• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابن‌مرحل ابوالحکم مالک بن عبدالرحمان سبتی مالقی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


اِبْن مُرَحَّل، ابوالحکم مالک بن عبدالرحمان بن علی سَبتی مالقی (۶۰۴ -۶۹۹ق /۱۲۰۷-۱۳۰۰م)، فقیه ، شاعر و ادیب اندلسی می باشد.


خاندان او از موالی بنی مخزوم و منتسب به قبیله مصموده از قبایل بربر مغرب بودند.
[۱] ابن قاضی مکناسی احمد، جذوة الاقتباس، ج۱، ص۳۲۷، رباط، ۱۹۷۳م.
او خود در مالقه زاده شد، اما بیش‌تر عمر را در سبته گذراند، از این رو نسبت مالقی و نیز سبتی یافت.
[۲] ابن قاضی مکناسی احمد، جذوة الاقتباس، ج۱، ص۳۲۷، رباط، ۱۹۷۳م.
[۳] مقری احمد، نفح الطیب، ج۷، ص۴۵۳، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۸ق /۱۹۶۸م.


در مالقه قرائات سبع را نزد احمد بن فحّام فراگرفت و چندی به حرفه توثیق «ثبت و تنظیم قراردادها و نامه های رسمی» پرداخت.
سپس به اشبیلیه رفت و از برخی استادان برجسته آن دیار از جمله ابوالقاسم ابن بقی، ابوعلی شلوبین و ابوالحسن ابن دباح، ادب ، نحو و قرائت آموخت. مدتی نیز قضای برخی از نواحی غرناطه و جز آن را برعهده داشت. از زندگی او در اندلس بیش از این اطلاعی در دست نیست.

وی احتمالاً پس از سقوط اشبیلیه به دست مسیحیان (۶۴۶ق/ ۱۲۴۸م)، راهی مغرب شد و دیری در سبته اقامت گزید، سپس به فاس رفت و پس از چندی بار دیگر به سبته بازگشت و به تدریس پرداخت. از جمله شاگردان او در سبته احمد بن عبدالله انصاری معروف به رصافی و ابراهیم غافقی را می‌توان نام برد
[۴] ابن قاضی مکناسی احمد، جذوة الاقتباس، ج۱، ص، ۳۲۷- ۳۲۸، رباط، ۱۹۷۳م.
[۵] ابن جزری محمد، غایة النهایة، ج۲، ص۳۶، به کوشش برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۲ق/ ۱۹۳۳م.
[۶] سیوطی، بغیة الوعاة، ج۲، ص۲۷۱، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۴ق/ ۱۳۶۵م.
[۷] نباهی علی، تاریخ قضاة الاندلس، ج۱، ص۱۳۳، به کوشش لوی پرووانسال، قاهره، ۱۹۴۸م.
[۸] وزیر سراج محمد، الحلل السندسیة، ج۱، ص۸۲۴ – ۸۲۶، به کوشش محمد حبیب هیله، تونس، ۱۹۷۰.


وی به بارگاه سلاطین مرینی نیز که در آن زمان بر مغرب حکم می‌ راندند، راه یافت و ابتدا کاتب امیر یعقوب بن عبدالحق (حک ۶۵۶ - ۶۸۵ق) شد و سپس در زمره شاعران و مدّاحان خاص وی درآمد و این مقام را تا دوران فرزندان یعقوب یوسف (حک ۶۸۵ -۷۰۶ق) و عبدالواحد حفظ کرد
[۹] ابن ابی زرع علی، الانیس المطرب، ج۱، ص۳۰۸، رباط، ۱۹۷۲م.
[۱۰] ابن ابی زرع علی، الانیس المطرب، ج۱، ص۳۷۶، رباط، ۱۹۷۲م.
[۱۱] ابن ابی زرع علی، الذخیرة السنیة، ج۱، ص۱۲۳، رباط، ۱۹۷۲م.
[۱۲] سلاوی احمد، الاستقصاء، ج۳، ص۸۸، به کوشش جعفر ناصری و محمد ناصری، دارالبیضاء، ۱۹۵۴م.


