آثار محیی‌الدین ابن‌عربی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
محی‌الدین ابن‌عربی، معروف به شیخ اکبر، اندیشمند،
عارف و
صوفی بزرگ
جهان اسلام است. وی یکی از پرکارترین مؤلفان سراسر
تاریخ جهان اسلام به شمار می‌رود.
درباره تعداد تألیفات ابن‌عربی اطلاع دقیقی در دست نیست. اما کامل‌ترین فهرستی که تاکنون، به شیوه‌ای پژوهش‌گرانه و انتقادی، از نوشته‌های ابن‌عربی در دست است، در کتاب تاریخ و طبقه‌بندی آثار ابن‌عربی می‌یابیم. در آن‌جا عنوان بیش از ۸۰۰ نوشته ابن‌عربی آمده است.
درباره شمار نوشته‌های
ابن‌عربی هنوز هم، پس از پژوهش‌هایی که انجام گرفته است، جای سخن هست.
ابن‌عربی در اجازه‌ای که در ۶۳۲ق/۱۲۳۴م به الملک المظفر ایوبی داده بود، از ۲۹۰ نوشته خود نام برده است.
در فهرست دیگری که ابن‌عربی بنا بر درخواست یکی از یارانش تهیه کرده است، از ۲۵۱ اثر خود نام می‌برد و در آغاز آن می‌گوید که شمار اندکی از آن‌ها را نزد شخصی سپرده است که دیگر به وی باز نگردانده است و نیز اکثر آن نوشته‌ها کامل و اندکی هم ناقص است.
اما کامل‌ترین فهرستی که تاکنون، به شیوه‌ای پژوهش‌گرانه و انتقادی، از نوشته‌های ابن‌عربی در دست است، در کتاب
عثمان یحیی «تاریخ و طبقه‌بندی آثار ابن‌عربی» در دو جلد می‌یابیم. در آن‌جا عنوان بیش از ۸۰۰ نوشته ابن‌عربی آمده است.
در این میان برخی از آن‌ها منسوب به وی و برخی دیگر یک نوشته است که زیر دو سه عنوان یا بیشتر تکرار شده است.
اکثر این نوشته‌ها در کتابخانه‌های
ترکیه و به ویژه در کتابخانه شخصی
صدرالدین قونوی یافت می‌شود که در واقع پس از
مرگ ابن‌عربی، نوشته‌های خود وی و کتاب‌های دیگر را در بر داشته و به صدرالدین رسیده بوده و اکنون در قونیه نگهداری می‌شود.
ما خواننده را به کتاب عثمان یحیی ارجاع می‌دهیم و تنها عناوین نوشته‌هایی از ابن‌عربی را که تاکنون چاپ و منتشر شده است، در این‌جا می‌آوریم:
۱. الاحادیث القدسیة،
قاهره (در ۳۵ صفحه).
۲. کتاب الامر المحکم المربوط فیما یلزم اهل طریق الله من الشروط، استانبول، ۱۳۰۲، ۱۳۱۵ق، بیروت، ۱۹۱۲م، ضمن مجموعة تحفة البهیة.
۳. کتاب انشاء الدوائر، به کوشش نیبرگ، در مجموعه‌ای با عنوان «نوشته‌های کوچک‌تر ابن‌عربی»، لیدن، ۱۹۱۹م.
۴. تاج الرسائل و منهاج الوسائل، در مجموعة الرسائل الالهیة، قاهره، ۱۳۲۸ق.
۵. التجلیات الالهیة، همراه با تعلیقات
ابن‌سودکین شاگرد ابن‌عربی.
این کتاب در ۱۹۶۶م توسط عثمان یحیی در شماره‌های ۶۰ و ۶۱ مجلة المشرق و سپس به طور مستقل در
تهران (۱۳۶۷ ش) به چاپ رسیده است.
۶. تحفة السالکین، (منسوب به وی) قاهره.
