پریشتینا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
پِریشْتینا، مرکز ایالت خودمختار کوزوو (نام رسمی کوزوو متوهیای) واقع در جنوب جمهوری صربستان و مونتنگرو می‌باشد.
این شهر در°۴۲و´۳۹ عرض شمالی و°۲۱و´۱۰ طول شرقی،
در دشت کوزوو واقع است.
پریشتینا با ۰۲۳‘۲۵۴ تن (۱۳۸۳ش/۲۰۰۵م) جمعیت بزرگ‌ترین شهر استان کوزوو است.
بیشتر ساکنان این شهر را
مسلمانان آلبانیایی‌تبار تشکیل می‌دهند.
این شهر مرکز بازرگانی، صنعتی و فرهنگی کوزوو به شمار می‌رود و دارای صنایع غذایی، نساجی، دارویی، فلزی و چوبی است. در کوه‌های کپائونیک در نزدیکی پریشتینا معادن سرب،
نقره و روی وجود دارد که از دیرباز از این معادن بهر‌ه‌برداری می‌شود.
دیرینگی این شهر به
سده ۲م باز می‌گردد. تراژان، امپراتور روم (
حکومت ۹۸-۱۱۷م) شهر رومی اولپیانا را در ۱۲ کیلومتری جنوب شرقی پریشتینای کنونی بنیان نهاد. این شهر در زمان ایلیریان اولپیانا اسپلندیسیما نامیده می‌شد.
در سده ۶م ژوستینین، امپراتور بیزانس آن را گسترش داد که ژوستیانا سکوندا خوانده می‌شد. بقایای این شهر رومی امروزه در جنوب شرقی پریشتینا پابرجاست. پس از تخریب اولپیانا در سده‌های اولیه قرون وسطیٰ توسط سلاوها و بلغارها، پریشتینا در نزدیکی آن ساخته شد.
در سده ۷ق/۱۳م درگیری‌هایی میان صرب‌ها و بیزانسی‌ها بر سر
تصرف این شهر روی داد که منجر به چیرگی صرب‌ها بر این شهر شد.
میلوتین (۱۲۸۲-۱۳۲۱م) پادشاه صرب‌ها پس از استیلا بر این شهر، پریشتینا را به عنوان پایتخت پادشاهی صرب‌ها برگزید و در روزگار جانشینان میلوتین بر اهمیت این شهر افزوده گردید.
با توسعه و رونق پریشتینا در سده ۱۴م در زمان فرمانروایی استفان دوشان و جانشین وی، لازار، این شهر در معرض تهدید عثمانی‌ها قرار گرفت و بدین سبب پایتخت پادشاهی صربستان از پریشتینا به بلگراد منتقل گشت.
اما با این حال پریشتینا به عنوان مقر ووک برانکوویچ۵ (د۱۳۹۸م) باقی ماند و به هنگام جنگ اول کوزوو در
شعبان ۷۹۱/اوت۱۳۸۹ ووک برانکوویچ حاکم پریشتینا بود.
در
جنگ کوزوو که در نزدیکی پریشتینا روی داد، نیروهای صرب از عثمانی‌ها شکست خوردند و برانکوویچ با پرداخت
خراج، تابعیت
حکومت عثمانی را پذیرفت و بر منصب خود باقی ماند
ایلدرم بایزید در ۱۴۱۲م برادرزن خود
موسیٰ چلبی را به عنوان نماینده دولت عثمانی در پریشتینا تعیین کرد.
با اضمحلال پادشاهی صرب‌ها در ۸۴۳ق/۱۴۳۹م، عثمانی‌ها عیسیٰ بیک اسکوپیایی را به حکومت پریشتینا گماشتند.
با چیرگی کامل عثمانیان بر این شهر و ساخت‌وسازهای تازه توسط آنان، پریشتینا چهره شهری عثمانی به خود گرفت. کار ساخت نخستین
مسجد شهر که در ۸۳۰ق/۱۴۲۷م در دوره حکومت مراد دوم (۸۲۴-۸۵۵ق/۱۴۲۱-۱۴۵۱م) آغاز شده بود، در دوره حکومت محمدفاتح (۸۵۵-۸۸۶ق/۱۴۵۱-۱۴۸۱م) به پایان رسید.
همچنین محمد فاتح مسجد دیگری به نام خود در آنجا ساخت و مسجد دیگری نیز توسط خاندان
یاشار پاشا در پریشتینا احداث شد.
در دوره حکومت عثمانیان، این شهر، در نتیجه تجمع بازرگانان راگوسا (بندر دوبرونیک امروزی) در آن، مرکزیت اقتصادی خود را حفظ کرد و به سرعت به صورت یک مرکز بازرگانی توسعه یافت.
در اواخر سده ۱۰ق/۱۶م، ۶۰٪ اهالی پریشتینا را
مسلمانان تشکیل می‌دادند.
