پمبا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
پِمْبا، جزیره‌ای در شمال‌شرقی
تانزانیا، واقع در اقیانوس
هند می‌باشد.
این جزیره با ۹۸۲کم ۲ وسعت در ۵۰ کیلومتری کرانه‌های شمال‌شرقی تانزانیا و ۴۸ کیلومتری شمال‌جزیره زنگبار جای دارد.
جزیره پمبا در ۱۳۶۷ش/۱۹۸۸م، حدود ۲۶۵هزارتن جمعیت داشته است.
دو شهر بزرگ این جزیره به نام‌های وِتی با ۴۵۲‘۲۶ تن جمعیت و چاکه با ۶۸۷‘۲۱ تن جمعیت (۱۳۸۳ش/۲۰۰۵م) در
سواحل غربی آن با فاصله ۲۴ کیلومتری از یکدیگر قرار دارند.
اقتصاد این جزیره برپایه کشاورزی و ماهی‌گیری استوار است و
برنج، ذرت، مرکبات و نارگیل از عمده‌ترین محصولات کشاورزی پمباست. خاک این جزیره برای کشت میخک درختی بسیار مناسب است و محصول آن از شهرت بسزایی برخوردار است. کشت میخک از زمان چیرگی امرای بوسعیدی
عمان بر پمبا در
سده ۱۳ق/۱۹م، در این جزیره رواج یافت و در اندک زمانی، پمبا و زنگبار به بزرگ‌ترین صادرکنندگان میخک در
جهان بدل شدند. در آغاز، میخک در پمبا توسط زمین‌داران
عرب با بهره‌گیری از نیروی کار
بردگان کشت می‌شد
Fage J. D.، ص۲۹۲؛.
این جزیره از دیرباز نزد جغرافی‌دانان شناخته شده بوده است. بیشتر محققان نام «منوتیاس» را منطبق با پمبا می‌دانند.
در حدود
سال ۵۰م بازرگانان مصری و عرب در این جزیره به
تجارت می‌پرداختند.
در متون جغرافیایی و تاریخی سده‌های نخست اسلامی از این جزیره با نام قَنبَلُه یا قنبلو
یاد شده است.
به گزارش
بزرگ بن شهریار، در سده ۴ق، پمبا یکی از کانون‌های بازرگانی در
سواحل شرقی
آفریقا بوده، و کالاهایی چون عاج، کاسه لاک‌پشت، پوست پلنگ، عنبر و برده از آن‌جا به اقصیٰ نقاط صادر می‌شده است.
یاقوت از پمبا با نام
جزیرة الخضراء یاد کرده است.
این نام با وضعیت جغرافیایی این جزیره تناسب دارد؛ امروزه نیز به این جزیره «زمرد اقیانوس هند»
لقب داده‌اند، زیرا هنگامی که از جانب
دریا به پمبا نزدیک شویم، دورنمایی زیبا و کم‌نظیر از کوهپایه‌های پوشیده از گیاهان سبز مواج که از کناره‌های
دریا آغاز می‌شود، به چشم می‌خورد.
یاقوت در گزارش خود از دو شهر عمده این جزیره با نام‌های متنبّی و مکنبلوا یاد می‌کند که در
زبان سواحلی جدید، متمبوه و مکومبو خوانده می‌شوند. بر هریک از این دو شهر سلطانی فرمانروایی داشت. حاکم شهر نخست شخصی عرب‌تبار بوده که گویا از کوفه به آن‌جا
مهاجرت کرده بوده است.
از گزارش‌های جغرافی‌نویسان
مسلمان چنین برمی‌آید که
سواحل‌نشینان
خلیج‌فارس پیش از سده ۴ق/۱۰م در پمبا مستقر شده بودند.
پس از سده‌های ۴و۵ق که نفوذ شیرازی‌های زنگبار در
سواحل شرقی افریقا گسترش یافت، پمبا در قلمرو آنان قرار گرفت.
فرمانروایان پمبا در سده‌های میانی میلادی، توانمندی‌های خود را از داه دادوستد‌های دریایی و کوشش برای به دست گرفتن مراکز بازرگانی و ترابری حفظ می‌کرده‌اند.
در ۹۱۵ق/۱۵۰۹م، پرتغالی‌ها بر پمبا چیره شدند.
