أَوَد (مفردات‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
أَوَد (به فتح الف و واو) یکی از
مفردات نهج البلاغه، به معنای کجی،
زحمت و تلاش است.
حضرت علی (علیه‌السلام) در مورد
ابن ملجم مرادی،
طلحه و
زبیر، و... با این واژه، مطالبی را بیان نموده است.
این لفظ هفت بار در «
نهج‌البلاغه» مورد استعمال قرار گرفته است.
أَوَد (بر وزن شرف) به معنای کجی، زحمت و تلاش است.
در
اقرب الموارد آمده است: «
ألأَوَد: ألاِعوِجاج وَ الکدّ وَ التَّعب.»
برخی از مواردی که در «نهج‌البلاغه» به کار رفته است، به شرح ذیل می‌باشد:
پس از آن‌که فرق آن حضرت (علیه‌السلام) توسط اشقی الاشقیاء شکافته شد، فرمودند:
«مَلَكَتْني عَيْني وَ أَنا جالِسٌ، فَسَنَحَ لي رَسولُ اللهِ (صلى‌الله‌عليه‌وآله): يا رَسولَ اللهِ، ما ذا لَقيتُ مِنْ أُمَّتِكَ مِنَ الاَْوَدِ وَ اللَّدَدِ؟ فَقالَ: ادْعُ عَلَيْهِمْ.» «نشسته بودم خوابم ربود،
رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) در خواب از کنارم گذشت گفتم یا رسول الله چقدر انحراف و خصومت که از
امتّت دیدم فرمود: بر آن‌ها
نفرین کن.»
آنگاه که طلحه و زبیر به آن حضرت گفتند: با تو
بیعت می‌کنیم بشرط آن‌که شریک تو در کار
خلافت باشیم، فرمودند:
«لا؛ وَ لكِنَّكُما شَريكانِ في الْقُّوَّةَ وَ الاِْسْتَعانَةِ، وَ عَوْنانِ عَلَى الْعَجْزِ وَ الاَْوَدِ.» «نه؛ بلکه شما شریکان من هستید در نیرومندی و یاری، و یاران من هستید بر ناتوانی و کار مشکل.»
در اینجا منظور از «اود» کار مشکل و سخت است.»
آن حضرت (علیه‌السلام) در توبیخ برخی از اصحابش فرموده است:
«وَ إِنّي لَعالِمٌ بِما يُصْلِحُكُمْ، وَ يُقيمُ أَوَدَكُمْ، وَ لكِنّي و اللهِ لا أَرى إِصْلاحَكُمْ بَإِفْسادِ نَفْسي أَضْرَعَ اللهُ خُدودَكُمْ، وَ أَتْعَسَ جُدودَكُمْ.» «من می‌دانم کدام عمل شما را اصلاح می‌کند، و کجی‌تان را راست می‌نماید
ولی نمی‌خواهم شما را اصلاح کنم با فاسد کردن خودم،
خداوند ذلّت را در قیافه‌تان وارد کند، و تازه‌تان را تباه گرداند.»
منظور از «جدود» حظوظ و نصیب‌هاست.
آن حضرت (علیه‌السلام) در
خطبه ۲۲۷ چنین فرموده است:
«لله بلادُ فُلان، فَلَقَدْ قَوَّمَ الاَْوَدَ، وَ داوَى الْعَمَدَ، وَ أَقامَ السُّنَّةَ، وَ خَلَّفَ الْفِتْنَةَ! ذَهَبَ نَقيَّ الثَّوْبِ، قَليلَ الْعَيْبِ، أَصابَ خَيْرَها، وَ سَبَقَ شَرَّها، أَدَّى إِلَى اللهِ طاعَتَهُ، وَ اتَّقاهُ بِحَقِّهِ.» «خدا راست بلاد فلان کس، کجی را راست کرد درد را دوا نمود، سنّت رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) برپا داشت،
فتنه را پشت سر‌انداخت (فتنه به او نرسید) پاکدامن و کم عیب از دنیا رفت، به خیر دنیا رسید و از شرّش سبقت یافت (شرش به او نرسید) طاعت خدا را ادا کرد و او را به حق
پرهیزکاری نمود.»