اولیا
چلبی که در سده ۱۱ق/۱۷م از پریشتینا دیدار کرده، آنجا را شهری با ۰۶۰‘۲ خانه دو طبقه با باغ‌ها و باغچه‌های خرم و ۳۰۰باب دکان که برای رفع نیازهای اهالی شهر کافی نبوده،
وصف کرده است و قصر آلای‌بیک و عمارت محکمه آن را از بناهای معروف آنجا برشمرده است. افزون بر این‌ها، به گزارش او پریشتینا در آن زمان دارای ۱۱ کاروان‌سرا و مساجد و حمام‌های متعددی بوده است.
در ۱۱۰۰ق/۱۶۸۹م، اتریشی‌ها به کوزوو حمله کردند و آلبانیایی‌های طرفدار آن‌ها به رهبری پیتر بوگدانی (اسقف اعظم
کاتولیک مذهب اسکوپیه) به نیروهای اتریشی پیوستند و پریشتینا بدون مقاومت به دست اتریشی‌ها افتاد، اما دیری نپایید که در ۱۶۹۰م ترک‌ها پریشتینا را بازپس گرفتند
شیوع طاعون در ۱۱۰۱ق و شروع دوباره جنگ میان نیروهای عثمانی و اتریشی بر سرحاکمیت کوزوو در ۱۱۵۰ق/۱۷۳۷م، آسیب‌های بسیاری به پریشتینا رساند
بر اثر گسترش منازعات و افزایش هرج‌ومرج در ایالت روم ایلی، برخی از خاندان‌های برجسته محلی در بالکان به
قدرت رسیدند. از این میان خاندان جیونولی (ژینولی) بر پریشتینا و ژئیلان حکمفرما شدند. در اوائل سده ۱۳ق/۱۹م این خاندان چنان مقتدر شد که به آنان «دومین حکمران» کوزوو (پس از سلطان)
لقب داده بودند.
در ۱۸۱۲م نخست
فرانسه و سپس دیگر کشورها از جمله پادشاهی صربستان در ۱۸۸۹م در پریشتینا به تأسیس کنسولگری دست زدند. مسلمانان آلبانیایی گشایش کنسولگری صربستان در پریشتینا را گام‌هایی به سوی الحاق کوزوو به صربستان تلقی می‌کردند و از این کار ناخرسند بودند.
در ۱۳۰۷ق/۱۸۹۰م کنسول صربستان در پریشتینا به
قتل رسید و قاتل او هرگز شناخته نشد. در اسناد برجای مانده از این دوره، از پریشتینا به عنوان شهری با حدود ۷هزار تا ۹هزار تن جمعیت و ۵۰۰‘۱ خانه یاد شده است. بنابراین اسناد در آن دوره ۲۰٪ از جمعیت پریشتینا را صرب‌ها تشکیل می‌داده‌اند.
در اواخر سده ۱۳ق/۱۹م، مرکز ایالت کوزوو از پریشتینا به اسکوپیه انتقال یافت. بنابر گزارش‌های موجود از آن، پریشتینا شهری با حدود ۶۰۰‘۱۰ تن جمعیت بوده است که از آن میان بیش از ۱۰۰‘۸ تن از اهالی آن را مسلمانان و بقیه را مسیحانی از ملیت‌های مختلف تشکیل می‌داده‌اند و دارای ۱۸
مسجد، ۲ مدرسه ابتدایی (یکی برای دختران و دیگری برای پسران) و یک مدرسه رشدیه (متوسطه)، ۵۰۰ باب دکان، ۱۰ کاروان‌سرا، ۲ مسافرخانه، ۳ حمام و یک بیمارستان نظامی در بیرون شهر بوده است.
در همین دوره با رشد تمایلات استقلال‌طلبانه در میان ملی‌گرایان آلبانی، در ۱۲۹۸ق/۱۸۸۱م، طرح ملی‌گرایانه «اتحاد پریزرن» به ریاست سلیمان آقا وُکْشی، در برخی از شهرهای آلبانیایی‌نشین از جمله پریشتینا منجر به قیام‌هایی شد که سرانجام توسط درویش پاشا سرکوب گردید و آرامش به پریشتینا بازگشت
اما ملی‌گرایان آلبانیایی همچنان خواستار استقلال آلبانی از دولت عثمانی بودند.
در انتخابات مجلس نمایندگان عثمانی که پس از مشروطه دوم در ۱۳۲۶ق/۱۹۰۸م، صورت گرفت، حسن بیکِ‌بِریشا
و اسماعیل کمال دو تن از نمایندگان مردم آلبانی در مجلس عثمانی، تلویحاً استقلال آلبانی از عثمانی را اعلام کردند که منجر به شورش‌هایی در ۱۹۱۰م، در نواحی آلبانیایی‌نشین شد. این نهضت توسط شفقت تورگات پاشا و جاویدپاشا سرکوب شد.
