چاه اَنّاء
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
چاه اَنّاء واقع در شهر
مدینه کشور عربستان است، که
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بعد از پایان
غزوه خندق، آماده مقابله با پیمان‌شکنان بنی‌قریظه شد و در سر چاه اناء منزل کرد. حضرت فرمان داد خیمه‌گاهی سر چاه اناء نصب کنند و در آن‌جا به استراحت پرداخت و از آب آن نوشید،
وضو گرفت و
نماز خواند.
چاه اناء در منطقه عوالی مدینه، در پایین
حره بنی‌قریظه، واقع شده، و به بنی‌قریظه تعلق داشته است.
احتمالاً موقعیت جغرافیایی این چاه در محل
مسجد بنی‌قریظه بوده است.
اما تاریخ حفر و حفرکُننده آن، نامشخص است.
عبارت‌های مختلفی مانند اَنّا، اُنّا یا اَنّا با الف کوتاه و بلند، به صورت مشدد یا غیر مشدد از واژه اناء ضبط کرده‌اند.
برخی صورت ابا، انی و ابی را هم آورده‌اند؛ از جمله
یاقوت حموی (م
۶۲۶ق) در ترجیح شکل اَبّا، وجود چند
رود و
چشمه همنام در
کوفه و جاهای دیگر را مورد استناد قرار داده است.
بجاوی هم صورت اَبّا را قول اصلی و اَنّا را به قولی ناشناخته نسبت داده است.
برخی از نحویان بر آنند که این واژه را باید به صورت اَنَّی بخوانند.
بر اساس گزارش‌های منابع متعدد که عمدتاً از
ابن اسحاق گرفته شده،
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بعد از پایان غزوه خندق، آماده مقابله با پیمان‌شکنان بنی‌قریظه شد
و در سر چاه اناء منزل کرد.
حضرت فرمان داد خیمه‌گاهی سر چاه اناء نصب کنند و در آن‌جا به استراحت پرداخت و از آب آن نوشید، وضو گرفت و در مصلایی مهیا شده،
نماز خواند و مرکبش را بر درختی، در زمینِ متعلق به
مریم بنت عثمان، بست.
برخی اتراق پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بر سر چاه انا را برای پیوستن مردم به ایشان در این محاصره دانسته‌اند.
گزارش‌های دیگر بیانگر این است که چاه انا و محل برپایی خیمه پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نزدیک قلعه‌ها و منازل بنی‌قریظه بوده و با توجه بیشتر، صدای افراد داخل قلعه شنیده می‌شده است.
گفته شده بنی‌قریظه چاه‌های مختلفی داشته که یکی از آن‌ها چاه انا بوده است.
در صورتی که پاره‌ای از سیره‌نگاران، مانند
ابن سیدالناس (م
۷۳۴ق)، هنگام سخن از محاصره بنی‌قریظه، تنها از خیمه زدن پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) سر یکی از چاه‌های بنی‌قریظه، بدون نام بردن از چاه اناء، یاد کرده‌اند.
به هر روی، اطلاعات ما از چاه اناء بسیار محدود است و تنها در رخداد محاصره بنی‌قریظه از آن نام برده‌اند و درباره وضع چاه، انهدام‌ها و بازسازی‌های احتمالی بعدی چیزی گزارش نشده است.
برخی از معاصران، درباره موقعیت کنونی چاه، اظهار بی‌اطلاعی کرده و تنها احتمال داده‌اند که موقعیت چاه نزدیک مسجد بنی‌قریظه باشد.
برخی هم این احتمال را که چاه نام دیگری داشته و فراموش شده، بعید ندانسته‌اند.
۱. الاصابة فی تمییز الصحابه: ابن حجر عسقلانی (۷۷۳-۸۵۲ق)، به کوشش علی محمد معوض و عادل احمد عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
۲. الامکنة و المیاه و الجبال و الآثار: نصر بن عبدالرحمن اسکندری (م۵۶۱ق)، ریاض، مرکز الملک فیصل للبحوث و الدراسات الاسلامیه، ۱۴۲۵ق.
۳. البدایة و النهایة فی التاریخ: اسماعیل بن عمر بن کثیر (۷۰۰-۷۷۴ق)، بیروت، مکتبة المعارف، ۱۴۱۱ق.
۴. تاریخ الطبری (تاریخ الامم و الملوک): محمد بن جریر طبری (۲۲۴-۳۱۰ق)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
۵. تاریخ معالم المدینة المنورة قدیماً و حدینا: احمد یاسین خیاری (م۱۳۸۰ق)، ریاض، مکتبه الملک فهد، ۱۴۱۹ق.
۶. حجاز در صدر اسلام: صالح احمد علی، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، مشعر، ۱۳۷۵ش.
۷. سبل الهدی و الرشاد فی سیرة خیر العباد: محمد بن یوسف شمس شامی (م۹۴۲ق)، به کوشش عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق.
۸. السیرة النبویه: عبدالملک بن هشام (م۲۱۸ق)، تحقیق مصطفی سقاء و عبدالحفیظ شبلی و ابراهیم ابیاری، بیروت، دار المعرفه، بی‌تا.
۹. عیون الاثر فی فنون المغازی و الشمائل و السیر (السیرة النبویه): فتح‌الدین محمد بن سید الناس (م۷۳۴ق)، به کوشش ابراهیم محمد رمضان، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۴ق.
۱۰. مرآة الحرمین: ابراهیم رفعت باشا (م۱۳۵۳ق)، قم، المطبعة العلمیه، ۱۳۴۴ق.
۱۱. مراصد الاطلاع علی اسماء الامکنه و البقاع و هو مختصر معجم البلدان لیاقوت: صفی‌الدین عبدالمومن بن عبدالحق (م۷۳۹ق)، به کوشش علی محمد بجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق.
۱۲. المعالم الاثیره: محمد محمد حسن شراب، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۱ق.
۱۳. معجم البلدان: یاقوت بن عبدالله حموی (م۶۲۶ق)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م.
۱۴. موسوعة العتبات المقدسه: جعفر خلیلی، بیروت، الاعلمی، ۱۴۰۷ق.
۱۵. وفاء الوفاء باخبار دار مصطفی: علی بن عبدالله سمهودی (م۹۱۱ق)، به کوشش محمد محیی‌الدین عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.
علی احمدی میرآقا، دانشنامه حج و حرمین شریفین، برگرفته از مقاله «چاه اَنّاء»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۱/۸/۳.
