• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

پشاپویه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


پَشاپویه، یا فشاپویه، فشافویه، ناحیه‌ای کهن در ری، و یکی از بخش‌های سه‌ ‌گانه شهرستان ری در استان تهران می‌باشد.


این بخش متشکل از دو دهستان حسن‌آباد و وهن‌آباد، یک شهر به نام حسن‌آباد، و ۵۸ روستای دارای سکنه است.

۱.۱ - موقعیت جغرافیایی

بخش پشاپویه از شمال به بخش کهریزک، از شمال باختری به شهرستان رباط کریم و از جنوب به استان قم و از خاور به بخش جوادآباد از شهرستان ورامین محدود است.
[۱] فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور، سازمان جغرافیای نیروهای مسلح، ج۱، ص۲۴۸، تهران، ۱۳۷۰ش، ج۳۸.
[۲] نقشه جمهوری اسلامی ایران براساس تقسیمات کشوری، گیتاشناسی، تهران، ۱۳۷۷ش، شم‌ ۲۹.

بخش پشاپویه شامل دره وسیع و عریضی است که کوه‌های آراد (حسن‌آباد) از شمال، مره از جنوب و کورابلاغ از جنوب باختری آن را احاطه کرده‌اند. قسمت شمالی این دره از رودخانه کرج، و بخش جنوبی آن از رودخانه شور آبیاری می‌گردد.
قسمت جنوبی بخش پشاپویه به سبب شوری آب و کیفیت بد زمین لم‌یزرع است و هیچ‌آبادی در آن وجود ندارد. قسمت شمالی آن نیز تنها در نقاطی که شیب مناسب دارد، قابل کشاورزی است.
[۳] جغرافیای کامل ایران، وزارت آموزش و پرورش، ج۱، ص۵۱۳، تهران، ۱۳۶۶ش.


۱.۲ - آب و هوا

آب و هوای این بخش معتدل و متمایل به گرم و خشک است.
[۴] فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور، سازمان جغرافیای نیروهای مسلح، ج۱، ص۲۴۸، تهران، ۱۳۷۰ش، ج۳۸.


۱.۳ - اقتصاد

اقتصاد بخش پشاپویه بر پایه دام‌داری و کشاورزی استوار است و کشاورزی در آن به دو شیوه آبی و دیمی صورت می‌گیرد و عمده‌ترین فرآورده‌های کشاورزی و باغ‌داری آن گندم، جو، انگور، حبوبات، چغندرقند، سیب‌زمینی، انار، انجیر و تره‌بار است.
دام‌داری و مرغ‌داری در پشاپویه به دو صورت سنتی و صنعتی رواج دارد و بخش عمده‌ای از فرآورده‌های لبنی و گوشتی آن پس از تأمین مصارف محلی، به شهرهای اطراف فرستاده می‌شود.
معدن سولفات دو سود پشاپویه تنها معدن فعال این بخش است که توسط شرکت خدمات توسعه معادن ایران استخراج و بهره‌برداری می‌شود.
[۵] فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور، سازمان جغرافیای نیروهای مسلح، ج۱، ص۲۴۸، تهران، ۱۳۷۰ش، ج۳۸.
[۶] جغرافیای کامل ایران، وزارت آموزش و پرورش، ج۱، ۵۱۳، تهران، ۱۳۶۶ش.


۱.۴ - جعمیت

برپایه سرشماری ۱۳۷۵ش جمعیت این بخش بدون احتساب جمعیت شهر حسن‌آباد (مرکز آن) ۲۷۹‘۱۰ نفر بوده است.
[۷] سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۷۵ش، شناسنامه آبادی‌های کشور، ج۱، ص۲، شهرستان ری، مرکز آمار ایران، تهران، ۱۳۷۶ش.


۱.۵ - مرکز بخش

حسن‌آباد مرکز بخش پشاپویه می‌باشد.
در °۳۵ و´۲۲ عرض شمالی و °۵۱ و ´۱۳ طول شرقی و در ارتفاع ۹۶۵ متری از سطح دریا واقع است.
[۸] پاپلی یزدی محمدحسین، فرهنگ آبادی‌ها و مکان‌های مذهبی کشور، ج۱، ص۲۰۱، مشهد، ۱۳۶۷ش.
این شهر در ۳۲ کیلومتری جنوب‌باختری شهر ری و بر سر راه تهران ـ قم قرار دارد. رودخانه کرج که از رشته‌کوه‌های البرز مرکزی سرچشمه می‌گیرد، از دو کیلومتری شمال خاوری این شهر می‌گذرد. آب‌وهوای حسن‌آباد معتدل و متمایل به گرم و خشک است.
[۹] فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور، سازمان جغرافیای نیروهای مسلح، ج۱، ص۱۱۶، تهران، ۱۳۷۰ش، ج۳۸.
بنابر سرشماری ۱۳۷۵ش جمعیت این شهر ۰۹۸‘۱۱ نفر بوده است.
[۱۰] چهل، سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۷۵ش، نتایج تفصیلی.


