‌/۱۹۶۳م‌.    


از شاگردان‌ و کسانی‌ که‌ از وی‌ روایت ‌کرده‌اند، فرزندش‌ ابوعبدالله‌ محمد، ابوالقاسم‌ علی‌ بن‌ طراد بغدادی، ابوعبدالله‌ محمد بن‌ فتوح‌ حمیدی‌، ابوالکرم‌ خمیس‌ بن‌ علی‌ حوزی‌ و ابوالقاسم‌ علی‌ بن‌ شیران‌ واسطی‌ را می‌شناسیم‌.
[۷] عبدالکریم سمعانی‌، الانساب‌، ج۳، ص۴۴۶، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۸۳ق‌/۱۹۶۳م‌.    
[۸] ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۲۰، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
[۹] ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۵۰، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
[۱۰] یاقوت حموی‌، معجم الادبا، ج۱۷، ص۲۱۵.


سمعانی ‌بر آگاهی‌ او در زمینه رجال‌ واسط و روایات‌ ایشان‌ تأکید نموده‌
[۱۱] عبدالکریم سمعانی‌، الانساب‌، ج۳، ص۴۴۶، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۸۳ق‌/۱۹۶۳م‌.    
و خمیس‌ حوزی ‌از دانش‌ او در فقه ‌سخن‌ گفته‌ است‌.
[۱۲] ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۳۳-۳۴، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.

از دیدگاه‌ رجالی‌، ابن‌نقطه‌ او را از ثقات ‌شمرده‌،
[۱۳] محمد بن‌ نقطه‌، الاستدراک‌، ج۱، ص۲۳۱، نسخه خطی‌ کتابخانه ظاهریه‌، شم ۴۲۳ حدیث‌.
اما ابن‌نجار به‌ اغلاط او اشاره‌ کرده‌ و ضبط او را مورد نقد قرار داده‌ است‌.
[۱۴] محمد بن‌ نجار، ذیل‌ تاریخ‌ بغداد، ج۴، ص۷۱، حیدرآباد دکن‌، ۱۴۰۴ق‌/۱۹۸۵م‌.

مذهب‌ فقهی‌ ابن‌مغازلی بنا به‌ گفته شاگردش‌ خمیس‌ حوزی‌، مالکی بوده‌ است‌،
[۱۵] ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۳۳، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
[۱۶] ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۸۲، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
[۱۷] ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۱۰۰، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
ولی‌ کسانی‌ چون‌ ابن‌بطریق‌ که‌ او را از طریق‌ کتاب‌ مناقبش‌ شناخته‌اند، به‌ جهتی‌ نامعلوم‌ او را شافعی ‌دانسته‌اند.
[۱۸] یحیی بن‌ بطریق‌، عمده، ص۲۱، قم‌، ۱۴۰۷ق‌.    


مهم‌ترین‌ اثر ابن‌مغازلی‌ که‌ در آثار پیشینیان‌ بر آن‌ تکیه‌ شده‌ تاریخ‌ واسطِ مفقود اوست‌ که‌ خود ذیلی‌ بر تاریخ‌ واسط بحشل‌ بوده‌
[۱۹] ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۳۴، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
[۲۰] محمد بن‌ نقطه‌، الاستدراک‌، ج۱، ص۲۳۱، نسخه خطی‌ کتابخانه ظاهریه‌، شم ۴۲۳ حدیث‌.
و مورد استفاده مؤلفانی‌ چون‌ سمعانی
[۲۱] عبدالکریم سمعانی‌، الانساب‌، ج۳، ص۴۴۶، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۸۳ق‌/۱۹۶۳م‌.    
و ذهبی
[۲۲] محمد ذهبی‌، سیراعلام‌ النبلاء، ج۱۶، ص۳۵۲، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و دیگران‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/۱۹۸۵م‌.    
[۲۳] محمد ذهبی‌، سیراعلام‌ النبلاء، ج۲۰، ص۱۷۳، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و دیگران‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/۱۹۸۵م‌.    
قرار گرفته‌ است‌.
سلفی‌ نیز در شرح‌ حال‌ جمعی‌ از عالمان‌ واسط اطلاعات‌ قابل‌ توجهی‌ را با واسطه خمیس‌ حوزی‌ از ابن‌مغازلی‌ نقل‌ کرده‌ است‌.
[۲۴] ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۱۴۰‌، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.