۷. تحفة السَفَرَة الی حضرة البَرَرَة،
استانبول، ۱۳۰۰، ۱۳۰۱، ۱۳۰۳ق، با تعلیقات محمد ریاض مالح، بیروت، ۱۹۷۳م.
۸. التدبیرات الالهیة فی اصلاح المملکة الانسانیة، همراه انشاء الدوائر، لیدن، ۱۹۱۹م.
۹. ترجمان الاشواق، متن و ترجمه انگلیسی از نیکلسون، لندن، ۱۹۱۱، ۱۹۷۸م، بیروت، ۱۹۶۶، ۱۹۸۱م.
۱۰. تفسیر القرآن، (منسوب به وی) قاهره، ۱۲۸۳، ۱۳۱۷ق، لکهنو، ۱۳۰۱ق، نولکشور، ۱۳۱۰ق در حاشیه عرائس البیان روزبهان بقلی، هند، ۱۳۱۵ق با عنوان تفسیر الشیخ محیی‌الدین بن عربی، بیروت، ۱۹۶۸م، قاهره ۱۹۷۸م.
۱۱. تنزل الاملاک من عالم الارواح الی عالم الافلاک یا لطائف الاسرار، به کوشش احمد زکی عطیه و طه عبدالباقی سرور، قاهره، ۱۹۶۱، ۱۹۸۰م.
۱۲. التنزلات اللیلة فی احکام الالهیة، قاهره، ۱۹۸۷م.
۱۳. التنزلات الموصلیة فی اسرار الطهارات و الصلوات و الایام الاصلیة، به کوشش عبدالرحمان محمود، قاهره.
۱۴. تهذیب الاخلاق، قاهره، ۱۳۲۸ق.
۱۵. توجهات الحروف، به کوشش عبدالحمید بن شاذلی وفائی، قاهره، ۱۹۸۰م.
۱۶. کتاب الحجب، ضمن مجموعة الرسائل الالهیة، قاهره، ۱۹۰۷م.
۱۷. الحکم الحاتمیة یا الکلمات الحکمیة و المصطلاحات الجاریة علی السنة
الصوفیة، قاهره، ۱۹۸۷م.
۱۸. کتاب حوض الحیاة، (منسوب به وی) به کوشش یوسف حسین در ژورنال آزیاتیک، ۱۹۲۸م.
۱۹. دیوان الشیخ الاکبر یا الدیوان الکبیر، قاهره، ۱۲۷۰ق، بمبئی.
۲۰. کتاب الذخائر و الاعلاق فی شرح ترجمان الاشواق، بیروت، ۱۳۱۲ق، همراه ترجمان الاشواق، بیروت، ۱۹۶۶م به کوشش محمد عبدالرحمان کردی، قاهره، ۱۹۶۸، ۱۹۷۱م.
۲۱. رحمة من الرحمان فی تفسیر و اشارات القرآن، به کوشش محمود غراب در ۲ جلد که در حاشیه آن ایجاز البیان فی الترجمة عن القرآن نیز به چاپ رسیده است،
دمشق، ۱۹۸۹م.
۲۲. رد معانی الایات المتشابهات الی معانی الایات المحکمات، (منسوب به وی) بیروت، ۱۳۲۸ق، قاهره، ۱۹۸۸م با عنوان رد المتشابه الی المحکم من الایات القرآنیة و الاحادیث النبویة.
۲۳. رسائل، با تعلیقات عبدالرحمان حسن حمودی، قاهره، ۱۹۸۷م.
۲۴. رسالة فی معرفة النفس و الروح، به کوشش آسین پالاسیوس، در رووآفریکن، ۱۹۰۵م، در «آثار چهاردهمین کنگره خاورشناسان»، الجزیره، ۱۹۰۵م.
۲۵. الرسالة الوجودیة فی معنی قوله صلی‌الله‌علیه‌و‌سلم من عرف نفسه فقد عرف ربه، قاهره، ۱۹۷۳م.