از پشاپویه نخستین‌بار در منابع جغرافیایی سده ۴ق به عنوان یکی از رستاق‌های مشهور ری یاد شده است.
[۱۱] اصطخری ابراهیم، مسالک الممالک، ج۱، ص۲۰۹، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۹۲۷م.    
[۱۲] ابن حوقل محمد، صورة الارض، ج۲، ص۳۷۹، به کوشش کرامرس، لیدن، ۱۹۳۹م.    


۲.۱ - سده ۲ قمری

این ناحیه یکی از مراکز تشیع در نخستین سده‌های اسلامی در ایران بوده است.
[۱۳] نظام‌الملک حسن، سیرالملوک (سیاست‌نامه)، ج۱، ص۲۵۷.    


۲.۱.۱ - تبلیغ قرمطیان

به گفته خواجه ‌نظام‌الملک
[۱۴] نظام‌الملک حسن، سیرالملوک (سیاست‌نامه)، ج۱، ص۲۵۷-۲۵۹.    
در نیمه دوم سده ۲ق عبدالله‌ بن‌ میمون (رهبر قرمطیان) در آغاز دعوتش یکی از داعیان خود به نام خلف را برای تبلیغ به ری فرستاد. وی در روستای کُلین در ناحیه پشاپویه مقام گرفت و به تبلیغ میان مردمان شیعه مذهب آن پرداخت و وعده ظهور قائم‌ آل‌محمد (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) داد.
مردمان پشاپویه بر او گرد آمدند و کارش بالا گرفت، تا آن‌که مهتر روستای کلین سخنان خلف را بدعت در دین دانست و به مخالفت‌ با وی برخاست. خلف از کلین به ری گریخت و در آن‌جا درگذشت.
پس از وی پسرش احمد که بر مذهب پدر بود، در ری پنهانی به دعوت مردمان پرداخت. احمد بن‌ خلف، غیاث‌ نامی از اهالی کلین پشاپویه را که در نحو و ادب دستی داشت، خلیفه خود کرد. غیاث آموزه‌های قرمطیه را با آیات قرآنی، اخبار و احادیث و امثال و اشعار عربی بیاراست و کتابی نوشت به نام البیان و به مناظره با پیروان اهل سنت پرداخت. این خبر در شهرهای قم، کاشان و آبه که از مراکز تشیع بودند، رسید و شیعیان دسته دسته از این شهرها برای آموختن تعلیمات غیاث به پشاپویه می‌آمدند. چون کار او بالا گرفت، فقیهان مردمان ری را برضد غیاث برانگیختند و او به ناچار از پشاپویه به خراسان گریخت. اما پس از اندک زمانی به ری بازگشت و یکی از اهالی پشاپویه به نام ابوحاتم را که شعر عربی و حدیث نیک می‌دانست، خلیفه خود کرد. غیاث در زمانی که در خراسان بود، ظهور قائم‌ آل محمد(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) را در تاریخی مشخص پیش‌بینی کرده بود. چون وعده وی دروغ از کار درآمد، شیعیان بر وی خشم گرفتند و از گرد وی متفرق شدند.

۲.۲ - سده ۸ قمری

حمدالله مستوفی در نیمه نخست سده ۸ق از پشاپویه به عنوان یکی از نواحی چهارگانه ولایت ری که دارای ۳۰ پاره‌آبادی بوده است، یاد می‌کند.
[۱۵] حمدالله مستوفی، نزهة القلوب، ج۱، ص۵۷-۵۸، به کوشش محمددبیرسیاقی، تهران، ۱۳۳۶ش.
به گفته وی
[۱۶] حمدالله مستوفی، نزهة القلوب، ج۱، ص۵۷-۵۸، به کوشش محمددبیرسیاقی، تهران، ۱۳۳۶ش.
روستاهای کوشک، علی‌آبادی، کیلین، جرم و قوج آغاز از بزرگ‌ترین روستاهای سی‌ ‌گانه ناحیه پشاپویه بوده‌اند.