۵.۱ - اثر مهم‌

دیگر اثر مهم‌ ابن‌مغازلی‌ کتاب‌ مناقب‌ علی‌ بن‌ ابی‌طالب‌ (علیه‌السلام) است‌ که‌ به‌ ویژه‌ بین‌ شیعیان ‌متداول‌ بوده‌ و کسانی‌ چون‌ ابن‌بطریق‌ حلی‌ در خصائص ‌
[۲۵] یحیی بن‌ بطریق‌، خصائص‌ الوحی‌ المبین‌، ص۶۱، به‌ کوشش‌ محمد باقر محمودی‌، تهران‌، ۱۴۰۶ق‌.    
[۲۶] یحیی بن‌ بطریق‌، خصائص‌ الوحی‌ المبین‌، ص۸۱.    
و عمده
[۲۷] یحیى بن‌ بطریق‌، عمده، ص ۲۷- ۲۸، قم‌، ۱۴۰۷ق‌
، اربلی ‌ در کشف‌ الغمه،
[۲۸] علی اربلی‌، کشف‌ الغمه، ج‌۱، ص۱۴۹.    
ابن‌طاووس‌ در الطرائف‌،
[۲۹] علی ابن‌ طاووس‌، الطرائف‌، ج۱، ص‌ ۱۵-۱۶، قم‌، ۱۴۰۰ق‌.    
علامه حلی‌ در نهج‌ الحق‌
[۳۰] حسن حلی‌، نهج‌ الحق‌، ج۱، ص‌۲۱۳.    
[۳۱] حسن حلی‌، نهج‌ الحق‌، ج۱، ص‌ ۲۶۱.    
و مجلسی‌ در بحارالانوار
[۳۲] محمدباقر مجلسی‌، بحارالانوار، ج۱، ص۲۵، بیروت‌، ۱۴۰۳ق‌.    
در سطح‌ وسیعی‌ آن‌ را مورد استفاده‌ قرار داده‌اند.
کتاب‌ مناقب‌ در ۱۳۹۴ق‌ به‌ کوشش‌ محمدباقر بهبودی‌ در تهران‌ و بار دیگر در ۱۴۰۰ق‌/۱۹۸۰م‌ در بیروت‌ به‌ چاپ‌ رسیده‌ است‌.
[۳۳] ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۳۴، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
[۳۴] محمد بن‌ نجار، ذیل‌ تاریخ‌ بغداد، ج۴، ص۷۱، حیدرآباد دکن‌، ۱۴۰۴ق‌/۱۹۸۵م‌.


گفته‌ شده‌ که‌ ابن‌مغازلی‌ در پایان‌ عمر خود به‌ بغداد آمد و پس‌ از چند روز در اثر حادثه‌ای‌ در دجله غرق ‌شد.
[۳۵] ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۳۴، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
[۳۶] عبدالکریم سمعانی‌، الانساب‌، ج۳، ص۴۴۶، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۸۳ق‌/۱۹۶۳م‌.    
[۳۷] محمد ابن‌ نجار، ذیل‌ تاریخ‌ بغداد، ج۴، ص۷۳، حیدرآباد دکن‌، ۱۴۰۴ق‌/۱۹۸۵م‌.


