گواهی‌های علمی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نحوه تکثیر کتاب‌های علمی، تدریس و مصون نگهداشتن آن‌ها از جعل و
تحریف، یکی از مهمترین دغدغه‌های دانشمندان دینی بوده است. آن‌ها برای این منظور، از روشی استفاده نموده‌اند که در اصطلاح کتابشناسی به آن "بلاغ" یا "انها" گفته می‌شود. بلاغ دستخطی از استاد بود که در نسخه نوشته می‌شد و به‌وسیله آن گواهی، شرکت شاگرد در درس را تایید می‌گردید و ضمناً صحّت نسخه نیز تایید می‌گشت؛ بنابراین "بلاغ" هم گواهی تحصیلی بود و هم نشان صحّت نسخه به‌شمار می‌رفت.
اساتید در هر نسخه علامت بلاغ‌های متعددی می‌نوشتند و در پایان نسخه یا پایان بخش-های کتاب در ضمن بلاغ‌ها برای شاگرد
اجازه نقل حدیث و
روایت را به‌نحو عموم یا درباره آن اثر یا آثاری خاص صادر می‌کرد که این اجازه گواهی علمی برای آن شاگرد در اعتبار روایت‌ها و استنادهایش به شمار می‌آمد.
جلسه آن‌ها بدین طریق بود که شاگرد در جلسه درس استاد شرکت می‌کرد و استاد متن کتاب را برای آن‌ها تدریس می‌کرد و شاگردان علاوه بر فهم متن کتاب، نسخه‌ای از آن کتاب را در جلسه درس تصحیح می‌کردند. پس از پایان جلسه درس، استاد در حاشیه نسخه شاگرد - همانجا که درس آن روز، در آن‌جا به پایان می‌رسید- امضا می‌کرد. به همین دلیل در حواشی یک نسخه، به تعداد جلسات درسی که آن کتاب خوانده می‌شد، گواهی قرائت وجود دارد. در مواردی هم که گواهی قرائت در بخش‌هایی از نسخه وجود نداشته باشد، نشان آن است که آن قسمت را شاگرد در کلاس درس حضور نداشته است. در پایان نسخه نیز استاد به خط خود، اتمام درس و تصحیح نسخه را تایید می‌کرد و اگر شاگرد قسمت‌هایی از کتاب را نخوانده بود، به آن بخش‌ها تصریح می‌کرد.
امضاهای گواهی قرائت، گاهی در یک کلمه و گاهی در چند کلمه یا جمله تحریر می‌گردید. علایم و عبارت‌هایی که از این امضاها، تاکنون در نسخه‌ها مشاهده گریده عبارتند از:
«بلغ»، «بلغ قبالاً»، «بلغ قرائةً»، «بلغ سماعاً»، «بلغ قبالاً ایّده اللّه تعالی»، «بلغ سماعاً ایده اللّه تعالی»، «بلغ منّی سماعاً ایّده اللّه تعالی»، «انهاه ایده اللّه تعالی».
این امضاها در اصطلاح نسخه‌شناسی «بلاغ» و «انهاء» یا «
گواهی قرائت» نامیده می‌شود.
گواهی قرائت از دو حیثیت ارزش و اعتبار داشت: یکی آن‌که تاییدی برای درجه علمی شاگرد بود. دوم آن‌که نسخه‌ای که امضای بلاغ استاد را داشت، نشانه‌ای بر تصحیح آن نسخه در جلسه آن استاد بود و اعتبار آن از نسخه‌های دیگر بیش‌تر می‌شد.
در نسخه‌های خطی حدیثی، گواهی قرائت به فراوانی یافت می‌شود و خوشبختانه تعداد قابل توجّهی از این نسخه‌ها موجود است.
صدرایی خویی، علی، مجله حدیث حوزه، برگرفته از مقاله «شانزده گواهی تدریس از علّامه مجلسی»، سال اوّل، شماره یک، زمستان ۱۳۸۹.
