کشف الاسرار (منذری)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«کشف الاسرار المخفیة فی عالم الاجرام السماویة و الرقوم الحرفیة»
اثر عربی علامه عمر بن مسعود بن ساعد المنذری، متوفای (۱۱۶۰ ق)، پیرامون
علوم و اسرار مخفی و نهانی است که در اجرام و کواکب آسمانی و همچنین اسراری که در
حروف وجود دارد سخن می‌گوید.
مؤلف، در ضمن این دو موضوع اصلی، مطالب دیگری را مانند
اخلاق، شناخت و
معرفت خدا و... بیان می‌نماید.
کتاب، در سه جلد تالیف شده است و از نظر مطالب دارای حجم زیاد با محتوای بسیار خوب و عالی می‌باشد.
کتاب با مقدمه مولف آغاز و مطالب در سه جلد، در شش جزء و هر جزء، در چندین باب، تنظیم شده است.
نویسنده مباحث را با
تقریر اصول و مبانی
علم نجوم،
علت نیاز به آن و مختصات هر
برج، آغاز کرده، پس از توضیح کواکب سبعه و تاثیرات آنها در
سعادت و نحوست، به بحث از تسخیر کواکب سبعه و مطالب مربوط به هر یک از آنها پرداخته، پس از بحث و بررسی
علم حروف مرقومه و اسرار آن، به تعریف علم تکسیر، استخراج اسماء، اظهار ارواح نورانیه و... پرداخته است. در پایان، مباحثی پیرامون تسخیر روح و جن، بیان گردیده است.
مؤلف، در بیان مطالب از
آیات و
روایات نیز استفاده نموده است.
مؤلف، در مقدمه بیان می‌کند که شریف ترین، بلند مرتبه ترین، با فضیلت ترین، پرسودترین و کامل‌ترین مطالب و علوم، عبارت است از دست یابی و رسیدن به
حقایق علوم و
معارف و
دقت و بازرسی در نکته‌ها و لطایف علوم، به خصوص علوم پیرامون اسرار مخفی در اجرام آسمانی و اسرار موجود در حروف؛ چون این علم، به نفسه از سایر علوم برتری دارد.
جلد اول، جزء اول و دوم را در خود جای داده است.
جزء اول، در رابطه با تقریر اصول علم نجوم و
اضطرار و نیاز به آن و اموری که به
برج‌ها و
صور فلکی، اختصاص دارد، می‌باشد.
مؤلف، ابتدا در مورد
فضیلت، اهمیت،
ارزش علم نجوم و شروط اشتغال به آن مطالبی را بیان کرده است. وی برای کسی که اشتغال به این علوم دارد، یازده
شرط را بیان می‌کند:
۱.
کتمان.
۲. تمرین و ممارست این علم در
شب اولی.
۳. خیر بودن این اعمال در اوقات خاصی و...
در ادامه، وی به این نکته اشاره دارد که این علوم در زندگی
انسان دارای
اثر می‌باشد و برای این مطلب خود استدل‌هایی را بیان کرده است.
وی همچنین از طبایع
برج‌ها سخن گفته و آثاری که این
بروج در زندگی انسان، از جمله در
اخلاق، علل و امراض، طبقات مردم، شهرها، نواحی،
حیوانات و... دارد را بیان کرده است. اسامی این
برج‌ها که دوازده عدد می‌باشد عبارت است از:
حمل؛
ثور؛
جوزاء؛ سرطان؛
اسد؛
سنبله؛
میزان؛
عقرب؛
قوس؛
جدی؛
دلو؛
حوت.
جزء دوم در
احوال و اوضاع کواکب هفت گانه و شناخت طبایع آنها، رابطه و اثر این کواکب در نحوست و
سعادت، در قوت و ضعف و امور دیگر می‌باشد.
کواکب هفت گانه که مؤلف ذکر می‌کند، شامل
خورشید، ماه،
مشتری،
زهره،
مریخ،
عطارد و
زحل است.
مؤلف، در باب اول این جزء که در موضوع معرفت و شناخت این کواکب در سردی و گرمی و همچنین خشکی و رطوبت است چنین بیان می‌کند: «
احوال و اوضاع این کواکب از
اختلاف طبایع
برج‌ها اثر می‌پذیرد. مانند
روح نسبت به
بدن، چنان چه
نفس آدمی به
مزاج و حالات بدن بستگی دارد. سردی و گرمی این کواکب نیز بستگی به
برج‌ها دارد».
مؤلف، در این جزء، سی و دو حالات مختلف این کواکب را از
کتاب غایت و
کمال بیان نموده است. مانند: اقبال، ادبار، اتصال،
نظر،
انصراف، جمع، منع،
اعتراض، قبول،
مشارکت و... سپس هر حالت شرح و توضیح داده شده است.
