یزید بن اسد بجلی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

بَجَلی، یزید بن اسد بن کُرْز، امیر و سردار دوره معاویه و به قولی صحابی می‌باشد.

---

نسب کامل او را یزید بن اسد بن کُرْز بن عامر بن عبداللّه بن عبد شمس بن عَمْعَمة بن جریر بن شِقّ کاهن آورده‌اند.

---

او که از پیشوایان قحطانی و قبایل یمنی محسوب می‌شد، در سفری با هیئتی به حضور پیامبر صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلّم رسید و اسلام آورد.

---

ابوالفرج اصفهانی به گفتگوی پدر بجلی با پیامبر اشاره کرده که طی آن وی از رسول خدا دعای خیر طلب کرده و ایشان خواستِ او را پذیرفته است.
هرچند این نویسنده شیعی متذکر شده است که به سبب شرکت بجلی در جنگ صفّین در جبهه مخالف حضرت علی صلوات‌الله‌علیه‌ و اعمال زشت نوه او، خالد بن عبداللّه، در صحت صدورِ این روایت تشکیک کرده است.

---

به استناد گفتگویی میان بجلی و پیامبر صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلّم که در آن وی حدیث «اَحِبَّ لِلنّاسِ ما تُحِبُّ لِنَفْسِکَ» را از ایشان شنیده و نقل کرده است، نویسندگان کتب رجال او را از صحابه شمرده‌اند و این حدیث را خالد بن عبدالله قسری از پدر خود، عبداللّه بن یزید و او نیز از بجلی شنیده و نقل کرده است.

۴.۱ - تردید ابن معین در صحابه بودن بجلی

ابن معین به سبب آنکه افراد خاندان بجلی ملاقات او را با پیامبر انکار کرده و هیچیک جز خالد بن عبداللّه به این نکته اشاره نکرده‌اند، در صحابی بودن وی دودل است.
جز ابن عساکر که یک حدیث دیگر نیز از او نقل کرده است، همه منابع تنها همین حدیث را به او نسبت داده‌اند.

---

بجلی در زمان خلیفه دوم با بعثه (هیئتی از بلند پایگان) مسلمین به شام رفت و از آن پس فعالیت و نفوذ عمده او در آنجا آغاز شد.

۵.۱ - شرکت بجلی در وقایع قتل عثمان

در وقایع قتل عثمان (۳۵)، در پاسخ به استمداد عثمان از معاویه، به دستور معاویه به فرماندهی سپاهی چهارهزار نفری از مردم شام برای نجات عثمان رهسپار مدینه شد اما پیش از رسیدن، در وادی القری '، خبر قتل خلیفه سوم را شنید و بی آنکه اقدامی کند، به شام بازگشت.
برخی درنگ و کندی او را، در رسیدن به مدینه و یاری رساندن به عثمان، به اشاره معاویه و تعمّدی دانسته و در برخوردهایی که پیش از نبرد صفیّن میان هواداران علی علیه‌السّلام و معاویه پیش آمد، این نکته را متذکر شده‌اند.

۵.۲ - نقش سیاسی بجلی

به استناد منابع موجود، مهمترین نقش سیاسی بجلی شرکت فعّال در زمینه چینیهای معاویه در جنگ صفّین، و تضعیف قدرت حضرت علی علیه‌السّلام، و نیز نقش نظامی وی در پیکار صفّین بوده است.
چنانکه معاویه او را به توصیه عمرو عاص، همراه جمعی از مردان معتمد و صاحب نفوذ قحطانی یمن، نزد شُرَحْبیل بن سمط کندی فرستاد تا او را با مقاصد خود همراه سازد؛ و در صفّین نیز فرماندهی گروه پیاده نظامِ سپاه اعزامی از دمشق را برعهده داشت.

۵.۳ - شرکت بجلی در ماجرای آب فرات در صفین

در درگیریهای سپاه معاویه با طلایه داران سپاه حضرت علی علیه السّلام بر سر آب فرات شرکت داشت و از آنجا که سرسختانه مدعی هواداری عثمان بود، تا آنجا پیش رفت که در برابر دستور معاویه مبنی بر آزاد گذاشتن سپاه حضرت علی علیه‌السّلام در استفاده از آب فرات به توصیه عمروعاص مقاومت کرد تا به گفته خود انتقامِ تشنه جان سپردنِ عثمان را از ایشان بگیرد.

۵.۳.۱ - جنگ بجلی در صفین

بجلی در صفّین در کنار ابی الاَعْوَر و عمرو عاص با اَشْعَث بن قیس الکندی، شَبَث بن رِبْعیّ الریاحی و اشتر جنگید.

