آهنگ حجاز (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
![کتاب آهنگ حجاز]()
آهنگ حجاز، کتابی با
زبان فارسی که سفرنامه حج از
سید فضل‌الله حجازی با نام الرحلة الحجازیه و سفرنامه‌ای دیگر از
سید علیرضا حجازی با عنوان شاهدی از حج خونین را در بردارد. بخش‌های دیگر کتاب شامل زندگی‌نامه، اشعار و سروده‌ها، سفرنامه عتبات سید فضل‌الله و تصاویری از نویسندگان سفرنامه‌ها و برخی اشخاص دیگر است.
آهنگ حجاز شرح زندگی، آثار و سفرهای سید فضل‌الله حجازی است که یک سفرنامه حج از وی با نام الرحلة الحجازیه و سفرنامه‌ای دیگر از سید علیرضا حجازی با عنوان شاهدی از حج خونین را در خود دارد. هر دو سفرنامه به زبان فارسی‌اند. بخش‌های دیگر کتاب شامل زندگی‌نامه، اشعار و سروده‌ها، سفرنامه عتبات سید فضل‌الله و تصاویری از نویسندگان سفرنامه‌ها و برخی اشخاص دیگر است.
سفرنامه حج با نام الرحلة الحجازیه نوشته سید فضل‌الله حجازی است که در ادامه معرفی می‌شود.
سید فضل‌الله حجازی (۱۳۱۸-۱۳۸۷ق.) از عالمان بزرگ
شهرضا (قمشه) و مؤسس حوزه علمیه این شهر بوده است.
وی نزدیک به ۳۰ سال در شهرهای
اصفهان،
قم و
مشهد در حضور علمایی همچون سید مهدی زدریچه،
آقا رحیم ارباب و
آیت‌الله خوانساری به تحصیل
علوم دینی پرداخت و در سال ۱۳۴۷ق. به زادگاه خود بازگشت و به اقامه جماعت و احیای مساجد متروک شهرضا و تدریس دروس حوزوی پرداخت.
وی از بسیاری مراجع اجازه تصرف در
امور حسبیه را داشت.
او آثار مکتوب اندک از خود بر جای نهاد که این سفرنامه از جمله آن‌هاست.
این سفرنامه صفحات ۲۵۲-۲۹۷ از کتاب را به خود اختصاص داده و اهمیت آن در اشاراتی است که نویسنده به ماجرای قتل
ابوطالب یزدی در
مکه کرده است. سفرنامه فصل‌بندی نشده و مطالب آن با تاریخ هر روز متمایز شده است.
نگارنده، نخست در سال ۱۳۵۱ق. عزم
حج کرده که به رغم استمداد از نماینده شهرضا در مجلس، به علت ممنوعیت و عدم صدور جواز، به این‌کار موفق نشده است.
بار دوم در ۲۳
شوال ۱۳۶۲ق./۱۳۲۲ش. همراه عده‌ای از اهالی شهرضا به قصد حج و از مسیر
آبادان با کشتی به سمت
کویت رفته است.
مؤلف به دیدار خود با
آیت‌الله حاج‌آقا حسین بروجردی در
بروجرد نیز اشاره می‌کند.
وی سفرنامه را تقریباً بدون شرح و تفصیل نوشته و اطلاعاتی مفید به خواننده داده است. از جمله شمار حج‌گزاران شهرضا را در آن سال بیش از ۱۰۰ نفر و کرایه هر نفر را تا آبادان ۱۴۰ تومان یاد می‌کند که البته تا رسیدن به مقصد به بیش از ۲۰۰ تومان رسیده است.
نیز کرایه کشتی بخار را ۵۵ تومان برای هر نفر از منیوحی تا کویت گزارش کرده است.
آنان ۱۲ روز در کویت می‌مانند تا وسیله حرکت به
حجاز فراهم شود.
در عشیره
محرِم می‌شوند
و غروب ۲۸
ذی‌قعده به مکه می‌رسند. سفر آنان از کویت تا مکه ۱۶ روز به طول می‌انجامد.