۱. ↑ ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۳۴، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
۲. ↑ علی ابن‌ مغازلی‌، مناقب‌ علی‌ بن‌ ابی‌طالب (علیه‌السلام)، ج۱، ص۱۳.    
۳. ↑ علی ابن‌ مغازلی‌، مناقب‌ علی‌ بن‌ ابی‌طالب (علیه‌السلام)، ج۱، ص۲۵.    
۴. ↑ علی ابن‌ مغازلی‌، مناقب‌ علی‌ بن‌ ابی‌طالب (علیه‌السلام)، ج۱، ص۴۳، به‌ کوشش‌ محمد باقر بهبودی‌، بیروت‌، ۱۴۰۰ق‌/۱۹۸۰م‌.
۵. ↑ علی ابن‌ مغازلی‌، مناقب‌ علی‌ بن‌ ابی‌طالب (علیه‌السلام)، ج۱، ص۱۸.    
۶. ↑ عبدالکریم سمعانی‌، الانساب‌، ج۳، ص۴۴۶، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۸۳ق‌/۱۹۶۳م‌.    
۷. ↑ عبدالکریم سمعانی‌، الانساب‌، ج۳، ص۴۴۶، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۸۳ق‌/۱۹۶۳م‌.    
۸. ↑ ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۲۰، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
۹. ↑ ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۵۰، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
۱۰. ↑ یاقوت حموی‌، معجم الادبا، ج۱۷، ص۲۱۵.
۱۱. ↑ عبدالکریم سمعانی‌، الانساب‌، ج۳، ص۴۴۶، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۸۳ق‌/۱۹۶۳م‌.    
۱۲. ↑ ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۳۳-۳۴، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
۱۳. ↑ محمد بن‌ نقطه‌، الاستدراک‌، ج۱، ص۲۳۱، نسخه خطی‌ کتابخانه ظاهریه‌، شم ۴۲۳ حدیث‌.
۱۴. ↑ محمد بن‌ نجار، ذیل‌ تاریخ‌ بغداد، ج۴، ص۷۱، حیدرآباد دکن‌، ۱۴۰۴ق‌/۱۹۸۵م‌.
۱۵. ↑ ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۳۳، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
۱۶. ↑ ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۸۲، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
۱۷. ↑ ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۱۰۰، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
۱۸. ↑ یحیی بن‌ بطریق‌، عمده، ص۲۱، قم‌، ۱۴۰۷ق‌.    
۱۹. ↑ ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۳۴، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
۲۰. ↑ محمد بن‌ نقطه‌، الاستدراک‌، ج۱، ص۲۳۱، نسخه خطی‌ کتابخانه ظاهریه‌، شم ۴۲۳ حدیث‌.
۲۱. ↑ عبدالکریم سمعانی‌، الانساب‌، ج۳، ص۴۴۶، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۸۳ق‌/۱۹۶۳م‌.    
۲۲. ↑ محمد ذهبی‌، سیراعلام‌ النبلاء، ج۱۶، ص۳۵۲، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و دیگران‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/۱۹۸۵م‌.    
۲۳. ↑ محمد ذهبی‌، سیراعلام‌ النبلاء، ج۲۰، ص۱۷۳، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و دیگران‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/۱۹۸۵م‌.    
۲۴. ↑ ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۱۴۰‌، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
۲۵. ↑ یحیی بن‌ بطریق‌، خصائص‌ الوحی‌ المبین‌، ص۶۱، به‌ کوشش‌ محمد باقر محمودی‌، تهران‌، ۱۴۰۶ق‌.    
۲۶. ↑ یحیی بن‌ بطریق‌، خصائص‌ الوحی‌ المبین‌، ص۸۱.    
۲۷. ↑ یحیى بن‌ بطریق‌، عمده، ص ۲۷- ۲۸، قم‌، ۱۴۰۷ق‌
۲۸. ↑ علی اربلی‌، کشف‌ الغمه، ج‌۱، ص۱۴۹.    
۲۹. ↑ علی ابن‌ طاووس‌، الطرائف‌، ج۱، ص‌ ۱۵-۱۶، قم‌، ۱۴۰۰ق‌.    
۳۰. ↑ حسن حلی‌، نهج‌ الحق‌، ج۱، ص‌۲۱۳.    
۳۱. ↑ حسن حلی‌، نهج‌ الحق‌، ج۱، ص‌ ۲۶۱.    
۳۲. ↑ محمدباقر مجلسی‌، بحارالانوار، ج۱، ص۲۵، بیروت‌، ۱۴۰۳ق‌.    
۳۳. ↑ ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۳۴، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
۳۴. ↑ محمد بن‌ نجار، ذیل‌ تاریخ‌ بغداد، ج۴، ص۷۱، حیدرآباد دکن‌، ۱۴۰۴ق‌/۱۹۸۵م‌.
۳۵. ↑ ابوطاهر سلفی‌، سؤالات‌، ج۱، ص۳۴، به‌ کوشش‌ مطاع‌ طرابیشی‌، دمشق‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
۳۶. ↑ عبدالکریم سمعانی‌، الانساب‌، ج۳، ص۴۴۶، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۸۳ق‌/۱۹۶۳م‌.    
۳۷. ↑ محمد ابن‌ نجار، ذیل‌ تاریخ‌ بغداد، ج۴، ص۷۳، حیدرآباد دکن‌، ۱۴۰۴ق‌/۱۹۸۵م‌.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌مغازلی»، ج۴، ص۱۷۸۸.    




جعبه ابزار