وی نیز همچون سایر شاعران دربار در تشویق مردم به حمایت از حاکمان وقت و تحقق بخشیدن به اهداف سیاسی ایشان سهیم بود، چنانکه در اوج کشمکش‌ ها و جنگ های مسلمانان و مسیحیان ، به یاری یعقوب که در کار تدارک سپاهی برای دفاع از اندلس بود، برخاست و با اشعار خود مردم را به جهاد بر ضد دشمنان و پیوستن به سپاه یعقوب تشویق کرد.
[۱۳] ابن ابی زرع علی، الانیس المطرب، ج۱، ص ۹۸-۱۰۰، رباط، ۱۹۷۲م.
[۱۴] عنان محمد عبدالله، نهایة الاندلس، ج۱، ص۴۷، قاهره، ۱۳۸۶ق /۱۹۶۶م.


بین او و برخی از شعرا و علمای هم روزگارش از جمله ابن رشیق و ابن ابی ربیع رقابتی سخت وجود داشته که گاه در قالب هجوه ای تلخ و گزنده نمودار شده است.
[۱۵] ابن خطیب محمد، الاحاطة، ج۱، ص۴۷۲- ۴۷۵، به کوشش محمد عبدالله عنان، قاهره، ۱۳۹۳ق /۱۹۷۳م.
[۱۶] سیوطی، بغیة الوعاة، ج۲، ص۲۷۱، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۴ق/ ۱۳۶۵م.
[۱۷] مقری احمد، نفح الطیب، ج۴، ص۱۴۵، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۸ق /۱۹۶۸م.
بعید نیست که نزدیکی بیش از حد وی به امیر، حسادت هم گنانش را نسبت به او برانگیخته و باعث بروز این اختلافات و رقابت‌ ها شده باشد.

ابن مرحل سرانجام در تاریخی که بر ما روشن نیست، از سبته به فاس رفت و همانجا درگذشت.
[۱۸] ابن قاضی مکناسی احمد، جذوة الاقتباس، ج۱، ص ۳۲۷، رباط، ۱۹۷۳م.


وی در علوم مختلفی چون فقه ، نحو و روایت شعر و ادب دست داشته،
[۱۹] ابن قاضی مکناسی احمد، جذوة الاقتباس، ج۱، ص ۳۲۸، رباط، ۱۹۷۳م.
[۲۰] زرکلی، اعلام، ج۵، ص۲۶۳.
[۲۱] گنون عبدالله، «قصة الادب فی المغرب»، ج۱، ص۳۲، مجلة المجمع العلمی، شم ۳۸، دمشق، ۱۳۸۲ق /۱۹۶۳م.
حال آن‌که عمده شهرت وی در منظومه های اوست و در حقیقت او را باید یکی از بزرگ ‌ترین سرایندگان اشعار تعلیمی به شمار آورد. آثاری که وی به نظم درآورده، عبارتند از:
۱. التیسیر ابوعمرو دانی با نام التبیین و التبصیر، در بیش از ۲۰۰ بیت.
[۲۲] ابن جزری محمد، غایة النهایة، ج۲، ص۳۶، به کوشش برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۲ق/ ۱۹۳۳م.
[۲۳] ابن قاضی مکناسی احمد، جذوة الاقتباس، ج۱، ص ۳۲۸، رباط، ۱۹۷۳م.

۲. فصیح ثعلب به نام الموطأة، در حدود ۳۰۰، ۱بیت که در عین حال الفاظ و برخی معانی دشوار آن را نیز شرح کرده است. این قصیده در بین علمای مغرب زمین شهرت داشته
[۲۴] گنون عبدالله، «التعریف و النقد»، ج۱، ص۱۲۹، مجلة المجمع العلمی، شم ۳۷، دمشق، ۱۳۸۱ق /۱۹۶۲م.
[۲۵] ابن عاشور محمد طاهر، «آراء و انباء»، ج۱، ص۶۹۵، مجلة المجمع العلمی العربی، شم ۳۷، دمشق، ۱۳۸۱ق /۱۹۶۲م.
و محمد بن طیب فاسی آن را در ۲ جلد شرح کرده است.
[۲۶] بغدادی، ایضاح، ج۲، ص۵۸۳.