اهل سنت عقیده دارند، منظور امام (علیه‌السلام) از این کلام
عمر بن الخطّاب است چنان‌که
محمد عبده و
ابن ابی الحدید گفته‌اند.
ابی ابی الحدید گوید: نسخه نهج البلاغه را که به خط
سید رضی جامع نهج البلاغه بود به دست آوردم و تحت کلمه «فلان» نوشته بود (عمر)
فخّار بن سعد مولوی به من چنین خبر داد، از نقیب
ابو جعفر یحیی بن ابی زید علوی پرسیدم گفت:
منظور از فلان در «لله بلاد فلان» عمر
بن الخطاب است.
گفتم: آیا امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) عمر را این چنین مدح می‌کند؟ گفت: آری.
امّا
امامیّه می‌گویند:
این گفته از باب
تقیه است؛ می‌خواسته یاران خودش را با نقل این سخن به صلاح بکشد ... آنگاه ابن ابی الحدید از تاریخ طبری نقل می‌کند:
بعد از قتل عمر، دختر
ابی حثمه می‌گفت:
«
وا عمراه، أقام الأود و أبرَّ العهد، أَماتَ الْفِتَنَ وَ أَحْيا السُّنَنَ، خَرَجَ نَقيَّ الثَّوْبِ برياً مِنَ الْعَيْبِ.»
مرحوم
راوندی در شرح خود به نقل از ابن ابی الحدید گوید: آن حضرت (علیه‌السلام) بعضی از یاران خویش را با حُسن سیرت مدح می‌کند.
ابن میثم در این خصوص نوشته است:
نقل شده مراد از فلان «عمر» است و از قطب راوندی نقل شده که آن حضرت (علیه‌السلام) بعضی از یاران خویش را مدح می‌کند که قبل از وقوع فتنه‌ها مرده بود... ابن میثم ادامه می‌دهد:
«بدان: شیعه در اینجا سؤالی مطرح کرده و می‌گوید: ما به خطاکار و
غاصب بودن
ابوبکر و عمر اتفاق داریم، در این صورت یا این سخن از علی (علیه‌السلام) نیست و یا به اتفاق ما باطل است؛ آنگاه
شیعه به دو وجه جواب داده است.
۱ـ این‌که این سخن، از امام است و منظور آن حضرت (علیه‌السلام) این بوده که معتقدین به
خلافت شیخین را، با این سخن به اصلاح بکشد.
۲ـ این‌که با این سخن، ابوبکر یا عمر را مدح کرده تا
عثمان را توبیخ کند که راه آن دو نفر را نرفت.
نگارنده معتقد است: این کلام نمی‌شود در رابطه با یک فرد عادی باشد؛ یقینا درباره یک
حاکم و یک پیشوا است.
از طرفی دیگر یقینا منظور آن حضرت (علیه‌السلام) مدح عمر نیست و این محال است.
زیرا چگونه ممکن است امام (علیه‌السلام) عمر
بن الخطاب را در
خطبه شقشقیّه آن‌گونه مورد انتقاد شدید قرارداده و بگوید:
«
فدک را به طور
غصب از ما گرفتند.»
و مکرر بفرماید: «
حکومت برای
اهل بیت (علیهم‌السّلام) و آل محمد (صلوات‌الله‌علیهم) است.
مرحوم
شهید مطهری در «
سیری در نهج البلاغه» می‌نویسد:
این سخن از علی (صلوات‌الله‌علیه) نیست بلکه سخن دختر «ابی حثمه» و مانند آن است که مرحوم رضی به اشتباه به آن حضرت (علیه‌السلام) نسبت داده است.
این لفظ هفت بار در «نهج‌البلاغه» مورد استعمال قرار گرفته است.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «اَوَد»، ص۹۸-۱۰۰.
