کفارات الاحرام (جناتی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب «کفارات الاحرام»، در موضوع
فقه استدلالی بوده و توسط آیة الله محمد ابراهیم جناتی شاهرودی در
سال ۱۴۰۲ ق، مطابق ۱۳۶۰ ش، به
زبان عربی تالیف گردیده است.
این
کتاب در واقع شرحی بر کتاب حج
شرائع الاسلام مرحوم
محقق حلی است که به صورتی مبسوط و تفصیلی به شرح و توضیح مسائل مذکور در آن پرداخته است.
مؤلف، کتاب را از شرح مقصد دوم رکن سوم کتاب الحج شرایع شروع کرده است که مربوط به
احکام صید می‌باشد.
این رکن شرایع مجموعا سه مقصود دارد که در این جا به غیر از مقصد مذکور مقصد سوم هم که تحت عنوان باقی محظور است مورد شرح و توضیح واقع گردیده است.
اولین مقصد که همان مقصد دوم شرایع است، دارای چهار فصل می‌باشد که عبارتند از:
اقسام صید،
موجبات ضمان،
صید حرم و توابع.
در مقصد بعدی نیز به هفت مورد از محظوراتی که باقی مانده‌اند، اشاره شده که عبارتند از:
استمتاع از زنان،
عطر، گرفتن ناخن، پوشیدن لباس‌های دوخته شده، تراشیدن مو،
جدال و بریدن درختان حرم.
در خاتمه این مقصد هم چهار مسئله ذکر شده که بعدا بدآن‌ها اشاره خواهیم کرد.
ابتدا توسط ماتن تعریفی از
صید ارائه شده و اقدام به بیان اقسام صید شده است. صید کلا در دو قسم بررسی شده است:
اول صیدی که
کفاره ندارد؛ حیواناتی که صیدشان کفاره ندارد عبارتند از:
صید دریایی، مرغ حبشی،
حیوانات وحشی و درنده اعم از پرنده و غیر پرنده و...
مؤلف در قسمت حیوانات درنده، به ارائه ادله پرداخته که اولین
دلیل،
اجماع می‌باشد. این اجماع در کلام
شیخ و
علامه آمده است.
مؤلف در این جا به مناسبت، راجع به مدارک اجماع مطالبی را عنوان کرده است.
دلیل دوم
اصل و دلیل سوم
اخبار دال بر
جواز قتل حیوانات درنده‌ای که ترسناک هستند، می‌باشد؛ مانند آنچه از محمد بن فضیل از ابی الحسن علیه‌السّلام رسیده که فرمود: «قال سالت عن المحرم و ما یقتل من الدواب فقال: یقتل الاسود و الافعی و العقرب و کل حیة و ان ارادک السبع فاقتله و ان لم یردک فلا تقتله و الکلب العقور ان ارادک فاقتله». ماتن می‌گوید: از میان موارد یاد شده، بنا به روایتی ضعیف
شیر،
استثنا شده و قاتل آن باید یک قوچ را
قربانی کند، البته در صورتی که شیر به سوی وی حمله ور نشده باشد.
شارح، می‌گوید: منظور از
روایت ضعیف،
روایت ابن سعید مکاری می‌باشد که می‌گوید: از
امام صادق علیه‌السّلام پرسیدم «رجل قتل اسدا فی الحرم قال علیه کبش».
مسائل دیگری هم تحت همین مسئله مطرح است که در واقع جزئیات مسئله می‌باشد و از سوی شارح توضیح داده شده‌اند؛ مانند کشتن موش، زنبور و...
حیواناتی که کشتنشان کفاره دارد، در دو قسم بررسی شده‌اند: قسم اول حیواناتی که کفاره شان دارای
بدل ویژه‌ای است که پنج قسمند.
قسم دوم حیواناتی که کفاره شان دارای بدل ویژه‌ای نیست که آن‌ها نیز پنج قسم می‌باشند.
اما قسم اول عبارتند از:
شتر مرغ ، گاو وحشی و خر وحشی (گورخر)، آهو و شکستن تخم شتر مرغ و شکستن تخم مرغ قطا.
قسم دوم نیز عبارتند از:
کبوتر،
کبک، گنجشک و... پنج فرع نیز در ذیل این مطالب از سوی ماتن بیان گردیده‌اند که شارح نیز به بیان ادله آن‌ها پرداخته است؛ یکی از فروعات این است که اگر صید معیب بود؛ مثلا پایش شکسته بود یا چشمش
کور بود، عوضش نیز می‌تواند معیب باشد یا خیر عوضش باید سالم باشد؟
هم چنین در بحث نر و ماده بودن، آیا مراعات جنسیت حیوان صید شده در مورد عوضش نیز لازم است یا خیر می‌توان غیر هم جنسش را به عنوان عوض داد؟
فصل دوم در
موجبات ضمان است که عبارتند از: مباشرت اتلاف،
ید و سبب؛ یعنی با وجود این شرایط است که شخص در مقابل صید
ضامن می‌گردد.