نسخه های متعدد الموطأة در مصر ، مراکش ، عراق و دمشق موجود است.
[۲۷] ازهریه، فهرست، ج۴، ص۱.
[۲۸] نقشبندی اسامه ناصر، المخطوطات اللغویة فی مکتبة المتحف العراقی، ج۱، ص۱۱۰، بغداد، ۱۹۶۹م.
[۲۹] سید، خطی، ج۳، ص۱۷۰.
[۳۰] ظاهریه، خطی (علوم اللغة)، ج۱، ص۱۹۲-۱۹۳.
[۳۱] گنون عبدالله، «المخطوطات العربیة فی تطوان»، ج۱، ص۱۸۲، مجلة المخطوطات العربیة، شم ۱، جزء ۱، ۱۳۷۵ق/ ۱۹۵۵م.
[۳۲] مجلة معهد المخطوطات العربیة، ج۱، ص۱۹۴، شم ۵، جزء ۱، ۱۳۷۵ق /۱۹۵۵م.
[۳۳] علوش و رجراجی عبدالله، فهرس المخطوطات العربیة (رباط الفتح)، ج۲، ص۳۶۸، مغرب، ۱۹۵۴م.
[۳۴] حجی محمد، فهرس الخزانة العلمیة الصبیحیة (سلا)، ج۱، ص۳۹۱-۳۹۲، کویت، ۱۴۰۶ق /۱۹۸۵م.

۳. غریب القرآن ابن عزیز.
۴. اختصار اصلاح المنطق ابن عربی.
۵. ثلث اول از کتاب ادب الکاتب ابن قتیبه.
۶. الحلی و رتب الامثال ابوعبید.
[۳۵] ابن قاضی مکناسی احمد، جذوة الاقتباس، ج۱، ص ۳۲۷، رباط، ۱۹۷۳م.
[۳۶] ابن قاضی مکناسی احمد، درة الحجال، ج۳، ص۲۰، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، تونس/ قاهره، ۱۳۹۱ق /۱۹۷۱م.
از ۴ کتاب اخیر اثری بر جای نمانده است.

۸.۱ - شعر در موضوعات مختلف

ابن مرحل منظومه ‌هایی نیز در موضوعات مختلف سروده است، بدین قرار:
ارجوزة فی العروض،
[۳۷] ابن قاضی مکناسی احمد، درة الحجال، ج۳، ص۲۰، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، تونس/ قاهره، ۱۳۹۱ق /۱۹۷۱م.
ارجوزة فی النحو الدوبیت «شم ۲۸۸»، سلک المنحل لمالک بن المرحل، قصیدة اللؤلؤ و المرجان و القصیدة الواضحة.
[۳۸] ابن قاضی مکناسی احمد، درة الحجال، ج۳، ص۲۰، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، تونس/ قاهره، ۱۳۹۱ق /۱۹۷۱م.


۸.۲ - شعر در مدح پیامبر

نیز آنچه از اشعار او در مدح رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) «بدیعیات» در دست است، این هاست: القصائد العشرینیات المحمدیات، القصیدة الوتریة فی مدح خیر البریة، المعشّرات النبویة (برای نسخ خطی هر سه مورد، شم و الوسیلة الکبری المرجوّ نفعها فی الاخری.
[۳۹] مقری احمد، نفح الطیب، ج۷، ص۴۵۳-۴۵۹، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۸ق /۱۹۶۸م.