۲.۳ - سال ۸۵۰ قمری

در ۸۵۰ق شاهرخ میرزا فرزند تیمور به قصد سرکوب سلطان محمد پسر بایسنقر که از جانب وی بر عراق عجم حکومت داشت و در این تاریخ دعوی سلطنت می‌کرد، از خراسان آهنگ شیراز کرد و چون به ری رسید، زمستان را در پشاپویه گذراند و در ۲۵ ذی‌حجه که مطابق با اول فروردین بود، برای زیارت مرقد حضرت عبدالعظیم و دیگر مراقد متبرکه ری قصد رفتن به آن شهر را داشت، اما در همان روز در پشاپویه درگذشت.
[۱۷] ابوبکر طهرانی، دیار بکریه، ج۱، ص۲۸۹-۲۹۲، به کوشش نجاتی لوغال و فاروق سومر، آنکارا، ۱۹۶۲م.
[۱۸] میرخواند محمد، روضة الصفا، ج۱، ص۱۱۷۰-۱۱۷۲، به کوشش عباس زریاب، تهران، ۱۳۷۳ش.
[۱۹] روملو حسن، احسن ‌التواریخ، ج۱، ص۲۵۸-۲۶۳، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، ۱۳۴۹ش.


از میان مردمان روستای کلین پشاپویه، فقیهان شیعی برجسته‌ای چون محمد بن‌ یعقوب کلینی و احمد بن‌ ابراهیم بن‌ علّان کلینی برخاسته‌اند.
[۲۰] کریمان حسین، ری باستان، ج۲، ص۳۸۳، تهران، ۱۳۴۹ش.
[۲۱] استرابادی محمد، منهج المقال، ج۱، ص۳۱، تهران، ۱۳۰۶ق.

امروزه نیز روستایی به همین نام در دهستان حسن‌آباد از بخش پشاپویه در ۳۸کیلومتری شهرری، با جمعیتی حدود ۴۹۰نفر پابرجاست
[۲۲] سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۷۵ش، شناسنامه آبادی‌های کشور، ج۱، ص۲، شهرستان ری، مرکز آمار ایران، تهران، ۱۳۷۶ش.
[۲۳] فرهنگ جغرافیایی ایران، استان مرکزی (آبادی‌ها)، ج۱، ص۱۸۳۹.، دایره جغرافیایی ستاد ارتش، تهران، ۱۳۲۸ش.


(۱) ابن حوقل محمد، صورة الارض، به کوشش کرامرس، لیدن، ۱۹۳۹م.
(۲) ابوبکر طهرانی، دیار بکریه، به کوشش نجاتی لوغال و فاروق سومر، آنکارا، ۱۹۶۲م.
(۳) استرابادی محمد، منهج المقال، تهران، ۱۳۰۶ق.
(۴) اصطخری ابراهیم، مسالک الممالک، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۹۲۷م.
(۵) پاپلی یزدی محمدحسین، فرهنگ آبادی‌ها و مکان‌های مذهبی کشور، مشهد، ۱۳۶۷ش.
(۶) جغرافیای کامل ایران، وزارت آموزش و پرورش، تهران، ۱۳۶۶ش.
(۷) حمدالله مستوفی، نزهة القلوب، به کوشش محمددبیرسیاقی، تهران، ۱۳۳۶ش.
(۸) روملو حسن، احسن ‌التواریخ، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، ۱۳۴۹ش.
(۹) سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۷۵ش، شناسنامه آبادی‌های کشور، شهرستان ری، مرکز آمار ایران، تهران، ۱۳۷۶ش.
(۱۰) سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۷۵ش، نتایج تفصیلی.
(۱۱) فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور، سازمان جغرافیای نیروهای مسلح، تهران، ۱۳۷۰ش، ج۳۸.
(۱۲) فرهنگ جغرافیایی ایران، استان مرکزی (آبادی‌ها)، دایره جغرافیایی ستاد ارتش، تهران، ۱۳۲۸ش.
(۱۳) کریمان حسین، ری باستان، تهران، ۱۳۴۹ش.
(۱۴) میرخواند محمد، روضة الصفا، به کوشش عباس زریاب، تهران، ۱۳۷۳ش.
(۱۵) نظام‌الملک حسن، سیرالملوک (سیاست‌نامه)، به کوشش هیوبرت دارک، تهران، ۱۳۵۵ش.
(۱۶) نقشه جمهوری اسلامی ایران براساس تقسیمات کشوری، گیتاشناسی، تهران، ۱۳۷۷ش، شم‌ ۲۹.

