پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
با ظهور انقلاب اسلامی، پژوهش‌های دینی کشور وارد مرحله جدیدی از رشد و شکوفایی شد. در سال ۱۳۵۸ به فرمان
امام خمینی رحمة‌الله‌علیه نهادی فرهنگی و تبلیغی در درون
حوزه علمیه شکل گرفت که در سال‌های بعد به نام
دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم خوانده شد. این دفتر که وظیفه اصلی اش پر کردن خلاهای فرهنگی و تامین نیازهای دینی برآمده از تاسیس نظام جمهوری اسلامی بود، در کنار فعالیت‌های گوناگون تبلیغی، عرصه‌های آموزشی و پژوهشی را نیز به مجموعه فعالیت‌های خود افزود و به تدریج در زمینه‌های گوناگون علمی و تخصصی به تشکیل واحدها و گروه‌های مطالعاتی و تحقیقاتی اقدام کرد.
آنچه در سیر پویایی و شکوفایی فعالیت‌های پژوهشی دفتر قابل تامل است، شکل گیری فعالیت‌های پژوهشی، متناسب با شرایط ویژه و در پاسخ به نیازهای اجتماعی هر دوره از انقلاب اسلامی است. در
سال ۱۳۶۲ ضرورت بازگشت به منابع اصیل و گران سنگ اسلامی و بازشناسی و بازسازی فرهنگ دینی متناسب با شرایط و نیازمندی‌های زمان، سبب شد تا نخستین مرکز پژوهشی دفتر با عنوان مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی شکل گیرد. این مرکز در روند تکاملی خود به تدریج توانست با ایجاد چهار پژوهشکده (
فلسفه و
کلام اسلامی ،
فقه و
حقوق ، علوم و اندیشه سیاسی، تاریخ و سیره
اهل بیت علیه‌السّلام)، و سه مرکز پژوهشی (احیای آثار اسلامی، اصطلاح نامه علوم اسلامی و پاسخگویی به سئوالات دینی) فعالیت‌های گسترده‌ای را در دستور کار خود قرار دهد.
خلا تحقیقات علمی در عرصه
قرآن و معارف قرآن، دفتر تبلیغات اسلامی را بر آن داشت که مرکز مستقلی را بدین منظور پایه ریزی کند. این مرکز با جذب فضلای قرآن پژوه و انجام پروژه‌های بزرگ و متعدد، هم اکنون بزرگ‌ترین مرکز قرآن پژوهی کشور به شمار می‌آید.
همچنین با توجه به ضرورت انجام مطالعات علمی در موضوع
مهدویت ، تاسیس نخستین مؤسسه حوزوی در این عرصه به نام پژوهشکده مهدویت و آینده پژوهی رقم خورد. این مؤسسه که از سال ۱۳۷۷ با عنوان «انتظار نور» آغاز به کار کرد، تاثیر بسزایی در گسترش مطالعات مهدوی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف در
حوزه علمیه قم داشته است.
علاوه بر این، دفتر تبلیغات اسلامی در
خراسان نیز فعالیت‌های متنوع پژوهشی را از سال ۱۳۶۸ آغاز کرد و با استفاده از ظرفیت حوزه علمیه خراسان و دانشگاه‌های استان، گروه‌های علمی متعددی را راه اندازی نمود و با بهره گیری از محققان توانمند، موفق به اجرای ده‌ها طرح تحقیقاتی گردید. همچنین دفتر
اصفهان نیز با توجه به اقتضائات محیطی و شرایط
حوزه علمیه اصفهان ، در سال‌های اخیر برنامه‌های پژوهشی خود را آغاز کرده است.
در سال ۱۳۸۰ همزمان با برنامه ریزی جامع دفتر تبلیغات اسلامی و تدوین بیانیه ماموریت، معاونت پژوهشی نیز به بازنگری و اصلاح ساختار، اهداف و خط مشی‌های خود پرداخت و سرانجام، چشم انداز و سیاست‌های کلان پژوهشی و همچنین اهداف و برنامه‌های پژوهشکده‌ها و گروه‌های پژوهشی خود را تنظیم و تدوین کرد. در ساختار جدید دفتر مقرر گردید همه مراکز پژوهشی در قالب یک
پژوهشگاه جامع سازماندهی شوند و پس از پیگیری‌های مکرر، سرانجام با تصویب چهار پژوهشکده در شورای عالی گسترش
وزارت علوم ، تحقیقات و فناوری، در سال ۱۳۸۴ مجوز قطعی
پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گرفته شد. هم اکنون
پژوهشگاه دارای پژوهشکده‌ها، مراکز و گروه‌های پژوهشی متعددی به شرح زیر است:
گروه فلسفه فقه و حقوق اسلامی.
گروه علوم وابسته به فقه (
اصول فقه ،
رجال و
حدیث).
گروه مسائل فقهی و حقوقی.
گروه کلام.
گروه فلسفه.
گروه
فلسفه اخلاق.
گروه فلسفه سیاسی.
گروه
فقه سیاسی.
گروه علوم سیاسی.
گروه
تاریخ تشیع.
گروه سیره
اهل بیت علیه‌السّلام.
گروه فرهنگ و تمدن اسلامی.
گروه آینده پژوهی.
گروه مبانی مهدویت.