۸.۳ - اثری در علم نحو

وی کتابی نیز به نام الرمی بالحصی و الضرب بالعصا در پاسخ به اعتراضات نحوی ابن ابی ربیع تألیف کرده بود.
این کتاب که مقری آن را مبتذل و بی ارزش خوانده،
[۴۰] مقری احمد، نفح الطیب، ج۴، ص۱۴۵، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۸ق /۱۹۶۸م.
ظاهراً تنها تألیف منثور ابن مرحل بوده که در سه جزء تألیف شده بود و بخشی از جزء اول آن را عبدالله گنون با تصرف و تلخیص در کتاب النبوغ المغربی
[۴۱] گنون عبدالله، النبوغ المغربی، ج۲، ص۴۰۹- ۴۲۵، بیروت، ۱۹۷۵م.
آورده است.
دیوان شعری نیز به او نسبت داده‌اند که برخی آن را الجوالات خوانده اند.
[۴۲] ابن قاضی مکناسی احمد، درة الحجال، ج۳، ص۲۰، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، تونس/ قاهره، ۱۳۹۱ق /۱۹۷۱م.
[۴۳] زرکلی، اعلام، ج۵، ص۲۶۳.
[۴۴] فروخ عمر، تاریخ الادب العربی، ج۶، ص۳۳۶، بیروت، ۱۹۸۳م.


(۱) ابن ابی زرع علی، الانیس المطرب، رباط، ۱۹۷۲م.
(۲) ابن ابی زرع علی، الذخیرة السنیة، رباط، ۱۹۷۲م.
(۳) ابن جزری محمد، غایة النهایة، به کوشش برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۲ق/ ۱۹۳۳م.
(۴) ابن خطیب محمد، الاحاطة، به کوشش محمد عبدالله عنان، قاهره، ۱۳۹۳ق /۱۹۷۳م.
(۵) ابن عاشور محمد طاهر، «آراء و انباء»، مجلة المجمع العلمی العربی، شم ۳۷، دمشق، ۱۳۸۱ق /۱۹۶۲م.
(۶) ابن قاضی مکناسی احمد، جذوة الاقتباس، رباط، ۱۹۷۳م.
(۷) ابن قاضی مکناسی احمد، درة الحجال، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، تونس/ قاهره، ۱۳۹۱ق /۱۹۷۱م.
(۸) ازهریه، فهرست.
(۹) بغدادی، ایضاح.
(۱۰) حجی محمد، فهرس الخزانة العلمیة الصبیحیة (سلا)، کویت، ۱۴۰۶ق /۱۹۸۵م.
(۱۱) زرکلی، اعلام.
(۱۲) سلاوی احمد، الاستقصاء، به کوشش جعفر ناصری و محمد ناصری، دارالبیضاء، ۱۹۵۴م.
(۱۳) سید، خطی.
(۱۴) سیوطی، بغیة الوعاة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۴ق/ ۱۳۶۵م.
(۱۵) ظاهریه، خطی (علوم اللغة).
(۱۶) علوش و رجراجی عبدالله، فهرس المخطوطات العربیة (رباط الفتح)، مغرب، ۱۹۵۴م.
(۱۷) عنان محمد عبدالله، نهایة الاندلس، قاهره، ۱۳۸۶ق /۱۹۶۶م.
(۱۸) فروخ عمر، تاریخ الادب العربی، بیروت، ۱۹۸۳م.
(۱۹) گنون عبدالله، «التعریف و النقد»، مجلة المجمع العلمی، شم ۳۷، دمشق، ۱۳۸۱ق /۱۹۶۲م.
(۲۰) گنون عبدالله، «قصة الادب فی المغرب»، مجلة المجمع العلمی، شم ۳۸، دمشق، ۱۳۸۲ق /۱۹۶۳م.
(۲۱) گنون عبدالله، «المخطوطات العربیة فی تطوان»، مجلة المخطوطات العربیة، شم ۱، جزء ۱، ۱۳۷۵ق/ ۱۹۵۵م.
(۲۲) گنون عبدالله، النبوغ المغربی، بیروت، ۱۹۷۵م.
(۲۳) مجلة معهد المخطوطات العربیة، شم ۵، جزء ۱، ۱۳۷۵ق /۱۹۵۵م.
(۲۴) مقری احمد، نفح الطیب، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۸ق /۱۹۶۸م.
(۲۵) نباهی علی، تاریخ قضاة الاندلس به کوشش لوی پرووانسال، قاهره، ۱۹۴۸م.
(۲۶) نقشبندی اسامه ناصر، المخطوطات اللغویة فی مکتبة المتحف العراقی، بغداد، ۱۹۶۹م.
(۲۷) وزیر سراج محمد، الحلل السندسیة، به کوشش محمد حبیب هیله، تونس، ۱۹۷۰.