۲۶. روح القدس فی محاسبة النفس، قاهره، ۱۲۸۱ق، همراه با المبادی و الغایات فیما تنضمنه الحروف المعجم من العجائب و الایات، به کوشش عزة حصریه، دمشق، ۱۹۷۰م؛ شرح این رساله به کوشش محمود غراب به چاپ رسیده است.
۲۷. شجرة الکون، قاهره، ۱۲۹۰، ۱۳۱۰ق، ۱۹۸۷م، استانبول، ۱۳۰۳، ۱۳۱۸ق.
۲۸. شرح شطرنج العارفین و انیس الخائفین و سیرالعاکفین، به کوشش محمدسعید برهانی، دمشق، ۱۹۶۵م؛ به کوشش محمد هاشمی، بیروت، ۱۹۸۵م.
۲۹. شرح کلیات
الصوفیة و الرد علی ابن‌تیمیة، به کوشش محمد غراب، دمشق، ۱۹۸۱م.
۳۰. کتاب شق الجیب فی اسرار حروف علم الغیب، در مجموعة الرسائل الالهیة، قاهره، ۱۳۲۵ق.
۳۱. الصلاة الفیضیة، استانبول، ۱۲۷۳ق.
۳۲. الصلوات الاکبریة، قاهره، ۱۳۰۳، ۱۳۱۰ق.
۳۳. العبادلة، به کوشش عبدالقادر احمد عطا، قاهره، ۱۹۶۹م.
۳۴. عقلة المستوفز، همراه با انشاء الدوائر، لیدن، ۱۹۱۹م.
۳۵. عنقاء مُغرب فی معرفة ختم الاولیاء و شمس المغرب، قاهره، ۱۳۳۲، ۱۳۵۳، ۱۳۷۳ق، ۱۹۷۰م.
۳۶.
فصوص الحکم و خصوص الکلم، دومین نوشته مهم ابن‌عربی که احتمالاً آخرین اثر اوست، استانبول، ۱۲۸۷، ۱۲۹۷، ۱۳۰۹ق، قاهره، ۱۳۰۴، ۱۳۲۳ق، چاپ جدید انتقادی به کوشش ابوالعلاء عفیفی، قاهره، ۱۳۶۵ق/۱۹۴۶م.
۳۷. الفقه عند الشیخ الاکبر محیی‌الدین ابن‌العربی، به کوشش محمود غراب، دمشق، ۱۹۸۱م.
۳۸. الفوز الاسنی بمناجاة اللّه باسمائه الحسنی،
مصر، ۱۹۷۱م، با عنوان مناجاة الرحمان بآیات القرآن، قاهره، ۱۳۲۴ق.
۳۹. فلسفة الاخلاق، قاهره، ۱۳۳۲ق.
۴۰. القرعة الطیور، قاهره، با عنوان تربیة الطیور لاستخراج الفأل و الضمیر، قاهره، ۱۹۷۴م.
۴۱. القرعة المبارکة المیمونة و
الدرة الثمینة المصونة، (منسوب به وی) قاهره، ۱۲۷۹ق، بمبئی، ۱۳۰۰ق.
۴۲. کشف الغطاء عن حقائق التوحید، به کوشش احمد بکیر، تونس، ۱۹۶۴م.
۴۳. کتاب کنه ما لابد للمرید منه، قاهره، ۱۳۲۸ق/۱۹۶۷م.
۴۴. المبادی و الغایات فیما تتضمنه حروف المعجم من العجائب و الایات.
۴۵. محاضرة الابرار و مسامرة الاخیار، در ۲ جلد، قاهره، ۱۲۸۲، ۱۳۰۵، ۱۳۲۴ق، بیروت، ۱۹۶۸م.
۴۶. مشکاة الانوار فی ماروی عن الله من الاخبار، قاهره، حلب، ۱۳۴۶ق.
۴۷. مفتاح الغیوب، قاهره.
علاوه بر کتب و مجموعه‌های ذکر شده ۲۹ رساله دیگر ابن‌عربی که در حیدرآباد (۱۹۴۸) به چاپ رسیده است در مجموعه‌ای ۲ جزئی تحت عنوان الرسائل گردآوری شده است.
