یَعْمُروا (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
یَعْمُروا:
(اَنْ یَعْمُروا مَساجِدَ اللّٰهِ) یَعْمُروا: از مادّه
«عمارة» به معنی «آباد کردن» و از جانب
خدا زندگانی دراز یافتن است.
این
آیه دستور اکید می‌دهد که: «
مشرکان حق ندارند
مساجد خدا را آباد کنند...» زیرا عمران مسجد در صلاحیت همه‌کس نیست، همچنان که در آیه بعد می‌فرماید:
«مساجد الهی را تنها کسی آباد می‌کند که
ایمان به خدا و
روز قیامت آورده و
نماز را بر پا دارد و
زکات را بپردازد و از چیزی جز خدا نترسد...»
آیا آباد ساختن مساجد به معنی آبادی ساختمان و تاسیسات آن است، یا به معنی
اجتماع و شرکت در آن؟
بعضی از
مفسران تنها یکی از این دو قسمت را در تفسیر «عمران مساجد» در آیه فوق انتخاب کرده‌اند، در حالی که مفهوم این کلمه یک مفهوم وسیع است و همه این امور را شامل می‌شود.
مشرکان و
بت‌پرستان نه حق شرکت در مساجد را دارند و نه
تعمیر و بنای ساختمان آن‌ها و همه این امور باید به دست
مسلمانان انجام پذیرد.
ضمنا از این آیات استفاده می‌شود که مسلمانان نباید هدایا و کمک‌های مشرکان، بلکه تمام فرق غیر اسلامی را برای ساختمان مساجد خود بپذیرند، زیرا آیه اول گرچه تنها سخن از مشرکان می‌گوید، ولی آیه دوم که با کلمه «انّما» شروع شده، عمران مساجد را مخصوص مسلمانان می‌سازد و از این جا روشن می‌شود که متولیان و پاسداران مساجد نیز باید از میان پاک‌ترین افراد انتخاب شوند، نه این که افراد ناپاک و آلوده به خاطر
مال و ثروتشان و یا به خاطر
مقام و نفوذ اجتماعی‌شان -آن‌چنان که در بسیاری از نقاط متاسفانه رایج شده- بر این مراکز
عبادت و اجتماعات اسلامی گمارده شوند.
به مواردی از کاربرد
یَعْمُروا در
قرآن، اشاره می‌شود:
(ما کانَ لِلْمُشْرِکینَ اَن یَعْمُرواْ مَساجِدَ الله شاهِدینَ عَلَی اَنفُسِهِمْ بِالْکُفْرِ اوْلَئِکَ حَبِطَتْ اَعْمالُهُمْ وَ فی النّارِ هُمْ خالِدونَ) (مشرکان حق ندارند مساجد خدا را آباد کنند در حالی که بر
کفر خویش گواهند! آن‌ها اعمالشان نابود و بی‌ارزش شده و در
آتش دوزخ،
جاودانه خواهند بود.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
کلمه
یعمروا از عمارة است که ضد خرابی است، وقتی گفته می‌شود عمر الارض که
زمین را آباد کرده و در زمین بنایی بالا برده باشد و عمر البیت وقتی گفته می‌شود که نقاط مشرف بر خرابی خانه را اصلاح کرده باشد. تعمیر هم از همین ماده و به همین معنا است و همچنین عمر، چون عمر عبارت است از تعمیر بدن به وسیله
روح و اگر هم زیارت
خانه خدا را
عمره می‌گویند باز به خاطر همین است که زیارت مردم مایه آبادانی بیت اللَّه الحرام است.
مقصود از عمارت در جمله
(اَنْ یَعْمُروا) اصلاح نواحی مشرف به خرابی و مرمت آن است، نه آباد کردن آن با زیارت، چون اگر به این معنا باشد باید بگوییم آیه منحصرا ناظر به
مسجد الحرام است که زیارت دارد و سایر مساجد را شامل نمی‌شود و حال آنکه منظور از آیه مطلق مساجد است، گو اینکه سایر مساجد هم با نماز خواندن در آن‌ها رونقی به خود می‌گیرند که ممکن است اسم آن را عمارت و
زیارت گذاشت، لیکن معهود از
قرآن این است که این عمل را دخول در مسجد می‌خواند نه زیارت.
علاوه بر اینکه آیه بعدی که می‌فرماید:
(اَ جَعَلْتُمْ سِقایَةَ الْحاجِّ وَ عِمارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ) گفتار ما را تا حدی تایید می‌کند که منظور از عمارت، اصلاح نواحی مشرف بر خرابی است نه زیارت بیت اللَّه الحرام.
(اِنَّما یَعْمُرُ مَساجِدَ اللّهِ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَ الْیَوْمِ الآخِرِ وَ اَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَی الزَّکاةَ وَ لَمْ یَخْشَ اِلاّ اللّهَ فَعَسَی اوْلَئِکَ اَن یَکونواْ مِنَ الْمُهْتَدینَ) (مساجد خدا را تنها کسی آباد می‌کند که به خدا و روز بازپسین، ایمان آورده و نماز را برپا دارد و زکات را بپردازد و جز از خدا نترسد؛ امید می‌رود آن‌ها از
هدایت‌یافتگان باشند.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
(اِنَّما یَعْمُرُ مَساجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ... ) از سیاق کلام استفاده می‌شود که انحصار مستفاد از کلمه انما از قبیل قصر افراد است، گویا شخصی توهم کرده که هم
مؤمنین حق دارند مساجد خدا را تعمیر کنند و هم مشرکین، لذا در این آیه حق مزبور را منحصر در مؤمنین کرده است و لازمه این حصر این است که منظور از جمله یعمر انشاء حق و
جواز باشد، که آن را به صورت خبر تعبیر کرده، نه اینکه خبر بوده باشد و این معنا پر واضح است.
اگر جواز تعمیر مساجد و داشتن حق آن را مشروط کرده به داشتن ایمان، به خدا و به روز جزا و به همین جهت آن را از
کفار که فاقد چنین ایمانی هستند نفی کرده و خلاصه اگر در این شرط تنها اکتفاء به ایمان به خدا نکرده و ایمان به روز جزا را هم علاوه کرده برای این است که مشرکین خدا را قبول داشتند و تفاوتشان با مؤمنین صرفنظر از
شرک این بود که به روز جزا ایمان نداشتند، لذا حق تعمیر مساجد و جواز آن را منحصر کرد به کسانی که دین آسمانی را پذیرفته باشند.
• شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر
لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «
یَعْمُروا»، ج۳، ص۲۳۷-۲۳۸.
