کتاب المصاحف (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب المصاحف اثر
ابو بکر بن ابی داود السجستانی در موضوع جمع آوری
قرآن و به
زبان عربی می‌باشد.
این کتاب پیرامون یکی از موضوعات مهم
علوم قرآن یعنی مساله
مصاحف و جمع آوری آنها، نوشته شده است. مؤلف که یکی از دانشمندان اسلامی در
قرن سوم هجری می‌باشد در این کتاب موضوع کتابت
وحی و تالیف و جمع آوری مصحف را با بیان‌های مختلف مورد بررسی قرار داده است. وی مطالب را در پنج جزء تقسیم بندی نموده که در جزء اول پیرامون کتابت مصحف و جمع قرآن توسط
صحابه پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم سخن گفته، در جزء دوم و سوم اختلاف مصاحف صحابه و دیگران را بررسی می‌کند، در جزء چهارم مساله اخذ اجرت بر نوشتن مصحف، و چگونه نوشتن آن را توضیح می‌دهد. و در جزء آخر مبادله کردن مصحف‌ها با یکدیگر را بیان نموده‌اند. روش مؤلف در کتاب همچون روش قدما می‌ماند که برای توضیح مطالب از
روایات استفاده می‌کنند. وی برای موضوعی به نقل روایات کفایت نموده و از خود توضیحی درباره موضوعات ارائه نمی‌کند. اما با توجه به اینکه از دانشمندان قرن سوم می‌باشد مطالبی را که مطرح نموده و روایاتی را که به عنوان استناد به آنها ذکر کرده قابل تامل و توجه می‌باشد. از این روست که کتاب حاضر مورد توجه دانشمندان علوم قرآنی قرار گرفته و از آن به عنوان یکی از منابع در بحث مصاحف استفاده می‌کنند.
کتاب دارای پنج جزء می‌باشد که فهرست مطالب آن به قرار زیر است:
جزء اول: شامل شش باب: کسانی که
وحی (قرآن) را برای پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم نوشته‌اند،
امر به
کتابت و نوشتن مصاحف، خطوط مصاحف، جمع قرآن توسط
ابی بکر،
حضرت علی علیه‌السّلام و
عمر بن الخطاب، همراهی کردن
مردم با
عثمان در جمع کردن مصاحف و رضایت عبدالله
بن مسعود به جمع کردن مصاحف توسط عثمان.
جزء دوم: شامل چهار باب: داستان
آیات پراکنده در مصحف،
اختلاف مصحف‌های شهرهای مختلف که از نسخه امام نوشته شد، آنچه را
حجاج بن یوسف در مصحف نوشته و اختلاف مصاحف
صحابه شامل:
مصحف عمر بن الخطاب،
مصحف علی بن ابی طالب علیه السلام،
مصحف ابی بن کعب،
مصحف عبدالله بن مسعود، و
مصحف عبدالله بن عباس.
جزء سوم: پیرامون مصاحف:
عبدالله بن زبیر،
عبدالله بن عمرو،
عائشه،
حفصه،
ام سلمه،
تابعین،
عبدالله بن عمیر لیثی،
عطاء بن رباح،
عکرمة،
مجاهد،
سعید بن جبیر،
اسود بن یزید،
ابی موسی شامی،
حطان بن عبدالله رقاشی،
صالح بن کیسان،
طلحة بن مصرف ایامی و
سلیمان بن مهران اعمش و شامل دو باب: ۱. تجزیه کردن مصاحف ۲. پیرامون آیه شریفه: و انتم تتلون الکتاب ا فلا تعقلون
جزء چهارم پیرامون: اخذ
اجرت بر نوشتن مصحف، چه کسی سزاوار نوشتن مصحف است،
نقطه گذاری مصاحف، چگونه مصاحف نقطه گذاری شدند، خوش
بو کردن مصاحف، و
خرید و فروش مصاحف.
