کیفر تعصب (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بر اساس
آیات شریفه
قرآن کریم تعصب های جاهلانه موجب
استحقاق عذاب شدید،
سعیر و
الیم است.
تعصب های جاهلی در
قلب مشرکان، زمینه استحقاق آنان برای
عذاب الهی:
•«واذا جاءتهم ءایة قالوا لن نؤمن حتی نؤتی مثل ما اوتی رسل الله الله اعلم حیث یجعل رسالته سیصیب الذین اجرموا صغار عند الله وعذاب شدید بما کانوا یمکرون:و چون
آیه و معجزه اى بر آن ها (
کفار قریش) بیاید مى گویند: ما هرگز
ایمان نمى آوریم تا به ما نیز آنچه به فرستادگان خدا داده شده (از
نبوت و
کتاب و
معجزه) داده شود؛ خداوند داناتر است كه
رسالت خود را در كجا قرار دهد؛ به زودى كسانى را كه
گناه كرده اند
ذلّت و خواریى در نزد خدا، و عذابى سخت به سزاى مكرى كه انجام مى دادند خواهد رسید.»
•«ان کاد لیضلنا عن ءالهتنا لولا ان صبرنا علیها وسوف یعلمون حین یرون العذاب من اضل سبیلا:به راستى نزدیك بود كه ما را از خدایانمان گمراه سازد اگر ما بر (
عبادت) آنها
صبر نمى ورزیدیم! و آن گاه كه
عذاب(
قبر یا
برزخ یا
قیامت) را ببینند خواهند دانست كه چه كسى گمراه تر بوده است.»
•«واذا قیل لهم اتبعوا ما انزل الله قالوا بل نتبع ما وجدنا علیه ءاباءنا او لو کان الشیطـن یدعوهم الی عذاب السعیر:و چون به آن ها گفته شود از آنچه كه خدا فرو فرستاده (كتاب و
برنامه دینى) پیروى كنید، گویند: (نه) بلكه از آنچه پدرانمان را بر آن یافته ایم (عبادت بت ها و سنن
جاهلیت) پیروى مى كنیم! آیا (از آنها پیروى مى كنند) هر چند كه
شیطان آنها را به سوى عذاب شعله ور (
دوزخ) دعوت كند؟!»
•«هم الذین کفروا وصدوکم عن المسجد الحرام والهدی معکوفـا ان یبلغ محله ولولا رجال مؤمنون ونساء مؤمنـت لم تعلموهم ان تطـوهم فتصیبکم منهم معرة بغیر علم لیدخل الله فی رحمته من یشاء لو تزیلوا لعذبنا الذین کفروا منهم عذابـا الیمـا اذ جعل الذین کفروا فی قلوبهم الحمیة حمیة الجـهلیة فانزل الله سکینته علی رسوله وعلی المؤمنین والزمهم کلمة التقوی وکانوا احق بها واهلها وکان الله بکل شیء علیمـا:آنها هستند كسانى كه
کفر ورزیدند و شما را از (
زیارت)
مسجد الحرام بازداشتند و نیز قربانى (شما) را منع كردند از اینكه به محلّ خود (
مکّه یا
منی) برسد. و اگر نه این بود كه مردان و زنان مؤمنى را كه نمى شناختید (و مخلوط با كفار مكه بودند) زیر پاى گذارید و از این راه، ناآگاهانه گزند و ناخوشایندى (و دیه هایى) به شما برسد (شما را از
جنگ با آنها بازنمى داشت، و چنین كرد) تا كسانى را كه مى خواهد (شما و مسلمین مخلوط با كفّار را) در
رحمت خود داخل كند. و اگر آنها (از مسلمان ها) جدا بودند بى تردید كسانى از آنان را كه كفر ورزیدند به عذاب دردناكى عذاب مى كردیم.(به یاد آر) زمانى كه كافران در دل هاى خود
خشم و
تعصّب جاهلیت نهادند (و در
حدیبیه قرارداد منع
پیامبر و یارانش را از مكه
امضا نمودند) پس خداوند اطمینان و
آرامش دل را بر رسول خود و بر مؤمنین فرو فرستاد و كلمه
تقوی را (
توحید و ثبات و تسلیم را) همراه آنان نمود و آنها سزاوارتر به آن و اهل آن بودند، و خداوند همواره به همه چیز داناست.»
