چار قل
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
چار قل اصطلاحی است که بر چهار
سوره کافرون،
اخلاص،
فلق و
ناس گفته می‌شود.
چار قل، مخفف چهار قل، به چهار
سوره از
قرآن کریم که با
فعل امر «قل»
آغاز می‌شوند، اشاره دارد که عبارت‌اند از:
کافرون: «قل یا ایهاالکافرون»،
اخلاص: «قل هو اللّه احد»، فلق: «قل اعوذ برب‌الفلق» و ناس: «قل اعوذ برب‌الناس».
هر چند در قرآن کریم
سوره جن نیز با قل آغاز می‌شود،
ولی فقط این چهار
سوره کوتاه را در شمار این عنوان گنجانده‌اند.
از این چهار
سوره با نام‌‌های
سُوَر قل،
قَلاقِل و
ذات القلاقِل نیز یاد شده است.
در یک
حدیث نبوی،
مشهور به
حدیث ذات القلاقل، برای
تعویذ و در امان ماندن خود و
فرزند و
مال از
آسیب، خواندن این چهار
سوره توصیه شده است.
خواندن این چهار
سوره برای تعویذ در مناسبت‌های مختلف، از قدیم الایام تاکنون در میان فارسی زبانان رایج بوده و در متون
نظم و
نثر گاهی این تعبیر به‌کار رفته است.
هر چند در حوزه
فضائل القرآن و خواص
قرآن هیچ‌گونه خواص،
ثواب یا
فضیلتی برای
قرائت این چهار
سوره باهم ذکر نشده اما در برخی
احادیث خواندن
سوره‌‌های
اخلاص،
فلق و
ناس به همراه
سوره حمد یا
آیة الکرسی و این چهار
سوره به همراه
سوره نصر به عنوان
حرز و
ذکر و تعویذ توصیه شده است.
علاوه بر این، در برخی
نمازها، مانند
نماز شب و
نماز‌های مستحب در شب‌های
ماه رجب، خواندن این چهار
سوره سفارش شده است.
گفتنی است که
ابن سینا در تفسیری با نام
تفسیر القلاقل به
تفسیر سه
سوره از چارقل (
سوره‌‌های
اخلاص، فلق و ناس) پرداخته است.
این اثر به کوشش
احسان یارشاطر با عنوان تفسیر
سوره توحید، تفسیر
سوره فلق و تفسیر
سوره ناس در پنج رساله (
تهران ۱۳۸۳ ش) به چاپ رسیده است و ابو المکارم
محمود بن محمد حسنی واعظ نیز در تفسیری با نام
بلابل القلاقل (تهران ۱۳۷۵ ش) به تفسیر
آیاتی که با
فعل امر قل آغاز می‌شود پرداخته است.
(۱) علاوه بر قرآن.
(۲) آقابزرگ طهرانی.
(۳) جلال آل‌احمد، دید و بازدید، تهران ۱۳۴۹ ش.
(۴) ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، چاپ محمدجعفر یاحقی و محمد مهدی ناصح، مشهد ۱۳۶۵ـ۱۳۷۶ ش.
(۵) عبدالرحمان بن احمد جامی، دیوان، چاپ اعلاخان افصح‌زاد، تهران ۱۳۷۸ ش.
(۶) حرّ عاملی.
(۷) عبدعلی بن جمعه حویزی، تفسیر نورالثقلین، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم ۱۳۷۰ ش.
(۸) محمد بن احمد خطیب شربینی، مغنی المحتاج الی معرفه معانی الفاظ المنهاج، (قاهره) ۱۳۷۷/۱۹۵۸.
(۹) عثمان بن محمد شطا دمیاطی، اعانه الطالبین، بیروت ۱۴۱۸.
(۱۰) محمود رامیار، تاریخ قرآن، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۱۱) مجدود بن آدم سنایی، حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۵۹ ش.
(۱۲) سیوطی.
(۱۳) طبرسی.
(۱۴) سعید بن هبه اللّه قطب راوندی، کتاب سلوه الحزین، المعروف بالدعوات، قم ۱۴۰۷.
(۱۵) محمود کتیرائی، از خشت تا خشت، تهران ۱۳۷۸ ش.
(۱۶) مجلسی، بحار الانوار.
(۱۷) محمدحسین نظیری، دیوان، چاپ محمدرضا طاهری (حسرت)، تهران ۱۳۷۹ ش.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «چارقل»، شماره۵۳۵۸.