اسامی این رسائل که برخی از آن‌ها به طور مستقل نیز به چاپ رسیده، عبارت است از:
۱. کتاب الالف و هو کتاب الاحدیة؛ نیز قاهره، ۱۳۲۵ق؛ ۲. کتاب الازل؛ ۳. کتاب الاسراء الی مقام الاسری؛ ۴. کتاب الاسفار عن نتائج الاسفار؛ ۵. کتاب اصطلاح
الصوفیه؛ نیز قاهره، ۱۲۸۳ق، استانبول، ۱۳۰۷ق، لایپزیگ، به کوشش فلوگل، ۱۸۴۵م، همراه با تعلیقات عبدالرحمان حسن حمود، ۱۹۸۷م؛ ۶. کتاب الاعلام باشارات اهل الالهام؛ ۷. رسالة الانتصار؛ ۸. رسالة الانوار فیما یمنح صاحب الخلوة من الاسرار؛ نیز قاهره، ۱۳۳۲ق؛ ۹. التجلیات؛ ۱۰. کتاب التراجم؛ ۱۱. کتاب الجلالة و هو کلمة الله؛ ۱۲. کتاب الجلال و الجمال؛ ۱۳. کتاب حلیة الابدال؛ ۱۴. رسالة الشیخ الی الامام الرازی؛ نیز قاهره، ۱۳۴۴ق؛ ۱۵. رسالة فی سؤال اسمعیل بن سودکین؛ ۱۶. رسالة لایعول علیه؛ ۱۷. کتاب الشأن؛ ۱۸. کتاب الشاهد؛ ۱۹. کتاب الغناء فی المشاهدة؛ ۲۰. کتاب القربة؛ نیز، قاهره، ۱۳۲۵ق؛ ۲۱. رسالة القسم الالهی؛ ۲۲. کتاب الکتب؛ ۲۳. کتاب المسائل؛ ۲۴. کتاب منزل القطب و مقامه و حاله؛ ۲۵. کتاب المیم و الواو و النون؛ ۲۶. کتاب نقش الفصوص؛ ۲۷. کتاب الوصایا؛ ۲۸. کتاب الوصیة؛ ۲۹. کتاب اولیاء.
مجموعه دیگری از ۱۰ رساله ابن‌عربی با عنوان ده رساله مترجم به کوشش نجیب مایل هروی در
تهران (۱۳۶۷ ش) به چاپ رسیده است.
این رسائل عبارتند از:
۱. حلیة الابدال؛ ۲. رسالة الغوثیة، ترجمه حسن گیلانی؛ ۳. اسرار الخلوة؛ ۴. حقیقة الحقائق، ترجمه شاه داعی شیرازی؛ ۵. معرفة رجال الغیب؛ ۶. نقش الفصوص،
ترجمه نورالدین شاه نعمت‌الله ولی؛ ۷. ابیات ده‌گانه، ترجمه ترکه اصفهانی؛ ۸. رسالة الانوار؛ ۹. معرفت عالم اکبر و عالم اصغر؛ ۱۰. رسالة الی الامام الرازی، ترجمه میرزا فضل‌الله کردستانی.
از سوی دیگر نهاد ککلیک در
استانبول (۱۹۶۹ م) چاپ عکسی دست نوشته‌ای را تحت عنوان البلغة فی الحکمة منتشر کرده است و در مقدمه خود بر آن، ادعا می‌کند که کتاب اثری از ابن‌عربی است.
در این کتاب که اصولاً بسیار با ارزش و خواندانی است، مسائل گوناگون
هستی‌شناسی و
خداشناسی،
جهان‌شناسی و
انسان‌شناسی، از دیدگاه فلسفی - عرفانی، طرح و بررسی می‌شود.
نکته در این‌جاست که نویسنده در بسیاری موارد اشعاری فارسی از
عمر خیام،
انوری،
سنایی،
ظهیر فاریابی و دیگران را در متن نقل می‌کند،
اما در هیچ‌یک از فهرست‌های آثار ابن‌عربی، نامی از این کتاب یافت نمی‌شود.