نگارنده اطلاعاتی تاریخی، جغرافیایی، فرهنگی و سیاسی درباره مکه به‌دست می‌دهد؛ از جمله مردم این شهر را دارای
مذهب شافعی می‌خواند. گاه نیز میان وضعیت دینی ـ فرهنگی
ایران آن روزگار و این شهر مقایسه می‌کند. وی به مواردی همچون ممنوعیت اقامه
نماز جماعت از سوی ائمه همه مذاهب و انحصار آن به
مذهب حنبلی که سبب ناخشنودی مردم مکه از
آل سعود بوده و نیز ویرانی قبور و زیارتگاه‌ها به‌دست سعودی‌ها اشاره‌کرده است.
بخش مهمی از سفرنامه، به وصف
مسجدالحرام، مقام‌ها،
کعبه و کلیدداری آن، مختصری از
مناسک حج و برخی رخدادهای تاریخی همچون
حمله قرمطیان به مکه اختصاص یافته و نویسنده تنها در بخشی اندک بر مشاهدات خود تکیه کرده و بیشتر به منابع مکتوب استناد داشته است.
او سادنِ (کلیددار) کعبه را در زمان حج خود، شیخ محمد امین شیبی خوانده و از مالیاتی یاد کرده که او و شاهزادگان سعودی، برای ورود به کعبه از مردم می‌گرفته‌اند.
مشکل اختلاف در
رؤیت هلال در این سفرنامه نیز دیده می‌شود. نویسنده وارد مسجدالحرام می‌شود و در حالی که گمان می‌کرده ۲۹ ذی‌قعده است، آگاه می‌شود که ابن سعود به مناسبت اول ماه، تیمّناً برای
طواف آمده است. تحقیق و تفحص برای رفع اختلاف به‌جایی نمی‌رسد و در نهایت نگارنده احتیاط کرده، وقوفین را دو بار به‌جا می‌آورد.
مؤلف در همان روز که ابوطالب یزدی را به اتهام آلوده‌کردن مسجدالحرام گردن زدند، در مسجدالحرام بوده و بر اساس مشاهدات خود، گزارش‌هایی از آن واقعه به دست داده است.
به گفته او، ابوطالب در بین طواف بر اثر گرما، دچار «امتلاء مزاج» و
استفراغ شده و به هیچ‌وجه قصد آلوده کردن مسجد را نداشته است.
اشارتی به
اغوات (خواجگان) حرم و سازمان و وظایف آن‌ها از مطالب مفید کتاب است.
نویسنده همچنین با استناد به گزارش نشریه ام‌القری شمار حاجیان را در آن سال ۶۲۵۹۰ نفر اعلام می‌کند که ۳۵۱۵۴ نفر از راه دریایی، ۵۹۲۰ نفر از راه زمینی، ۳۰ نفر از راه هوایی، ۲۳۸۶ نفر از
یمن و بقیه از مناطق مختلف
عربستان به حج آمده بوده‌اند.
نویسنده و همراهان ۳۸ روز در مکه بوده و سپس به
جده و از آن‌جا به
مدینه رفته‌اند.
مؤلف مردم مدینه را غالبا بی‌کار،
فقیر و بی‌سواد و وضعیت عموم مردم مدینه را تاسف‌آور
می‌خواند. سپس
مسجدالنبی را به شکل مبسوط معرفی می‌کند. به نوشته وی،
امام جماعت این مسجد حنبلی بوده و کارهای مسجد به دست اغوات سامان می‌گرفته است.
نیز از کتابخانه شیخ‌الاسلام در نزدیکی مسجدالنبی یاد می‌کند که گویا روزگاری خانه امام حسن (علیه‌السلام) بوده است.
نگارنده و همسفرانش پس از سه هفته مدینه را ترک می‌کنند و دو هفته
طول می‌کشد تا به کویت برسند. نویسنده عزم زیارت
عتبات داشته؛ اما به علت ممنوعیت ورود به
عراق برای کسانی که جواز مرور نداشته‌اند، گویا به این‌کار موفق نشده است.
شاهدی از حج خونین سفرنامه مکه نوشته سید علیرضا حجازی است که در ادامه معرفی می‌شود.