در ژوئن ۱۹۱۱، سلطان محمد پنجم برای جذب قلوب مسلمانان آلبانیایی به کوزوو
سفر کرد و وارد پریشتینا شد و در آنجا با انتشار بیانیه‌ای اعلام
عفو عمومی کرد و جرایم همه کسانی را که در شورش ۱۹۱۰م شرکت داشتند، بخشید،
اما در ۱۳۳۰ق/۱۹۱۲م، به هنگام جنگ اول بالکان، پریشتینا به تصرف ارتش صربستان درآمد و حاکمیت ۵۰۰ ساله عثمانیان بر این شهر پایان یافت. صرب‌ها با بدرفتاری با مسلمانان سعی در بیرون راندن آن‌ها از پریشتینا کردند. از ۱۹۱۳ تا ۱۹۱۵م بسیاری از مسلمانان پریشتینا را ترک کردند.
پس از پایان
جنگ جهانی اول و تشکیل پادشاهی یوگسلاوی پریشتینا به عنوان مرکز کوزوو معین شد.
صرب‌ها پس از چیرگی بر کوزوو، دست به کشتار آلبانی‌تباران آنجا گشودند و تنها در پریشتینا ۵ هزار تن از مسلمانان آلبانیایی را به قتل رساندند و زمین‌های کشاورزی آنان را مصادره کردند و از سویی دیگر کشاورزان نواحی صربستان و مونتنگرو را در زمین‌های کشاورزی پریشتینا اسکان دادند.
پس از پایان
جنگ جهانی دوم و تأسیس کشور جمهوری فدرال یوگسلاوی، پریشتینا به عنوان مرکز ایالت خودمختار کوزوو در قلمرو جمهوری صربستان تعیین شد. در دوره حکومت تیتو بر یوگسلاوی پریشتینا به مرکز سیاسی و فرهنگی آلبانی‌تباران یوگسلاوی بدل شد. ۹۰٪ از ساکنان کوزوو را در این زمان آلبانی‌تباران تشکیل می‌دادند.
پس از فروپاشی جمهوری فدرال سوسیالیستی یوگسلاوی در ۱۳۷۱ش/۱۹۹۲م، درگیری‌هایی خونین در کوزوو و به‌ویژه در پریشتینا میان آلبانی‌تباران و صرب‌ها به وقوع پیوست که در نهایت با مداخله ناتو این ناآرامی‌ها فروکش کرد و بنابر قطعنامه ۱۲۲۴ شورای امنیت سازمان ملل متحد، خودمختاری کوزوو با پایتختی پریشتینا در قالب حفظ تمامیت ارضی یوگسلاوی به رسمیت شناخته شد.
(۱) اولیا
چلبی، سیاحت‌نامه، استانبول، ۱۳۱۵ق.
(۲) جواد علی، ممالک عثمانیه نک تاریخ و جغرافیا لغاتی، استانبول، ۱۳۱۲ق.
(۳) سامی شمس‌الدین، قاموس‌الاعلام، استانبول، ۱۳۰۶ق.
(۴) کتانی علی، اقلیت‌های مسلمان در جهان امروز، ترجمه محمدحسین آریا، تهران، ۱۳۶۸ش.
(۵) ملکم نوئل، تاریخ اجمالی کوزوو، ترجمه باقر نصیری، تهران، ۱۳۷۸ش.
(۶) ولی‌اللهی ملکشاه حبیب‌الله و احمد جعفری، ریشه‌های بحران کوزوو و دخالت نظامی ناتو، تهران، ۱۳۸۰ش.
(۷) Beloff N، Tito’s Flawed Legacy، Colorado، ۱۹۸۵.
(۸) Britannica Atlas، Chicago، ۱۹۹۶.
(۹) EI ۲.
(۱۰) Encarta reference Library، ۲۰۰۴.
(۱۱) Gibbons H A، The Foundation of the Ottoman Empire، London، ۱۹۶۸.
(۱۲) Judah T، The Serbs، London، ۱۹۹۷.
(۱۳) Prishtina، Albanian، wwwAlbaniancom/main/countries/kosovo/prishtina.
(۱۴) Show S and E S Shaw، History of the Ottoman Empire and Modern Turkey، Cambridge، ۱۹۸۵.
(۱۵) Türk Ansiklopedisi، Ankara، ۱۹۷۸.
(۱۶) UzunçarŞılı İ H، Osmanlı tarihi، Ankara، ۱۹۸۲.
(۱۷) The World Gazetteer، wwwworld-gazetteercom.
(۱۸) Zöllner، E، Gaschichte Österreichs، Wien، ۱۹۹۰.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «پِریشْتینا»، شماره۵۵۱۸.