ابن‌عربی از اندیشمندانی است که بسیاری از نوشته‌هایش، به ویژه با توجه به خصلت عرفانی
اندیشه و احساسش که بیشتر زاییده تجربه‌های شخصی و به تعبیر خود وی نتیجه «
کشف و
وجود» و «
ذوق» بوده است، ناگزیر در بسیاری موارد در قالب زبانی رمزآمیز، نمادین (سمبولیک) و آکنده از
استعاره و
مجاز پدید آمده است.
بنا بر این برخی موارد برای خواننده ناآشنا با
مصطلحات عرفانی و به ویژه ناآشنا با کل نظام اندیشه عرفانی ابن‌عربی، نافهمیدنی است یا دست‌کم دشوارفهم است.
بدین‌سان در همان زمان زندگی
ابن‌عربی و نیز بعدها، کسانی به شرح برخی از نوشته‌های او پرداخته بوده‌اند، به گونه‌ای که گاه چندین شرح بر یک اثر ابن‌عربی، و از دیدگاه‌های شارحان متعدد، نوشته شده است.
ما در این‌جا به مهم‌ترین این شرح‌ها اشاره می‌کنیم:
الفتوحات المکیة فی معرفة الاسرار المالکیة و الملکیة مفصل‌ترین، مهم‌ترین و بنیادی‌ترین نوشته
ابن‌عربی است. وی نوشتن آن را در هنگام نخستین اقامتش در
مکه در ۵۹۸ق/ ۱۲۱۰م آغاز کرده و در ۶۲۹ق/۱۲۳۱م در دمشق نسخه اول آن را به پایان رسانده بود و نسخه دوم آن را که شامل افزوده‌هایی بوده است، ۲ سال پیش از مرگش، در ۶۳۶ق/۱۲۳۸م پایان داده بود.
متن کامل این دست نوشته، بر خط خود ابن‌عربی، اکنون در موزه اوقاف اسلامیه در استانبول، با شماره‌های ۱۸۴۵-۱۸۸۱، در ۳۷ جزء، نگهداری می‌شود.
ابن‌عربی در پایان این نسخه می‌نویسد: «بحمدالله این باب با پایان کتاب، آن هم تا حد امکان با ایجاز و اختصار به دست نویسنده آن پایان کتاب یافت و این نسخه دوم از کتاب به خط من است.
فراغ از این باب که پایان کتاب است، در بامداد چهارشنبه ۲۴
ربیع الاول ۶۳۶ دست داد، محمد بن علی بن محمد ابن‌العربی الطائی الحاتمی، وَفَّقَه الله، این نسخه ۳۷ مجلد است و اضافاتی بر نسخه اول دارد و آن را بر پسر بزرگم محمد که مادرش فاطمه بنت یونس بن یوسف است و بر نسل او و پس از آنان بر
مسلمانان، در
خاور و
باختر، در
خشکی و
دریا، وقف کردم».
این کتاب چند بار در بولاق، ۱۲۷۴، ۱۲۹۳، ۱۳۲۶ و ۱۳۲۹ق به چاپ رسیده است. چاپ جدید انتقادی و بسیار ارزنده‌ای از آن به کوشش عثمان یحیی در چندین جلد آغاز شده و ۱۳ جلد آن از به بعد در قاهره منتشر شده است. کتاب دارای ۶ قصل و ۵۶۰ باب است. بخش‌های دشوار فهم این کتاب از سوی
عبدالکریم جیلی با عنوان
شرح مشکلات الفتوحات شرح شده است.
گزیده‌هایی از متن کتاب را
عبدالوهاب شعرانی (د ۹۷۳ق/۱۵۶۵م) با عنوان
لواقح الانوار القدسیة فی بیان قواعد الصوفیة گرد آورده است که در حاشیه لطائف المنن و الاخلاق در قاهره (۱۳۱۱ ق) چاپ شده است، نیز گزیده دیگری از همو با عنوان
الکبریت الاحمر فی بیان علوم الکشف الاکبر که در حاشیه گزیده‌های دیگری از فتوحات به وسیله او با عنوان الیواقیت و الجواهر، در دو جلد در قاهره (۱۳۰۵ ق) چاپ شده است.