جزء پنجم: شامل: مبادله کردن مصاحف با یکدیگر، آیا مصحف به
ارث برده می‌شود،
مسافرت کردن با مصاحف به
سرزمین کفر، و گذاشتن مصحف بر روی زمین
۱. مطالب را بصورت نقل
روایت بیان نموده است و از خود هیچگونه توضیحی ارائه نمی‌دهد.
۲- در جزء سوم- مصاحف
صحابه، همچون
عبد ا.. بن زبیر،
عبد ا.. عمرو، مصاحف
همسران پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و چند نفر دیگر ذکر شده، بعضی از اختلاف قرائت‌های موجود در آنها مربوط به
سوره‌ها را نام می‌برد.
۳. در جزء اول: باب ششم- احادیثی را ذکر نموده که
دلالت می‌کنند بر اینکه
عبدالله بن مسعود از عمل
عثمان در جمع آوری مصحف‌ها رضایت نداشته است و در ادامه یک روایت را نقل می‌کند مبنی بر اینکه وی با عمل عثمان راضی بوده است.
۴. در جزء اول- باب چهارم: روایاتی پیرامون جمع قرآن توسط حضرت
علی علیه‌السّلام و
عمر بن الخطاب نقل کرده است
۵. در جزء دوم: باب اول: روایاتی را نقل می‌کند که در آنها موارد اختلاف قرائت‌های مصاحف هر کدام از شهرهای،
مدینه کوفه و
بصره (که دارای مصحف مخصوص به خود بودند) ذکر شده است.
۶- در جزء دوم باب چهارم: پیرامون مصحف عبد ا. .
بن مسعود سخن گفته است و در ابتدا چند روایت را نقل می‌کند که در مصحف عبد ا. .
بن مسعود بعضی از کلمات با مصحف عثمان تفاوت دارد مانند
آیه ۴۰
سوره نساء که می‌گوید (ان الله لا یظلم مثقال نملة)
در صورتیکه در مصحف اصلی ذرة می‌باشد.
۷- در همین جزء و باب: پس از ذکر روایاتی که دلالت بر اختلاف کلمات می‌کنند یک روایت مفصل و بسیار طولانی را نقل می‌کند که در آن اختلاف کلمات در نوشتن را در مصحف عبدالله
بن مسعود و دیگر مصاحف به ترتیب از ابتدای قرآن تا پایان، (مثلا فلان کلمه با الف نوشته می‌شود یا بدون الف) ذکر شده است
۸- در جزء پنجم: پیرامون مبادله کردن مصاحف و یا گذاشتن مصحف بر روی
زمین (اقدام نمودن به آن) چند روایت نقل نموده که از آنها احترام نمودن به مصحف استفاده می‌شود
۹- در جزء چهارم: مساله اخذ
اجرت و دستمزد بر
نوشتن مصحف را با چند
روایت ذکر نموده که
جواز اخذ اجرة را بیان نموده است
کتاب یک جلد، متن آن
عربی، دارای ۵۰۳ صفحه می‌باشد و مشخصات آن به قرار زیر است: ۱. کاغذ: اعلاء ۲. چاپ: کامپیوتری ۳. جلد: گالینگور ۴. نوبت چاپ: اول ۵.
تاریخ انتشار:
سال ۱۴۲۳ هجری قمری ۶. ناشر: الفاروق الحدیثة للطباعة و النشر ۷. دارای فهرست: الف:
احادیث ب: موضوعات ۸. نام کتاب: کتاب المصاحف ۹. نام مؤلف:
ابو بکر بن ابی داود سجستانی ۱۰. نام محقق: محمد عبده تذکر: کتاب حاضر توسط محمد
بن عبده با تحقیق و تعلیقات به چاپ رسیده است. وی در پاورقی ضمن اظهار نظر درباره صحت و
ضعف سندروایت به شرح روایات پرداخته، مآخذ آن را ارائه نموده و به شرح حال بعضی از روایان نیز پرداخته است. لذا با توجه به نکات فوق، این نسخه دارای ارزش و اعتبار خاصی می‌باشد.
نرم افزار مشکات الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