۱. ↑ ابن قاضی مکناسی احمد، جذوة الاقتباس، ج۱، ص۳۲۷، رباط، ۱۹۷۳م.
۲. ↑ ابن قاضی مکناسی احمد، جذوة الاقتباس، ج۱، ص۳۲۷، رباط، ۱۹۷۳م.
۳. ↑ مقری احمد، نفح الطیب، ج۷، ص۴۵۳، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۸ق /۱۹۶۸م.
۴. ↑ ابن قاضی مکناسی احمد، جذوة الاقتباس، ج۱، ص، ۳۲۷- ۳۲۸، رباط، ۱۹۷۳م.
۵. ↑ ابن جزری محمد، غایة النهایة، ج۲، ص۳۶، به کوشش برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۲ق/ ۱۹۳۳م.
۶. ↑ سیوطی، بغیة الوعاة، ج۲، ص۲۷۱، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۴ق/ ۱۳۶۵م.
۷. ↑ نباهی علی، تاریخ قضاة الاندلس، ج۱، ص۱۳۳، به کوشش لوی پرووانسال، قاهره، ۱۹۴۸م.
۸. ↑ وزیر سراج محمد، الحلل السندسیة، ج۱، ص۸۲۴ – ۸۲۶، به کوشش محمد حبیب هیله، تونس، ۱۹۷۰.
۹. ↑ ابن ابی زرع علی، الانیس المطرب، ج۱، ص۳۰۸، رباط، ۱۹۷۲م.
۱۰. ↑ ابن ابی زرع علی، الانیس المطرب، ج۱، ص۳۷۶، رباط، ۱۹۷۲م.
۱۱. ↑ ابن ابی زرع علی، الذخیرة السنیة، ج۱، ص۱۲۳، رباط، ۱۹۷۲م.
۱۲. ↑ سلاوی احمد، الاستقصاء، ج۳، ص۸۸، به کوشش جعفر ناصری و محمد ناصری، دارالبیضاء، ۱۹۵۴م.
۱۳. ↑ ابن ابی زرع علی، الانیس المطرب، ج۱، ص ۹۸-۱۰۰، رباط، ۱۹۷۲م.
۱۴. ↑ عنان محمد عبدالله، نهایة الاندلس، ج۱، ص۴۷، قاهره، ۱۳۸۶ق /۱۹۶۶م.
۱۵. ↑ ابن خطیب محمد، الاحاطة، ج۱، ص۴۷۲- ۴۷۵، به کوشش محمد عبدالله عنان، قاهره، ۱۳۹۳ق /۱۹۷۳م.
۱۶. ↑ سیوطی، بغیة الوعاة، ج۲، ص۲۷۱، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۴ق/ ۱۳۶۵م.
۱۷. ↑ مقری احمد، نفح الطیب، ج۴، ص۱۴۵، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۸ق /۱۹۶۸م.
۱۸. ↑ ابن قاضی مکناسی احمد، جذوة الاقتباس، ج۱، ص ۳۲۷، رباط، ۱۹۷۳م.
۱۹. ↑ ابن قاضی مکناسی احمد، جذوة الاقتباس، ج۱، ص ۳۲۸، رباط، ۱۹۷۳م.
۲۰. ↑ زرکلی، اعلام، ج۵، ص۲۶۳.
۲۱. ↑ گنون عبدالله، «قصة الادب فی المغرب»، ج۱، ص۳۲، مجلة المجمع العلمی، شم ۳۸، دمشق، ۱۳۸۲ق /۱۹۶۳م.
۲۲. ↑ ابن جزری محمد، غایة النهایة، ج۲، ص۳۶، به کوشش برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۲ق/ ۱۹۳۳م.
۲۳. ↑ ابن قاضی مکناسی احمد، جذوة الاقتباس، ج۱، ص ۳۲۸، رباط، ۱۹۷۳م.
۲۴. ↑ گنون عبدالله، «التعریف و النقد»، ج۱، ص۱۲۹، مجلة المجمع العلمی، شم ۳۷، دمشق، ۱۳۸۱ق /۱۹۶۲م.