۱. ↑ فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور، سازمان جغرافیای نیروهای مسلح، ج۱، ص۲۴۸، تهران، ۱۳۷۰ش، ج۳۸.
۲. ↑ نقشه جمهوری اسلامی ایران براساس تقسیمات کشوری، گیتاشناسی، تهران، ۱۳۷۷ش، شم‌ ۲۹.
۳. ↑ جغرافیای کامل ایران، وزارت آموزش و پرورش، ج۱، ص۵۱۳، تهران، ۱۳۶۶ش.
۴. ↑ فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور، سازمان جغرافیای نیروهای مسلح، ج۱، ص۲۴۸، تهران، ۱۳۷۰ش، ج۳۸.
۵. ↑ فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور، سازمان جغرافیای نیروهای مسلح، ج۱، ص۲۴۸، تهران، ۱۳۷۰ش، ج۳۸.
۶. ↑ جغرافیای کامل ایران، وزارت آموزش و پرورش، ج۱، ۵۱۳، تهران، ۱۳۶۶ش.
۷. ↑ سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۷۵ش، شناسنامه آبادی‌های کشور، ج۱، ص۲، شهرستان ری، مرکز آمار ایران، تهران، ۱۳۷۶ش.
۸. ↑ پاپلی یزدی محمدحسین، فرهنگ آبادی‌ها و مکان‌های مذهبی کشور، ج۱، ص۲۰۱، مشهد، ۱۳۶۷ش.
۹. ↑ فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور، سازمان جغرافیای نیروهای مسلح، ج۱، ص۱۱۶، تهران، ۱۳۷۰ش، ج۳۸.
۱۰. ↑ چهل، سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۷۵ش، نتایج تفصیلی.
۱۱. ↑ اصطخری ابراهیم، مسالک الممالک، ج۱، ص۲۰۹، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۹۲۷م.    
۱۲. ↑ ابن حوقل محمد، صورة الارض، ج۲، ص۳۷۹، به کوشش کرامرس، لیدن، ۱۹۳۹م.    
۱۳. ↑ نظام‌الملک حسن، سیرالملوک (سیاست‌نامه)، ج۱، ص۲۵۷.    
۱۴. ↑ نظام‌الملک حسن، سیرالملوک (سیاست‌نامه)، ج۱، ص۲۵۷-۲۵۹.    
۱۵. ↑ حمدالله مستوفی، نزهة القلوب، ج۱، ص۵۷-۵۸، به کوشش محمددبیرسیاقی، تهران، ۱۳۳۶ش.
۱۶. ↑ حمدالله مستوفی، نزهة القلوب، ج۱، ص۵۷-۵۸، به کوشش محمددبیرسیاقی، تهران، ۱۳۳۶ش.
۱۷. ↑ ابوبکر طهرانی، دیار بکریه، ج۱، ص۲۸۹-۲۹۲، به کوشش نجاتی لوغال و فاروق سومر، آنکارا، ۱۹۶۲م.
۱۸. ↑ میرخواند محمد، روضة الصفا، ج۱، ص۱۱۷۰-۱۱۷۲، به کوشش عباس زریاب، تهران، ۱۳۷۳ش.
۱۹. ↑ روملو حسن، احسن ‌التواریخ، ج۱، ص۲۵۸-۲۶۳، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، ۱۳۴۹ش.
۲۰. ↑ کریمان حسین، ری باستان، ج۲، ص۳۸۳، تهران، ۱۳۴۹ش.
۲۱. ↑ استرابادی محمد، منهج المقال، ج۱، ص۳۱، تهران، ۱۳۰۶ق.
۲۲. ↑ سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۷۵ش، شناسنامه آبادی‌های کشور، ج۱، ص۲، شهرستان ری، مرکز آمار ایران، تهران، ۱۳۷۶ش.
۲۳. ↑ فرهنگ جغرافیایی ایران، استان مرکزی (آبادی‌ها)، ج۱، ص۱۸۳۹.، دایره جغرافیایی ستاد ارتش، تهران، ۱۳۲۸ش.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «پشاپویه»، شماره۵۵۲۸.    

رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی
جعبه ابزار