وی در یواقیت می‌کوشد که با استناد به متن فتوحات از نظریات ابن‌عربی دفاع کند.
شعرانی هم‌چنین گزیده دیگری از فتوحات با عنوان النفحات القدسیة فی بیان قواعد
الصوفیة گرد آورده بوده است.
بر این نوشته بسیار مهم ابن‌عربی، چندین شرح نوشته شده است. بروکلمان از ۳۵ شرح نام می‌برد، در حالی که عثمان یحیی به ۱۲۰ شرح اشاره می‌کند.
ما به مهم‌ترین و مشهورترین این شرح‌ها اشاره می‌کنیم:
خود ابن‌عربی مسائل و مطالب مهم
فصوص را با عنوان
نقش النصوص (یا عنوان دیگری:
مفتاح الفصوص) خلاصه کرده است؛
شاعر و
عارف بزرگ
ایرانی،
عبدالرحمان جامی این مختصر را با عنوان
نقد النصوص شرح کرده است.
وی در این شرح که ۳۵% آن به
فارسی و ۶۵% دیگر به
عربی است، از بسیاری شرح‌ها بر فصوص و منابع دیگر بهره گرفته است.
فکوک الفصوص از
صدرالدین قونوی، شاگرد بزرگ ابن‌عربی. این شرح در حاشیه
منازل السائرین شیخ انصاری هروی (تهران، ۱۳۱۵ق) آمده است.
شرحی از
عفیف‌الدین تلمسانی، شاعر عارف معروف.
شرحی از مؤیدالدین بن محمود بن سعید معروف به
جَندی، شاگرد صدرالدین قونوی. این شرح به کوشش
جلال‌الدین آشتیانی (
مشهد، ۱۳۶۱ش) منتشر شده است.
شرح معروفى از
عبدالرزاق کاشانی، چاپ اول آن در ۱۳۰۹ق و چاپ دوم آن در ۱۹۶۷-۱۹۷۴م در قاهره منتشر شده است.
شرح بسیار مشهور بر فصوص با عنوان
مطلع خصوص الکلم فی معانی فصوص الحکم از
داوود بن محمود قیصری. این شرح در ۱۲۹۹ق در تهران چاپ سنگی شده و نیز در ۱۳۶۵ش به کوشش حسین نصر منتشر شده است.
شرحی از بالی (خلیفه) افندی، این شرح نخست در ۱۳۰۹ق در استانبول و سپس در حاشیه چاپ دوم شرح کاشانی، در قاهره (۱۹۶۷-۱۹۷۴م) چاپ شده است.
شرحى به فارسی از
رکن‌الدین شیرازی كه دست‌نوشته آن در فهرست کتاب‌های خطی ادوارد براون در کتابخانه دانشگاه کمبریج موجود است.
شرح فصوص الحکم به فارسی، از تاج‌الدین
حسین بن حسن خوارزمی که جلد اول آن به کوشش نجیب مایل هروی در تهران (۱۳۶۴ ش) منتشر شده است.
شرح رسالة فی الاحدیة یا رسالة من عرف نفسه فقد عرف ربّه، از احمد بن خالدی با عنوان: مرآة العرفان و لبه فی شرح رسالة من عرف نفسه...
شرح کتاب الامر المحکم المربوط فیما یلزم اهل طریق الله من الشروط، از احمد بن عبدالقاسم دوعنی (د ۱۰۵۲ق/۱۶۴۲م).