در مورد هر کدام از این شرایط هم مطالبی بیان شده است؛ برای نمونه در مورد سببیت گفته‌اند اگر شخص، کبوتر حرم را گرفت یا باعث شد که این کبوترها بپرند و از
حرم بروند چه کاری باید بکند؟ یا اینکه تیری به سوی حیوانی پرتاب کرد و تیر حیوان دیگری را کشت و...
فصل بعدی در مورد صید حرم است که درباره اش گفته‌اند صید حرم برای شخص غیر محرم
حرام است، کما اینکه برای محرم در غیر حرم نیز حرام است.
شارح می‌گوید: اشکالی در مورد صید حرم نیست و به دو وجه بدان
استدلال کرده‌اند:
۱- اجماع به هر دو قسمش.
۲- صحیحه حلبی از
امام صادق علیه‌السّلام که فرمود: لا تستحلن شیئا من الصید و انت حرام و لا و انت حلال فی الحرم و لا تدلن علیه محلا و لا محرما فیصطاده...» .
آخرین و سومین فصل مقصد دوم هم در توابع است.
اگر می‌گوییم با صید محل در حرم کفاره برایش
واجب می‌شود و همین طور با صید محرم در غیر حرم، حال اگر محرم در داخل حرم صید کرد همان
کفاره است یا اضافه می‌شود؟ برای اضافه شدنش دلایلی آورده‌اند که
اجماع، قاعده تعدد مسبب با تعدد سبب و اخبار از آن جمله می‌باشند.
در مقصد سوم
شرایع که دومین مقصد کتاب است، باقی محظورات محرم تبیین گردیده است که از هفت مورد تشکیل شده‌اند؛ اولین آن‌ها
استمتاع از زنان می‌باشد.
متن مسئله به این صورت است که اگر مردی با همسر خود در فرج اعم از قبل ودبر
جماع کند عامدا و عالما به حرام بودنش، حجش
فاسد می‌گردد و بر گردن وی است که
حج را تمام کند و شتری را کفاره بدهد؛ فرقی بین
حج واجب و
حج مستحبی وجود ندارد.
شارح می‌فرماید: به این مسئله صاحب جواهر نیز
فتوا داده و به غیر از چند
روایت، به
اجماع منقول و غیر منقول هم
استدلال نموده است. محظور دوم استعمال عطر است؛ فرقی هم بین نوع استعمالش نیست؛ یعنی به لباسش بزند یا از بخورش استفاده کند یا به غذایش بریزد، باید یک گوسفند به عنوان کفاره قربانی کند.
در این جا هم شارح می‌گوید: مشهور بین اصحاب قدیما و حدیثا این است، بلکه در منتهی ادعای اجماع نیز شده است و در مورد
وجوب قربانی کردن گوسفند، به
صحیحه زراره نیز تمسک شده که می‌گوید: از
امام باقر علیه‌السّلام شنیدم فرمود: «من نتف ابطه او قلم ظفره او حلق راسه او لبس ثوبا لا ینبغی له لبسه او اکل طعاما لا ینبغی له اکله و هو محرم ففعل ذلک ناسیا او جاهلا فلیس علیه شی ء و من فعله متعمدا فعلیه دم شاة». مورد بعدی گرفتن ناخن می‌باشد که در هر ناخن یک
مد طعام کفاره می‌باشد.
این نیز مطابق
مشهور بوده و از خلاف و غنیه و منتهی برای آن اجماع نقل شده است. چندین روایت نیز به مضمون این مسئله وجود دارد که جای شکی در حکم باقی نخواهد ماند.
مورد بعدی پوشیدن لباس دوخته شده است که علاوه بر اجماع، صحیحه زراره که قبلا گذشت بر آن
دلالت می‌نماید، البته باید دانست که پوشیدن چنین لباسی مربوط به حال
اختیار بوده و در صورت فراموش کردن و یا
جهل به حکم، مطلب فرق خواهد کرد.
تراشیدن سر هم پنجمین محظور است که یا یک گوسفند و یا اطعام ده مسکین کفاره اش می‌باشد. محظور ششم
جدال است که در صورت دروغ بودنش، در یک بارش گوسفند و در بار دوم گاو و در دفعه سوم شتر
قربانی خواهد شد و در صورت راست بودنش، در سه بار، یک گوسفند کفاره اش می‌باشد و در کمتر از آن کفاره‌ای ندارد.
آخرین مورد از محظورات هفت گانه قطع درختان حرم است.
در مورد درخت بزرگ اگر چه شخص محرم نباشد یک
گاو و در مورد درخت کوچک یک
گوسفند قربانی می‌گردد.
در خاتمه این مقصد نیز چهار مسئله عنوان شده که مربوط به
کفارات است.
اگر شخص همه تروک احرام را مرتکب شود، تکلیفش چیست؟ یا اگر شخص چند بار
وطی کند باید برای هر بارش کفاره‌ای بدهد که ادعای اجماع هم برایش شده و...
نرم افزار مجموعه آثار محقق حلي، مرکز تحقيقات کامپيوتري علوم اسلامي.