در نیمه نخست سده ۱۷م پس از کشتار بی‌رحمانه مسلمانان مومباسا، مردمان پمبا برضد پرتغالی‌ها سر به شورش برداشتند و پرتغالی‌ها برای سرکوب این شورش دژی در پمبا برپا کردند.
در اوایل سده ۱۲ق/۱۸م سراسر کرانه‌های شرقی افریقا تا جنوب کیلوا در دست عمانی‌ها بود و امامان یعاربه عمان حکامی را برای شهر‌های این نواحی معین می‌کردند تا به نام
سلطان عمان، آن شهر‌ها را اداره کنند. از این میان، خانواده معموری به
حکومت مومباسا و پمبا گماشته شده بود؛ اما دیری نپایید که خاندان مزروعی (
آل مزاریع) جای آن‌ها را گرفتند. خاندان اخیر، اسماً تابع امامان عمان بودند.
در ۱۱۵۴ق/۱۷۴۱م، فرمانروای مزروعی مومباسا، از سرنگونی سلسله پادشاهی عمان به دست بوسعیدی‌ها بهره جست و حکومت پمبا را به یکی از افراد خانواده خود سپرد.
در ۱۲۳۷ق/۱۸۲۲م، پمبا تابع حکومت زنگبار شد.
در ۱۳۰۷ق/۱۸۹۰م پس از توافق میان
انگلستان و آلمان بر سرتقسیم مناطق تحت‌نفوذ خود در نواحی شرقی افریقا، عرب‌های ساکن این نواحی به مقابله با نیروهای اروپایی برخاستند، اما سلطان زنگبار از بیم گلوله‌باران پایتختش که در تیررس کشتی‌های اروپاییان بود، از
قیام ایشان حمایت نکرد و بدون هیچ مقاومتی تحت‌الحمایگی انگلستان را پذیرفت.
از این سال پمبا، به عنوان بخشی از زنگبار، تحت‌الحمایه انگلستان بود، تا این‌که در ۱۳۴۲ش/۱۹۶۳م، به همراه زنگبار به استقلال دست یافت و در ۱۹۶۴م، با تشکیل
کشور تانزانیا، از به پیوستن سرزمین‌های تانگانیکا،
زنگبار و پمبا، این جزیره بخشی از آن کشور شد.
(۱) اقتداری احمد، تعلیقات بر تاریخ مسقط و عمان، بحرین و قطر سدیدالسلطنه، تهران، ۱۳۷۰ش.
(۲) بزرگ بن شهریار، عجائب الهند، به کوشش پ ا وان در لیت، لیدن، ۱۸۸۳-۱۸۸۶م.
(۳) جاحظ عمرو، رسائل، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قاهره، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
(۴) دیویدسن بزیل، افریقا، ترجمه هرمز ریاحی و فرشته مولوی، تهران، ۱۳۵۸ش.
(۵) مسعودی علی، مروج الذهب، به کوشش باربیه دومنار، پاریس، ۱۹۱۷م.
(۶) حموی، یاقوت، معجم البلدان.
(۷) Britannica، ۱۹۷۸.
(۸) Casson L، notes on The Periplus Mairs Erythraei، Princeton، ۱۹۸۹.
(۹) The Columbia Encyclopedia، ۲۰۰۳.
(۱۰) Cornevin R، Histoire de l’A frique، Paris، ۱۹۷۶.
(۱۱) Davidson، B، The African Past، London، ۱۹۶۷.
(۱۲) EI ۲.
(۱۳) Encarta reference Library، ۲۰۰۴.
(۱۴) Fage JD، A History of Africa، New York، ۱۹۷۸.
(۱۵) Hughes AJ،» Zanzibar «، Africa، ed C Legum، London، ۱۹۷۱.
(۱۶) Oliver R and A Atmore، Africa Since ۱۸۰۰، Cambridge، ۱۹۷۴.
(۱۷) Oliver and JD Fage، A Short History of Africa، London، ۱۹۷۳.
(۱۸) Pearce FB، Zanzibar، London، ۱۹۶۷.
(۱۹) Schoff WH، notes on The Periplus of the Erythraean Sea، New Delhi، ۱۹۷۴.
(۲۰) Wikipedia، Wikipediaorg.
(۲۱) The World Gazetteer، wwwworld-gazetteercom.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «پِمْبا»، شماره۵۵۴۵.