چند شرح بر
عنقاء مغرب نوشته شده است: البرق اللامع المغرب فی شرح عنقاء مُعرب از ابوالقاسم سعدی (د ۹۸۲ق/۱۵۷۴م)؛ الاغرب من العجالة الاعجب، از علی بن محمد بن احمد حجازی؛ کشف القناع المعجب عن وجه عنقاء مغرب، از محمد محمود دامونی (د ۱۱۹۹ق/۱۷۸۵م)؛ اظهار المختوم عن السر المکتوم، از عبدالرحمان بن حسن شافعی مقابری حلبی (د ۹۳۳ق/۱۵۲۶م)؛ الوعاء المختوم علی السر المکتوم، از عبدالکریم جیلی.
از میان انبوه نوشته‌های ابن‌عربی، تاکنون تنها اندکی به زبان‌های اروپایی ترجمه شده است.
علت آن نیز بی‌شک، دشواری درک معانی و مضامین آن‌ها بوده است، نه دشواری زبان‌ابن‌عربی که آن خود نیز یک دشواری است.
در میان چند ترجمه از آثار ابن‌عربی، باید از این‌ها نام برد:
۱. ترجمه انگلیسی دیوان ترجمان الاشواق که خاورشناس انگلیسی رینولد. نیکلسون، همراه با متن عربی آن در ۱۹۱۱م در لندن منتشر ساخت.
۲. رسالة فی الاحدیة، ترجمه عبدالهادی که در ۱۹۳۳م در پاریس چاپ شده است.
۳. کتاب الالف و هو کتاب الاحدیة، ترجمه ویر، در «مجله انجمن سلطنتی آسیایی».
۴. ترجمه فرانسوی گزیده‌ای از دیباچه فتوحات به وسیله والسان.
۵. ترجمه فرانسوی بخش‌هایی از
فصوص الحکم به وسیله تیتوس بورکهارت، با عنوان «حکمت پیامبران»، پاریس، ۱۹۵۵م.
۶. ترجمه انگلیسی بخش‌هایی از فصوص به وسیله خواجه خان با همان عنوان «حکمت پیامبران»، مدرس، ۱۹۲۹م.
۷. ترجمه اسپانیایی گزیده‌هایی از چند نوشته ابن‌عربی به وسیله آسین پالاسیوس، در کتاب او به عنوان «اسلام در صورت مسیحی»، مادرید، ۱۹۳۱م.
۸. رسالة فی معنی النفس و الروح، متن و ترجمه اسپانیایی از همو، در «گزارش‌های چهاردهمین کنگره خاورشناسان»، الجزیره، ۱۹۰۵م.
۹. ترجمه انگلیسی بخش‌های مربوط به شیوخ ابن‌عربی از رسالة روح القدس و رسالة
الدرة الفاخرة به وسیله آستین، با عنوان «صوفیان اندلس»، لندن، ۱۹۷۱م.
۱۰. ترجمه فرانسوی و تحلیلی از مقدمه ابن‌عربی بر ترجمان الاشواق، به وسیله هانری کربن، در ارانوس - یاربوخ ۹ ۱۹۵۶م.
۱۱. ترجمه فرانسوی اصطلاحات
الصوفیه ابن‌عربی به وسیله آندره رنیه، در مجله موزئون ۱۰، ۱۹۳۵م.
هانری کربن هم‌چنین بخش‌هایی از باب هشتم
فتوحات را در کتاب خود «زمین آسمانی و پیکر رستاخیزی» (پاریس، ۱۹۶۰م) با تحلیلی از آن به فرانسه ترجمه کرده است.
برای مطالعه بیشتر درباره ابن‌عربی به این مقالات رجوع کنید:
ابنعربیآفرینش عرفانی ابنعربیانسانشناسی عرفانی ابنعربیجهانبینی عرفانی ابنعربیتوحید عرفانی ابنعربیجهانشناسی عرفانی ابنعربیخداشناسی عرفانی ابنعربینظریه عشق ابنعربینکاح عرفانی ابنعربیهستیشناسی عرفانی ابنعربینظریات عرفانی ابن‌عربی
(۱) ابن‌دمیاطی، احمد، المستفاد من ذیل تاریخ بغداد ابن‌نجار، به کوشش قیصر ابوفرح، بیروت، دارالکتب العلمیة.
