کاربردهای ذکر در قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«
ذکر»
در لغت، حفظ شیء و خلاف
نسیان است. کلمه «ذکر»
در قرآن برای هفت معنای مختلف به کار رفته است. از این جهت،
مشترک لفظی است و با قرینه میتوان معانی مورد نظر را به دست آورد. اضافه «
اهل» به «الذکر»، معنای منحصری را افاده میکند.
روایات شیعه، «
اهل ذکر» را
در اهل بیت (علیهالسّلام) منحصر میکنند و
در این زمینه به
متواتر یا حداقل
متظافرند.
در منابع
اهل سنت، درباره
اهل ذکر پانزده نظریه مطرح شده است که آنها را میتوان
در سه نظریه عمده خلاصه کرد: «
اهل کتاب به طور اعم یا اخص»، «
اهل قرآن» و «
اهل بیت». روایات
اهل سنت به دو گروه تقسیم شده است: سند گروه اول از
صحابه و
تابعین است و سند گروه دوم به شخص
پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) و
اهل بیتش همچون
امام علی،
امام باقر و
امام صادق (علیهالسّلام) میرسد. لذا گروه دوم از حیث سند و متن قوی تر و صحیح تر به نظر میرسد و با دیدگاه شیعه کاملا انطباق دارد.
ذکر
در لغت به معنای «حفظ الشیء» و خلاف نسیان
به کار رفته است.
راغب اصفهانی میگوید:
الذکر، یادآوری است. گاهی چیزی را به یاد میآورید و مراد از آن حالتی است
در نفس که
انسان به وسیله آن چیزی را که
معرفت و شناخت آن را قبلا حاصل کرده است، حفظ میکند.
ذکر و یادآوری مانند حفظ کردن است و واژه حفظ به اعتبار به دست آوردن و یا دریافتن چیزی گفته میشود، ولی ذکر به اعتبار حضور
در ذهن و به خاطر آوردن آن است. گاهی نیز ذکر را برای حضور
در دل و سخن، هر دو، به کار میبرند. از این جهت گفته میشود که ذکر دو گونه است: قلبی و دیگری زبانی. هر یک از این یادآوریها هم دو نوع است؛ اول: یاد و ذکری که بعد از فراموشی است. دوم: ذکری که پس از فراموشی نیست، بلکه برای ادامه حفظ کردن و به خاطر سپردن است.
در برخی از منابع نیز آمده است که اصل
واحد در این ماده، همان تذکر و یادآوری
در قبال
غفلت و نسیان است.
ذکر
در قرآن برای معانی مختلفی به کار رفته است. با بررسی
آیات ویژه ذکر، هفت معنا برای آن یافت میشود که عبارتاند از:
۱.
در آیه ۹
سوره حجر،
ذکر به معنای «قرآن» آمده است.
۲.
در آیه ۶۳
سوره اعراف،
ذکر به معنای «
حکم» به کار رفته است.
۳. همچنین
در آیه ۲۵
سوره قمر به معنای «
وحی» به کار رفته است.
۴.
در آیه ۱۸
سوره فرقان به معنای «یاد» استعمال شده است.
۵.
در آیه ۱۰
سوره طلاق،
معنای ویژه ذکر برای «
رسول» استعمال شده است.
۶.
در آیه ۵
سوره شعرا،
به معنای «
پند و
نصیحت» به کار رفته است.
۷.
در آیه ۲۴
سوره انبیا،
به معنای «سخن» آمده است.
با بررسی آیات به دست میآید که کلمه «ذکر»، مشترک لفظی است و باید با کمک
قرینه، معنای مورد نظر را به دست آورد.
در آیه ذکر، «
اهل» به «ذکر» اضافه شده است. هر جای قرآن واژه «
اهل» به لفظی اضافه شده باشد، آن را از معنای عام خارج ساخته و به معنای مخصوصی محدود کرده است.
اهل کتاب و
اهل بیت از آن جملهاند.
دانشنامه کلام و عقاید، برگرفته از مقاله «کاربردهای ذکر در قرآن».