۲۵. ↑ ابن عاشور محمد طاهر، «آراء و انباء»، ج۱، ص۶۹۵، مجلة المجمع العلمی العربی، شم ۳۷، دمشق، ۱۳۸۱ق /۱۹۶۲م.
۲۶. ↑ بغدادی، ایضاح، ج۲، ص۵۸۳.
۲۷. ↑ ازهریه، فهرست، ج۴، ص۱.
۲۸. ↑ نقشبندی اسامه ناصر، المخطوطات اللغویة فی مکتبة المتحف العراقی، ج۱، ص۱۱۰، بغداد، ۱۹۶۹م.
۲۹. ↑ سید، خطی، ج۳، ص۱۷۰.
۳۰. ↑ ظاهریه، خطی (علوم اللغة)، ج۱، ص۱۹۲-۱۹۳.
۳۱. ↑ گنون عبدالله، «المخطوطات العربیة فی تطوان»، ج۱، ص۱۸۲، مجلة المخطوطات العربیة، شم ۱، جزء ۱، ۱۳۷۵ق/ ۱۹۵۵م.
۳۲. ↑ مجلة معهد المخطوطات العربیة، ج۱، ص۱۹۴، شم ۵، جزء ۱، ۱۳۷۵ق /۱۹۵۵م.
۳۳. ↑ علوش و رجراجی عبدالله، فهرس المخطوطات العربیة (رباط الفتح)، ج۲، ص۳۶۸، مغرب، ۱۹۵۴م.
۳۴. ↑ حجی محمد، فهرس الخزانة العلمیة الصبیحیة (سلا)، ج۱، ص۳۹۱-۳۹۲، کویت، ۱۴۰۶ق /۱۹۸۵م.
۳۵. ↑ ابن قاضی مکناسی احمد، جذوة الاقتباس، ج۱، ص ۳۲۷، رباط، ۱۹۷۳م.
۳۶. ↑ ابن قاضی مکناسی احمد، درة الحجال، ج۳، ص۲۰، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، تونس/ قاهره، ۱۳۹۱ق /۱۹۷۱م.
۳۷. ↑ ابن قاضی مکناسی احمد، درة الحجال، ج۳، ص۲۰، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، تونس/ قاهره، ۱۳۹۱ق /۱۹۷۱م.
۳۸. ↑ ابن قاضی مکناسی احمد، درة الحجال، ج۳، ص۲۰، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، تونس/ قاهره، ۱۳۹۱ق /۱۹۷۱م.
۳۹. ↑ مقری احمد، نفح الطیب، ج۷، ص۴۵۳-۴۵۹، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۸ق /۱۹۶۸م.
۴۰. ↑ مقری احمد، نفح الطیب، ج۴، ص۱۴۵، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۸ق /۱۹۶۸م.
۴۱. ↑ گنون عبدالله، النبوغ المغربی، ج۲، ص۴۰۹- ۴۲۵، بیروت، ۱۹۷۵م.
۴۲. ↑ ابن قاضی مکناسی احمد، درة الحجال، ج۳، ص۲۰، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، تونس/ قاهره، ۱۳۹۱ق /۱۹۷۱م.
۴۳. ↑ زرکلی، اعلام، ج۵، ص۲۶۳.
۴۴. ↑ فروخ عمر، تاریخ الادب العربی، ج۶، ص۳۳۶، بیروت، ۱۹۸۳م.


دانشنامه بزرگ اسلامی مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی برگرفته از مقاله «ابوالحکم ابن‌مرحل»، ج۴، ص۱۷۴۸.    


رده‌های این صفحه : تراجم | شاعران | علمای اهل سنت | علمای قرن هفتم
جعبه ابزار