گروه فرهنگ مهدویت.
گروه دائرة المعارف‌های قرآنی.
گروه فرهنگ نامه‌ها و معجم‌های قرآنی.
گروه ماخذشناسی و طبقه بندی اطلاعات علوم و معارف قرآن.
گروه
ترجمه و
تفسیر ترتیبی.
گروه
تفسیر موضوعی قرآن.
گروه علوم قرآنی.
گروه قرآن و علوم روز.
گروه مطالعات بنیادی و دین پژوهی فرهنگی ـ اجتماعی.
گروه مطالعات روحانیت.
گروه سنجش افکار و پیمایش اجتماعی.
گروه
تبلیغ و رسانه.
گروه اصطلاح نامه.
گروه فرهنگ نامه.
گروه نمایه و فهرست نویسی.
گروه نسخه شناسی و کتاب شناسی.
گروه احیای آثار.
گروه تربیت.
گروه
اخلاق.
گروه مطالعات اسلام و غرب.
همچنین، چندین نشریه زیر نظر
پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی منتشر می‌شود که عبارت‌اند از:
فصلنامه حوزه.
فصلنامه
نقد و نظر.
دو ماهنامه آینه پژوهش.
فصلنامه فقه (کاوشی نو در
فقه اسلامی).
فصلنامه
اسلام و مطالعات اجتماعی
فصلنامه پژوهش‌های قرآنی (شعبه
خراسان).
فصلنامه اخلاق اسلامی (شعبه اصفهان).
کتابخانه‌های عمومی و تخصصی
پژوهشگاه، با دو دهه فعالیت، اکنون از بزرگ‌ترین کتابخانه‌های دینی کشور محسوب می‌شوند که شامل مجموعه‌های زیر است:
کتابخانه عمومی و اهل قلم حوزه.
کتابخانه تخصصی علوم اسلامی و انسانی.
کتابخانه تخصصی علوم و معارف قرآن.
آرشیو مطبوعات تخصصی.
پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اهتمام به تعمیق و توسعه
دانش و معرفت اسلامی و تبیین و گسترش باور، بینش و ارزش‌های اسلامی و انقلابی و به منظور افق گشایی علمی، نواندیشی دینی با رویکردی روشمند و نظام یافته به حوزه معرفت دینی تشکیل یافته است. این مجموعه با پشتوانه بیش از دو
دهه فعالیت مستمر در عرصه علوم اسلامی و انسانی و با بهره مندی از استادان حوزه و دانشگاه و محققان فاضل و نواندیش حوزه علمیه، تلاش دارد طبق فرموده رهبر معظم انقلاب
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای (مدظله العالی) به عنوان نماد روشنفکری حوزه، به تولید اندیشه و پشتیبانی نظری از اندیشه و فرهنگ دینی و نظام اسلامی بپردازد.
این
پژوهشگاه تاکنون با انتشار بیش از۶۳۰ اثر پژوهشی (۲۹۵ اثر چاپ نشر
پژوهشگاه و ۳۳۵ اثر چاپ بوستان کتاب) و کسب ۱۸۰جایزه (۶۳ اثر نشر
پژوهشگاه و ۱۱۷ اثر نشر بوستان کتاب) آثار برگزیده در جشنواره‌ها و مجامع علمی کشور، در جهت تحقق ماموریت خود پرونده درخشانی را به نمایش گذاشته است. گفتنی است در سال ۱۳۸۹، چهارمین جشنواره بین المللی فارابی، این
پژوهشگاه را مؤسسه برتر پژوهشی معرفی کرد.
تبیین معارف ناب اسلام و پالایش فرهنگ دینی از پیرایه‌های جمود و التقاط؛
تبیین نظام مند
اسلام و ارائه الگوهای کارآمد فردی و اجتماعی متناسب با نیازهای جهان معاصرازطریق توسعه، تعمیق و توانمندسازی علوم اسلامی؛
تامین پشتوانه‌های علمی برای نظام بخشی و کارآمدسازی حکومت دینی و
انقلاب اسلامی.
بررسی و شناسایی نیازهای پژوهشی در زمینه علوم و فرهنگ اسلامی؛
اجرای طرحهای پژوهشی بنیادی، کاربردی و توسعه‌ای در زمینه‌های علوم و فرهنگ اسلامی؛
فراهم کردن امکانات لازم و متناسب با فعالیت‌های پژوهشی مرتبط؛
همکاری پژوهشی با دانشگاهها و مؤسسات پژوهشی داخل و خارج کشور به منظور ارتقای کیفیت فعالیت‌های پژوهشی در زمینه علوم و فرهنگ اسلامی با رعایت ضوابط و مقررات؛
ارائه خدمات مشاوره‌ای به اشخاص حقیقی و حقوقی بر اساس نتایج فعالیت‌های علمی و پژوهشی انجام شده در
پژوهشگاه؛
انتشار مجله، کتاب علمی، جزوه آموزشی، تولید نرم افزار و برنامه‌های رایانه‌ای متناسب با اهداف
پژوهشگاه طبق ضوابط و مقررات در
پژوهشگاه؛
برگزاری همایش‌های علمی و ارائه دستاوردهای پژوهشی در قالب کارگاه‌های آموزشی با رعایت ضوابط و مقررات مربوط.
سایت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۴/۲۱.
