ابن‌غنام حسین بن ابی‌بکر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْن‌ِ‌غَنّام، حسین بن ابی‌بکر بن غنام (د ذیحجه ۱۲۲۵/ ژانویه ۱۸۱۱م)، مورخ، فقیه، ادیب و از مشایخ وهابی است.
ابن‌غنام در مبرّر از نواحی احساء متولد شد، دوران کودکی و نوجوانی را در آنجا سپری کرد
و مقدمات علوم را نزد علمای آنجا فراگرفت.
وی برای ادامه تحصیل راهی دِرعیه، نخستین
پایتخت آل سعود شد و در زمره شاگردان و مریدان محمد بن عبدالوهاب مؤسس
وهابیت درآمد.
پس از آن به تدریس زبان عربی و
کلام پرداخت و کسانی چون سلیمان و عبدالرحمان نوادگان محمد بن عبدالوهاب و همچنین احمد بن ناصر بن معمر نزد او درس خواندند.
وی در درعیه درگذشت.
ابن‌غنام در دانشهای گوناگون و نیز در
نظم و
نثر دستی توانا داشت.
او نخستین وقایع‌نگار وهابی و از مروجان و مدافعان عمده این
فرقه در دوران نوپایی آن به شمار می‌رود.
آثار متعدد او در
ترویج و
توسعه افکار و تعلیمات محمد بن عبدالوهاب
نقش بسزایی داشت. او در نوشته‌هایش خود را یک وهابی
مؤمن نشان داد و مخالفینش را
کافر و
دشمن خدا خواند
از او دو
اثر برجای مانده است:
نام اصلی آن «روضه الافکار و الافهام لمُرتاد حال الامام و تعداد غزوات ذوی الاسلام» است. این
کتاب که به درخواست محمد بن عبدالوهاب
نگارش یافته، دارای ۴ بخش است:
نویسنده در بخش اول به تشریح احوال
مسلمانان و
سرنوشت اسلام در
عربستان و دیگر کشورهای اسلامی نظیر
مصر ،
یمن ،
شام و
عراق پرداخته و از بعضی عقاید و
آداب و
رسوم مسلمانان چون
زیارت قبور و اعتقاد به
نذور و
طلب شفاعت از اولیاءالله، که به ظن‌ّ او
بدعت در اسلام است، به شدت
انتقاد کرده، با استناد به احادیث و روایاتی از
پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) درزمینه رد این اعتقادات، آنان را به
شرک و
کفر متهم می‌سازد.
او در این بخش زمینه را برای
توجیه افکار وهابیت آماده ساخته تا در فصول بعدی بدان بپردازد.
بخش دوم شامل شرح جزئیات زندگی شیخ
محمد بن عبدالوهاب و چگونگی به
شهرت رسیدن او و تأثیر افکار و عقایدش بر مردم و شیوخ معاصرش می‌باشد.
بخش سوم با عنوان
غزوات شامل قدیم‌ترین وقایع
جنبش وهابیت است. او شرح وقایع را با
حوادث ۱۱۵۹ق/۱۷۴۶م آغاز می‌کند، یعنی یک سال بعد از آنکه محمد بن عبدالوهاب مجبور به ترک عُیینه در نجد شد و درپی یافتن پناهگاهی وارد درعیه گردید. ابن‌غنام با آنکه تا ۱۲۲۵ قمری در
قید حیات بوده، اما فقط تا ۱۲۱۲ قمری به شرح وقایع پرداخته است.
بخش چهارم که مفصل‌ترین بخش کتاب است به
آراء و نظرات شیخ محمد بن عبدالوهاب و نامه‌ها و پیامهای او اختصاص دارد و به شرح جزئیات کیش وهابیت و نظرات و
فتاوی محمد بن عبدالوهاب پرداخته است.
تاریخ ابن‌غنام به علت
ثبت دقیق مراحل پیشرفت و توسعه وهابیت و نقل وقایعی که خود او شاهد آن‌ها بوده بسیار حائز اهمیت است و بدین لحاظ اکثر نویسندگانی که در مورد تاریخ معاصر
جزیرةالعرب تحقیق کرده‌اند، آثار او را مورد استفاده و
استناد قرار داده‌اند.
تاریخ نجد چند بار به طبع رسیده و ظاهراً آخرین چاپ آن در ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م به کوشش ناصرالدین اسد در بیروت انجام یافته است.
مؤلف این
کتاب را به امیر عبدالعزیز بن محمد بن سعود اهداء نموده است. نسخه‌ای از آن در المکتبة السعودیة ریاض موجود است.
خود وی از کتاب دیگرش به نام رفع الملام عن الائمه الاعلام یاد کرده است که اثری از آن برجای نیست.
(۱) عثمان ابن بشر، عنوان المجد فی تاریخ نجد، ریاض، ۱۳۸۵ق.
(۲) حسین ابن‌غنام، تاریخ نجد، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
(۳) احمد مصطفی ابوحاکمه، تاریخچه شرقی سعودی، بیروت، ۱۹۶۵.
(۴) زرکلی، اعلام.
(۵) عمررضا کحاله، معجم المؤلفین، بیروت، ۱۹۵۷م.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حسین ابن‌غنام»، ج۴، ص۱۵۷۷.