این بخش از کتاب، سفرنامه مکه (تابستان ۱۳۶۶) سید علیرضا حجازی (متولد ۱۳۴۵ش.) مدرّس حوزه و دانشگاه است. وی آثاری در حوزه دین و ادبیات پدید آورده که سفرنامه حاضر از آن‌هاست. این سفرنامه به شیوه یادداشت‌های روزانه نگارش یافته و به لحاظ دربرداشتن گزارشی دقیق از وقایع حج سال ۱۳۶۶ش. (حج خونین) اهمیت دارد.
نویسنده بیستم تیرماه ۱۳۶۶ش. از طریق جده به مدینه
و پس از دو هفته اقامت در این شهر، برای انجام مناسک حج به مکه رفته است.
وی که با ماموریت تبلیغی به حج رفته
، در طول سفر همواره با زائران کشورهای دیگر درباره عقاید
شیعیان مباحثه کرده است.
نویسنده به راهپیمایی «وحدت» در روز ۳۰ تیرماه ۱۳۶۶ اشاره کرده که از مقابل بعثه امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) آغاز شده و به مسجدالنبی پایان یافته و راهپیمایان شعارهایی ضدّ آمریکا و اسرائیل سرداده و مسلمانان را به
وحدت دعوت کرده‌اند.
آنان پنجم مرداد در مسجد شجره محرم شده، به مکه می‌روند.
بخش مهم این سفرنامه به شرح رخداد
فاجعه کشتار حجاج اختصاص دارد. به نقل نویسنده، یک روز پیش از برگزاری راهپیمایی، ۱۰ نفر از اعضای بعثه امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) بازداشت و پس از برگزاری تجمعی اعتراضی، آزاد می‌شوند.
فردای آن روز، عصر روز جمعه نهم مرداد، حاجیان ایرانی در برابر بعثه تجمع می‌کنند و پس از
تلاوت قرآن، پرچم آمریکا را به آتش می‌کشند و در پی سخنرانی مهدی کروبی، نماینده امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) و سرپرست حجاج ایرانی، به سمت مسجدالحرام حرکت می‌کنند.
در میانه راه نیروهای نظامی عربستان به تظاهرکنندگان هجوم می‌برند.
بر اثر تیراندازی
و زیر دست و پا ماندن برخی از حاجیان
افرادی بسیار کشته و مجروح می‌شوند.
نویسنده نیز با اصابت گلوله از ناحیه پا زخمی می‌شود
و به کوچه‌های اطراف پناه می‌برد. سپس او را با آمبولانس به بیمارستان مرکزی ایرانیان می‌برند.
گویا نیروهای سعودی برخی از حاجیان را دستگیر کرده، به مکانی نامعلوم در بیابان انتقال می‌دهند. پس از مدتی زنان و پیرمردان را آزاد می‌کنند و جوانان را همچنان در بند نگاه می‌دارند.
نویسنده با یاری دیگران مناسک حج را ادا می‌کند. وی بخش پایانی سفرنامه را به شرح این مناسک و سپس بازگشت به
ایران اختصاص داده است.
نیز مقاله‌ای با عنوان «از حج خونین بگو» در هفت صفحه به سفرنامه ملحق شده که نویسنده آن را در نخستین سال ورود حجاج ایرانی به حجاز پس از حج خونین برای انتشار در برخی مطبوعات نگاشته است.
وی در این مقاله مقایسه‌ای میان برخورد مسلمانان کشورهای دیگر با ایرانیان در سال ۱۳۶۶ش. و سال ۱۳۷۰ش. می‌کند و بر این باور است که نگاه مسلمانان دیگر کشورها به ایرانیان به ویژه پس از حمله صدام به کویت مساعدتر شده است.
این کتاب را سید علیرضا حجازی به سال ۱۳۸۷ ش. در انتشارات فارس حجاز و در ۴۱۰ صفحه با قطع وزیری چاپ کرده است.
•
سفرنامه حج و حرمین شریفین، برگرفته از مقاله «آهنگ حجاز»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۰/۱/۲۸.