(۲) ابن‌صاحب الصلاة، عبدالملک، المن بالامامة، به کوشش عبدالهادی نازی، بیروت، ۱۹۸۷م.
(۳) ابن‌عربی، محمد، انشاء الدوائر، به کوشش نیبرگ، لیدن، ۱۳۳۶ق/۱۹۱۹م.
(۴) ابن‌عربی، محمد، «التدبیرات الالهیة»، «عقلة المستوفز»، همراه انشاء الدوائر.
(۵) ابن‌عربی، محمد، ترجمان الاشواق، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
(۶) ابن‌عربی، محمد، التجلیات الالهیة، همراه با تعلیقات ابن‌سودکین و «کشف الغایات»، به کوشش عثمان یحیی، تهران، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸م.
(۷) ابن‌عربی، محمد، «کتاب المسائل»، رسائل، حیدرآباد دکن، ۱۳۶۷ق/۱۹۴۸م.
(۸) ابن‌عربی، محمد، روح القدس، به کوشش عزه حصیریه، دمشق، ۱۳۸۹ق/۱۹۷۰م.
(۹) ابن‌عربی، محمد، شجرة الکون، قاهره، ۱۹۸۷م.
(۱۰) ابن‌عربی، محمد، «صورة اجازة من الشیخ الاکبر»، الاندلس.
(۱۱) ابن‌عربی، محمد، عنقاء مغرب، قاهره، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م.
(۱۲) ابن‌عربی، محمد، الفتوحات المکیة، بولاق، ۱۲۹۳ق.
(۱۳) ابن‌عربی، محمد، فصوص الحکم، به کوشش ابوالعلاء عفیفی، قاهره، ۱۳۶۵ق/۱۹۴۶م.
(۱۴) ابن‌عربی، محمد، «فهرست مؤلفات»، به کوشش ابوالعلاء عفیفی، کلیة الاداب، دانشگاه اسکندریه، ۱۹۵۴م.
(۱۵) ابن‌عربی، محمد، محاضرة الابرار، بیروت، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۸م.
(۱۶) البلغة فی الحکمة (منسوب به ابن‌عربی)، به کوشش نهاد ککلیک، استانبول، ۱۳۶۹ق.
(۱۷) جابر بن حیان، مختار رسائل، به کوشش پاول کراوس، قاهره، ۱۳۵۴ق.
(۱۸) جامی، عبدالرحمان، نفحات الانس، به کوشش مهدی توحیدی پور، تهران، ۱۳۳۷ش.
(۱۹) جامی، عبدالرحمان، نقد النصوص، به کوشش ویلیام چیتیک، تهران، ۱۹۷۷م.
(۲۰) جوینی، عبدالملک، الارشاد، به کوشش محمد یوسف موسی و علی عبدالمنعم عبدالحمید، قاهره، ۱۹۵۰م.
(۲۱) شعرانی، عبدالوهاب، الیواقیت و الجواهر، قاهره، ۱۳۵۱ق.
(۲۲) قونوی، صدرالدین، «الفکوک»، در حاشیه شرح منازل السائرین.
(۲۳) قیصری، داوود، شرح فصوص الحکم، تهران، ۱۲۹۹ق.
(۲۴) کاشانی، عبدالرزاق، «اصطلاحات
الصوفیة»، در حاشیه شرح منازل السائرین، تهران، ۱۳۱۵ق.
(۲۵) کاشانی، عبدالرزاق، شرح فصوص، مصر، ۱۳۸۷ق.
(۲۶) کاشانی، عبدالرزاق، شرح منازل السائرین، تهران، ۱۳۱۵ق.
(۲۷) کشف الغایات، همراه التجلیات الالهیة.
(۲۸) ونسینک، ا ی، المعجم المفهرس لالفاظ الحدیث النبوی، لیدن، ۱۹۳۶م.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «محیی‌الدین ابن‌عربی»، شماره۱۵۰۷.
