کتاب و حکمت (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب و حکمت:(يُعَلِّمُكُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ) کِتابة (به کسر کاف) از
واژگان قرآن کریم به معنای
نوشتن است.
حِكْمَة (به کسر حاء و سکون کاف و فتح میم)، از
واژگان قرآن کریم، یک حالت نفسانی و صفت روحی است که شخص به
وسیله آن می‌تواند
حق و واقعیّت را
درک کند و مانع از
فساد شود و کار را متقن و محکم انجام دهد.
به موردی از کاربرد «کتاب و حکمت» در
قرآن، اشاره می‌شود:
(كَما أَرْسَلْنا فيكُمْ رَسولًا مِّنكُمْ يَتْلو عَلَيْكُمْ آياتِنا وَ يُزَكّيكُمْ وَ يُعَلِّمُكُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ يُعَلِّمُكُم مّا لَمْ تَكونواْ تَعْلَمونَ) «همان گونه كه براى
هدایت شما پيامبرى از خودتان در ميان شما فرستاديم؛ تا آيات ما را بر شما بخواند؛ و شما را پاكيزه سازد؛ و به شما، كتاب و حكمت بياموزد؛ و آن‌چه را نمى‌دانستيد، به شما ياد دهد.»
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرمایند:
تعليم كتاب و حكمت و نيز تعليم آن‌چه نمى‌دانستيد، دو جمله است كه شامل تمامى معارف اصولى و فروعى
دین مى‌گردد.
اين را هم بايد دانست كه آيات شريفه مورد بحث مشتمل بر چند مورد التفات نسبت به خداى تعالى است، يک جا
خدای تعالی غايب (او) حساب شده، يک جا متكلم وحده (من)، جايى ديگر متكلم مع الغير (ما)، و نيز چند التفات ديگر نسبت به غير خداى تعالى كه باز يک جا غايب حساب شده‌اند و يک جا مخاطب و يک جا متكلم كه اگر خواننده عزيز در آن‌ها دقت بعمل آورد، نكته‌هايش پوشيده نمى‌ماند.
مکارم شیرازی در
تفسیر نمونه می‌فرمایند:
بهتر است بدانيم كه
فرق ميان «كتاب» و «حكمت» در آيۀ مورد بحث، چيست.
آيه مى‌گويد:
(وَ يُعَلِّمُكُمُ اَلْكِتابَ وَ اَلْحِكْمَةَ) «همان‌گونه (كه با تغيير
قبله نعمت خود را بر شما كامل كرديم) رسولى در ميان شما از
نوع خودتان فرستاديم تا آيات ما را بر شما بخواند و شما را
تزکیه كند و كتاب و حكمت بياموزد.»
در اين آيه «كتاب» ممكن است،
اشاره به آيات قرآن و
وحی الهى (كتاب آسمانى) باشد كه به صورت اعجاز بر
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) نازل شده، ولى «حكمت» شامل علوم و دانش‌ها و اسرار و علل و نتايج احكام و يا سخنان پيامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) و تعليمات او باشد كه
سنت نام دارد.
بعضى از مفسران احتمال داده‌اند كه حكمت، اشاره به حالت و ملكه‌اى باشد كه از تعليمات كتاب حاصل مى‌شود و با داشتن آن انسان مى‌تواند هر كار را به جاى خود انجام دهد.
نويسندۀ
تفسیر المنار، بعد از
ذکر تفسیر نخست (منظور از حكمت «سنت» است) آن را نادرست مى‌شمرد و به آيۀ ۳۹
سوره اسراء:
(ذلِكَ مِمّا أَوْحى إِلَيْكَ رَبُّكَ مِنَ اَلْحِكْمَةِ) «اين‌ها از امورى است كه پروردگارت از حكمت به تو وحى فرستاده.» استدلال مى‌كند.
ولى به عقيدۀ ما پاسخ اين ايراد روشن است، زيرا حكمت، معنى وسيعى دارد و ممكن است به آيات قران و اسرارى كه از اين طريق بر پيامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) نازل شده، اطلاق شود، ولى آن‌جا كه «حكمت» در برابر «كتاب» (قرآن) قرار مى‌گيرد (مانند آيۀ مورد بحث و آيات مشابۀ آن) مسلما منظور از آن غير از كتاب است و آن چيزى جز «سنت» نخواهد بود.
• شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «کتاب و حکمت»، ج۴، ص ۲۷.