۵.۳.۲ - بیان دلیل شرکت در صفین

با این حال، ابرهة بن صباح حبشی نقل کرده است که او در خطبه‌ای برای شامیان، شرکت خود و یارانش را در جنگ صفین ناخواسته و به انگیزه دفاع از خود و خانه‌اش ذکر کرده است.
پس از پایان پیکار صفین و پیروزی عمروعاص در ماجرای حکمیّت نیز، بجلی در خطبه‌ای دیگر، خطاب به هواداران حضرت علی علیه‌السّلام، آنان را به پذیرش نتیجه حکمیت و صبر بر کشتگان خود دعوت کرده است. )
بدین ترتیب همّ خود را مصروف تثبیت موفقیت به دست آمده و پیروزی معاویه کرد.

۵.۴ - شرکت در نبرد مسناة

در ۳۸، یک سال پس از پیکار صفّین، بجلی به فرماندهی گروهی از سپاهیان دمشق همراه با عمروعاص به مصر رفت و با او در نبرد مهم مسناة شرکت جست، که به هزیمت و سپس کشته شدن محمد بن ابی بکر (والی مصر از جانب حضرت علی علیه‌السّلام) انجامید.

۵.۵ - کم شدن نفوذ بجلی در شام

ظاهراً پس از مرگ عمروعاص (۴۳) نفوذ بجلی رو به کاستی نهاد، زیرا تا حوادث ۵۲ ذکری از او نیست و در واقعه برخورد میان حُجر بن عدیّ، صحابی مشهور، و معاویه، که به شهادت حجر بن عدیّ در مرج عذراء انجامید، نامش در زمره کسانی ذکر شده که معاویه را به نرمش و نهی از قتل او فراخوانده است.
سرانجام نیز دوتن از بستگان خود، عاصم بن عوف بجلی و ورقاء بن سمّی بجلی، را از مرگ رهانید و معاویه آنان را به وی هبه کرد.

---

ظاهراً بجلی قبل از معاویه درگذشته است. زیرا معاویه در بستر مرگ خطاب به فرزند بجلی، عبداللّه، برای پدرش که وی را از کشتن حجر بن عدیّ نهی کرده بود، طلب آمرزش کرد.
براساس این منابع، مرگ او باید میانه سالهای ۵۲ (واقعه مرج عذراء) و ۶۰ (مرگ معاویه) باشد.
بنابراین اشاره ابو الفرج اصفهانی به حضور یزید بن اسد نامی در هیئتی از امرای یمن، که پس از مرگ معاویه نزد یزید بن معاویه رفتند، ظاهراً باید راجع به شخص دیگری باشد.

---

به نظرمی رسد بجلی از قدرت و مقامی، که در خور وفاداریش به معاویه باشد، برخوردار نشد و اخلاف او در نزدیکی به خلافت امویان موفقتر از او بودند.
از نوادگان او، اسد امیر خراسان، و ابوالهیثم خالد، امیر مکه در دوره ولید و سلیمان و امیرعراقین ـ کوفه و بصره ـ در روزگار هشام بن عبدالملک از دیگران مشهورترند.

---

(۱) ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت ۱۳۸۵ـ۱۳۸۷/ ۱۹۶۵ـ۱۹۶۷.
(۲) ابن ابی حاتم، کتاب الجرح والتعدیل، حیدرآباد دکن ۱۳۷۱ـ۱۳۷۳/۱۹۵۲ـ۱۹۵۳.
(۳) ابن ابی حاتم، کتاب المراسیل، چاپ احمد عصام کاتب، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۴) ابن اثیر، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، چاپ محمد ابراهیم بنا و محمد احمد عاشور، قاهره ۱۹۷۰ـ۱۹۷۳.
(۵) ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت ۱۹۶۵ـ۱۹۶۶.
(۶) ابن حجر عسقلانی، کتاب الاصابة فی تمییز الصحابة، مصر ۱۳۲۸.
(۷) ابن حزم، جمهرة انساب العرب، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره، تاریخ مقدمه ۱۳۸۲/۱۹۶۲.
(۸) ابن عبد البرّ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، چاپ علی محمد بجاوی، قاهره.
(۹) ابن عساکر، مختصر تاریخ دمشق، لابن منظور، ج ۷، چاپ احمد راتب حمّوس و محمد نساجی عمر، دمشق ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
(۱۰) ابن کثیر، البدایة و النهایة فی التاریخ، قاهره ۱۳۵۱/۱۹۳۲.
(۱۱) علی بن حسین ابوالفرج اصفهانی، کتاب الاغانی، بیروت.
(۱۲) محمد بن اسماعیل بخاری جُعفی، التاریخ الصغیر، چاپ محمود ابراهیم زاید، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
(۱۳) محمد بن اسماعیل بخاری جُعفی، کتاب التاریخ الکبیر، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۶.
(۱۴) محمد بن جریر طبری، تاریخ الرسل والملوک، چاپ دخویه، لیدن۱۸۷۹ـ۱۸۹۶، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
(۱۵) محمد بن یوسف کندی، کتاب الولاة و کتاب القضاة، چاپ رفن گست، بیروت ۱۹۰۸.
(۱۶) نصر بن مزاحم، وقعة صفّین، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره ۱۳۸۲، چاپ افست قم ۱۴۰۴.
(۱۷) احمد بن اسحاق یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، بیروت، چاپ افست قم.

---