واذا جاءتهم ءایة...:این آیه در
مقام بیان لجاج و
تعصب گروه
ستمگر و
مغرور است هنگامى كه
رسول گرامى (ص) آنان را به
دین اسلام دعوت نموده در پاسخ بطور
استهزاء گفتند چنانچه پروردگار گوید براى ما
معجزات و خارق عادتى ارائه دهد مانند اینكه با ما سخن بگوید و یا
فرشتگان را
زمین بفرستد ما آنها را دیده گفتگو نمائیم و یا پروردگار را با دیدگان مشاهده نموده آنگاه دعوت
پیامبر اسلام را خواهیم پذیرفت.سردمداران قدرتمند و متعصب به
دلیل خودبرتربینى،
استکبار نموده ودعوت اسلام را نمى پذیرند.در
آیه سرنوشتى را كه در انتظار متعصبان و رهبران پر ادعاى باطل است بیان كرده مى گوید:" به زودى این گنهكاران به خاطر
مکر و فریبى كه براى گمراه ساختن
مردم به كار زدند، گرفتار كوچكى و
حقارت در پیشگاه خدا و عذاب شدید خواهند شد؛ این خودخواهان مى خواستند با كارهاى خلاف خود موقعیت و بزرگى خویش را حفظ كنند ولى خدا آنها را آن چنان
تحقیر خواهد كرد كه دردناكترین شكنجه هاى روحى را احساس كنند، به علاوه چون سر و صداى آنها در راه باطل زیاد و تلاش آنها شدید بود كیفر و عذاب آنها نیز شدید و پر سر و صدا خواهد بود.
ان کاد لیضلنا...:
صبر و
مقاومت در همه جا ارزش نیست، گاهى یكدندگى و لجاجت است، همچون صبر و مقاومت در
گمراهی و
انحراف موجب نابودی و ضلالت
انسان می گردد. این
آیه تهدیدى است از خداى تعالى به انسان های متعصب و
لجوج و تنبیهى است كه متوجه شان مى كند به اینكه از عذابى كه رو به ایشان مى آید در غفلت اند. و نیز نمى دانند كه به زودى به
ضلالت و گیجى خود
یقین پیدا خواهند كرد.
این عذاب ممكن است اشاره به
عذاب قیامت باشد چنان كه بعضى از مفسران مانند
طبرسی در
مجمع البیان گفته اند، و یا عذاب
دنیا همچون شكست دردناك
روز بدر و امثال آن، چنان كه
قرطبی در تفسیر معروف خود گفته است.و نیز ممكن است اشاره به هر دو باشد.
استفهام در آیه " أَ وَ لَوْ كانَ الشَّیطانُ یدْعُوهُمْ إِلى عَذابِ السَّعِیرِ"انكارى، و كلمه" لو" وصلیه، و عطف بر محذوف خواهد بود، و تقدیر آن چنین مى شود:" ا یتبعونهم لو لم یدعوهم الشیطان و لو دعاهم؟" یعنى آیا پدران خود را پیروى مى كنند، چه در صورتى كه
شیطان ایشان را دعوت نكرده باشد، و چه در صورتى كه دعوت كرده باشد؟و حاصل كلام این مى شود، كه پیروى وقتى نیكو و بجاست، كه پیروى شدگان بر حق بوده باشند، و اما اگر خود آنان بر باطل بوده باشند، و پیروى آنان پیروان را به
شقاوت و
عذاب سعیر بكشاند، دیگر این پیروى به جا و صحیح نیست، چون پیروى در
پرستش غیر از خدا است، و كسى غیر از خدا قابل پرستش نیست.
كلمه «قِیلَ»، نشانه شدّت تعصّب كافران است، یعنى هر حرف حقّى از هر گوینده اى باشد، آنان لجاجت مى كنند و نمى پذیرند و كارى به گوینده ندارند.
حمیت " در اصل از ماده" حمى" (بر وزن حمد) به معنى حرارتى است كه از
آتش یا
خورشید یا
بدن انسان و مانند آن به وجود مى‌آید، و به همین دلیل به حالت" تب"" حمى" (بر وزن كبرى) گفته مى شود، و به حالت
خشم و همچنین
نخوت و" تعصب خشم آلود" نیز" حمیت" مى گویند.این حالتى است كه بر اثر
جهل و كوتاهى فكر و انحطاط فرهنگى مخصوصا در میان" اقوام جاهلى" فراوان است، و سرچشمه بسیارى از جنگ ها و خونریزی هاى آنها مى‌شود.
فرهنگ جاهلیت دعوت به حمیت و تعصب و خشم جاهلى مى كند، ولى
فرهنگ اسلام به
سکینه و
آرامش و تسلط بر نفس.
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «کیفر تعصب».
