خفف (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خَفْف (به فتح خاء و سکون فاء) از
واژگان قرآن کریم به معنای سبکی است. از مشتقات آن در
قرآن مجید خِفَّت (به كسر خاء و فاء مشدد و مفتوح) و
خَفَّت (به فتح خاء و فاء مشدد و مفتوح) به معنى سبكى است.
خَفِيف (به فتح خاء و کسر فاء) در مقابل
ثقیل است و
تَخْفیف (به فتح تاء و سکون خاء) به معنى سبک كردن است.
خِفَاف (به کسر خاء و فتح فاء) نیز جمع خفيف به معنای سبک‌باران می‌باشد و
اِسْتِخْفاف (به کسر الف و سکون سین) طلب سبكى است.
خَفْف و خَفّ و خِفَّت (به كسر اوّل و فتح آن) به معنى سبكى است.
راغب می‌گويد: خفيف در مقابل ثقيل است.
تخفيف به معنى سبک كردن است. «خَفَّفَهُ تَخْفِيفاً: ضدّ ثَقَّلَهُ»
(... ذلِكَ تَخْفِيفٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ رَحْمَةٌ ...) «آن تخفيف و مرحمتى از
پروردگار شماست.»
و مثل
(فَلا يُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذابُ) (از اين رو از
عذاب آن‌ها كاسته نمى‌شود.)
خفاف در
آیه (انْفِرُوا خِفافاً وَ ثِقالًا وَ جاهِدُوا بِأَمْوالِكُمْ وَ أَنْفُسِكُمْ‌فِي سَبِيلِ اللَّهِ) جمع خفيف چنان كه ثقال جمع ثقيل است؛ يعنى «سبک‌باران و سنگين‌باران به جنگ بيرون رويد و در راه
خدا با اموال و جان‌ها
جهاد كنيد.»
مراد از ثقيل بودن چنان كه گفته‌اند، وجود موانع از بيرون رفتن است؛ امثال
اولاد، نبودن زاد و راحله، كثرت مشغله و غيره و مراد از سبک بودن عدم وجود موانع است.
استخفاف طلب سبكى است؛
(فَاسْتَخَفَ قَوْمَهُ فَأَطاعُوهُ ...) معنى تحت اللفظى آن است كه: «از
قوم خويش طلب سبكى كرد كه بر وى
اطاعت كنند»
و با در نظر گرفتن
آیات ما قبل كه
فرعون به مردم گفت: آيا
حکومت مصر از من نيست؟ آيا اين نهرها در زير درختان كاخ من جارى نيست؟ روشن می‌شود كه منظور آن است: قوم خويش را بر سبک‌بارى در طاعت وادار كرد پس از وى اطاعت نمودند.
(تَسْتَخِفُّونَها يَوْمَ ظَعْنِكُمْ وَ يَوْمَ إِقامَتِكُمْ ...) «آن‌ها را سبک مى‌شماريد در روز كوچ و در روز
اقامت.»
(وَ لا يَسْتَخِفَّنَّكَ الَّذِينَ لا يُوقِنُونَ) «آنان كه
ایمان ندارند تو را به سبکسرى وا ندارند.»
استخفاف در آيه اوّل و سوّم در مقام
ذم به كار رفته است كه عبارت از سبكسرى و عدم تصميم و بى ارادگى است.
(وَ مَنْ خَفَّتْ مَوازِينُهُ فَأُولئِكَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ ...) (و كسانى كه كفّه‌هاى عملِ آن‌ها سبک است، افرادى هستند كه سرمايه وجود خود را از دست داده‌اند...)
جمله
(خَفَّتْ مَوازِينُهُ) در در
سوره مومنون آیه ۱۰۳ و
سوره قارعه آیه ۸ نيز آمده است و مراد از آن سبک بودن ميزان‌هاست. در «وزن» خواهد آمد كه ظاهراً وزن فقط براى
اعمال نیک است و
سیئات توزين ندارند بلكه سبب سبكى
حسنات هستند.
•
قرشی بنایی، سید علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۲، برگرفته از مقاله «خفف»، ص۲۶۶-۲۶۷.
