تیمم (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تَیَمَّم (به فتح تاء و یاء و میم مشدد مفتوح) از
واژگان قرآن کریم و ریشه یمم به معنای قصد است که در
شرع به معنای قصد زمین پاک است.
حکم تیمم یک حکم تخفیفی است که در صورت بروز عوامل بخصوصی همچون:
سفر، بیماری، عدم وجود آب و... بدل از
وضو معین گشته است.
تَیَمَّم به معنی قصد است در
مصباح از
ابن سکیت نقل کرده:
(فَتَیَمَّمُوا صَعِیداً طَیِّباً) یعنی قصد کنید زمین پاک را.
در
مجمع فرموده: تیمّم به معنی قصد است همچنین است تامّم.
(أَنفِقُواْ مِن طَيِّباتِ ما كَسَبْتُمْ وَ مِمّا أَخْرَجْنا لَكُم مِّنَ الأَرْضِ وَ لا تَيَمَّمُواْ الْخَبيثَ مِنْهُ تُنفِقُونَ وَ لَسْتُم بِآخِذيهِ إِلاّ أَن تُغْمِضُواْ فيهِ ...) غرض آن است که در حین
انفاق چیز پست و کم قیمت را که خود آن را اگر بدهند نمی‌گیرید، انفاق نکنید بلکه چیزی را برای انفاق اختیار کنید که پر قیمت و مورد پسند شما و همه است. از
ابن عباس نقل شده خرمای پوسیده و
فاسد را انفاق می‌کردند که از آن نهی شدند.
نگارنده گوید: آیه عامّ و شامل هر انفاق است. یعنی: «از خوب‌های آنچه بدست آورده‌اید و آنچه برای شما از زمین بیرون آورده‌ایم، انفاق کنید و در موقع انفاق پست آن را که خود نمی‌گیرید مگر از آن چشم بپوشید، منظور مکنید.»
(... وَ إِن كُنتُم مَّرْضَى أَوْ عَلَى سَفَرٍ أَوْ جاء أَحَدٌ مَّنكُم مِّنَ الْغائِطِ أَوْ لامَسْتُمُ النِّساء فَلَمْ تَجِدُواْ ماء فَتَيَمَّمُواْ صَعيدًا طَيِّبًا فَامْسَحُواْ بِوُجُوهِكُمْ وَ أَيْديكُم مِّنْهُ...) یعنی: «اگر
مریض یا در
سفر بودید یا کسی از شما از خلوتگاه (قضای حاجت) آمد یا با زنان
مقاربت کردید و در این صورت‌ها آب پیدا نکردید زمین پاکی را قصد کنید و از آن به صورت و دست‌هایتان
مسح نمائید...»
همچنین است
آیه ۴۳ از
سوره نساء فقط لفظ «منه» در آن نیامده است. تیمّم چنانکه گفته شد به معنی قصد است و در عرف شرع نام قصد بخصوصی است و آن اینکه زمین پاک را قصد کند و خاک را در پیشانی و دست‌ها استعمال نماید.
و خلاصه آنکه: خاک پاکی و نظیر آن را مثل کلوخ، ریگ سنگ در نظر گرفته و دست بر آن می‌زند و پیشانی و پشت دست‌ها را مسح می‌کند تفصیل آن در رسائل عملیّه و
روایات دیده شود. لفظ «منه» روشن می‌کند که باید مقداری از خاک و لو به صورت غبار، باید در دست بماند و با آن بصورت و دست‌ها مسح کند، این در صورتی است که «من» بعضیّه باشد لذا بعضی گفته‌اند به سنگی که غبار و خاک ندارد نمی‌شود تیمّم کرد. بعضی «من» را ابتدائیّه گرفته‌اند یعنی مسح باید از صعید شروع شده باشد. مراد از صعید مطلق وجه الارض است اعمّ از خاک، سنگ، ریگ و غیره.
از جمله
(ما يُريدُ اللّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُم مِّنْ حَرَجٍ) (
خداوند نمى‌خواهد شما را در تنگنا قرار دهد.)
که در ذیل آیه
مائده است معلوم می‌شود که حکم تیمّم یک حکم تخفیفی است که در صورت بروز عوامل بخصوصی معیّن گشته است در
المیزان فرموده تیمّم در واقع همان وضو است که مسح سر و پاها از آن ساقط گردیده، شستن دست و صورت به مسح آن دو عوض شده و خاک جای آب را گرفته است.
•
قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «یمم»، ج۷، ص۲۷۰-۲۷۲.