تتمه جزء دوم و جزء سوم، چهارم و پنجم، در جلد دوم، جای گرفته است.
جزء سوم، پیرامون
تسخیر کواکب و اموری که به کواکب نسبت می‌دهند، بوده و از تاثیر اعمال و رفتار انسان در ساعت‌ها و زمان‌های مختلف این کواکب نیز سخن به میان آمده است.
منظور مؤلف، از تسخیر این کواکب، این است که در حالت‌ها و زمان‌های مختلف این کواکب،
رفتار و
اعمال انسان باید متناسب با آنها باشد. مثلا بیان می‌کند که در ابتدای هر ماه (
قمر و ماه یکی از کواکب سبعه است) پوشیدن لباس سفید و در انتهای هر ماه پوشیدن لباس قرمز به
حکم تجربه
واجب است.
همچنین پیرامون تسخیر خورشید، مشتری، زهره و... ، در مورد دفع ضرری که از اسباب تسخیر این کواکب است، از غذاهایی که باید در حالات مختلف کواکب خورد، از روزهایی که باید روزه گرفت و... نیز مطالبی بیان شده است.
مطلب پایانی این جزء، در مورد
اختیار و انتخاب اعمال در ساعات مختلف بوده و پیرامون شناخت ساعت‌های
روز و
شب و اسامی و طبایع آنها، مطالبی بیان و تشریح شده است.
جزء چهارم، کوچک‌ترین جرء کتاب بوده و در آن پیرامون اسرار و رموزی که در حروف وجود دارد، بحث شده است.
نویسنده در این جزء، ضمن نام بردن از انواع حروف، مانند حروف بدون نقطه، یک نقطه، دونقطه، سه نقطه، حروف ساده، مرکب و... ، پیرامون حروف ساده و ترکیبی در قرآن مانند حرف «قاف»، حرف «صاد»، یا «الم» و... مطالبی را بیان کرده است. وی درباره هر کدام از حروف، مطالبی را به صورت مفصل بیان کرده است. برای نمونه، پیرامون الف می‌گوید: «الف»، اول مخلوقات و باارزش‌ترین
حرف است و در این حرف، کلیه مراتب عالم وجود دارد. «حرف باء» دارای سر خفی بوده و سر الهی در این حرف است. وی «حرف سین» را یکی از حروف نورانی دانسته و معتقد است که این حرف، دایره‌ای است از سه جهت بالا، چپ و راست که دارای
نور می‌باشد. پیرامون حروف دیگر نیز مطالبی به همین نحو بیان شده است.
جزء پنجم، در مورد کسر و ضرب اوقات، استخراج اسامی و اقسام اراواح نورانی می‌باشد. نویسنده در اولین باب از این بخش، پیرامون افعال افلاک و ظاهر شدن آثار آنها در عالم انسانی، سخن می‌گوید.
وی در باب‌های دیگر، در مورد اصل وجود آمدن حرف از عدم، اسرار و رموز ارواح در حروف، طبایع و مراتب حروف، حروف سعیده و باارزش، حروف مظلمه، حروف منوره، حروف ناطقه، معانی علم تکسیر و اسرا آن، اسماء حسنای الهی،
اسم اعظم خداوند،
ذکر تسبیح، دعا، شروط و آداب آن و... مطالبی را بیان کرده و آنها را توضیح داده است.
تتمه جزء پنجم و جزء ششم، در آخرین جلد، آمده است.
جزء ششم، پیرامون تسخیر ارواح و
جن می‌باشد. مؤلف، این
تسخیر را با توجه به اوضاع کواکب سبعه، و با شرایط و آداب مخصوص و داشتن
نیت پاک و سالم، صحیح و دارای
اثر می‌داند و بر این مطلب دلایلی بیان می‌کند.
در پایان این جزء، چند باب کوتاه و مختصر آورده شده است: دو باب، در مورد ریاضه
سوره یاسین و
سوره حمد (ریاضه در اینجا به معنای گوشه نشینی برای
تفکر و
عبادت است) می‌باشد. در این دو باب،
آداب تلاوت و خواص این دو
سوره را بیان شده است.
یک باب دیگر هم،
حرز و دعایی است در محافظت از بدی‌ها و شرها، که مؤلف این
دعا را دارای فضایل زیادی دانسته که قابل شمارش نیست.
فهرست مطالب و موضوعات هر جلد، در پایان همان جلد آمده است.
پاورقی‌های کتاب، بسیار اندک بوده و در آنها به ذکر منابع، پرداخته شده است.
نرم افزار تراث ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
