پر کردن جهنم (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در این مقاله به بررسی آیاتی که مربوط به خوراک جهنم و اینکه با چه کسانی پر خواهد شد می‌پردازیم.
قال اخرج منها مذءومـا مدحورا لمن تبعک منهم لاملان جهنم منکم اجمعین.
«فرمود: از آن (مقام) با ننگ و عار و خواری بیرون رو، و
سوگند یاد می‌کنم که هر کس از آنها از تو پیروی کند
جهنم را از شما همگی پر می‌کنم!».
در آخرین
آیه مورد بحث بار دیگر فرمان بیرون رفتن
ابلیس از حریم قرب خدا و مقام و منزلت بالا صادر می‌شود، با این تفاوت که در اینجا
حکم طرد او به صورت تحقیرآمیزتر و شدیدتر صادر شده است و شاید به خاطر لجاجتی بود که
شیطان در مورد اصرار در
وسوسه افراد
انسان به خرج داد، یعنی در آغاز تنها
گناه او سرکشی از
اطاعت و فرمان خدا بود و به همین جهت فرمان خروج او صادر شد، اما بعدا گناه بزرگ دیگری بر گناه خود افزود و آن تصمیم گمراه ساختن دگران بود، به او فرمود: از این مقام با بدترین ننگ و عار بیرون رو و با خواری و ذلت فرودآی! (قال اخرج منها مذئوما مدحورا). و سوگند یاد می‌کنم که هر کس از تو پیروی کند، جهنم را از تو و آنها پرسازم (لمن تبعک منهم لاملئن جهنم منکم اجمعین).
قال فالحق والحق اقول• لاملان جهنم منک وممن تبعک منهم اجمعین.
«فرمود: به
حق سوگند، و حق می‌گویم. که جهنم را از تو و پیروانت همگی پر خواهم کرد».
آنچه از آغاز سوره تا به اینجا بوده همه
حق بوده است، و آنچه پیامبران بزرگی که گوشه‌ای از زندگانیشان در این سوره آمده به خاطر آن پیکار و مبارزه کردند حق بوده، سخن از
قیامت و عذاب دردناک طاغیان و انواع مواهب بهشتیان که در این
سوره به میان آمد همه حق بود، پایان سوره نیز حق است و خداوند به حق سوگند یاد می‌کند و حق می‌گوید که جهنم را از شیطان و پیروانش پر می‌کند تا در برابر حرف ابلیس در مورد اغوای انسان‌ها که با قاطعیت ادا شد پاسخ قاطعی بیان فرموده باشد و
تکلیف همه را روشن کند.
به هر حال این دو جمله مشتمل بر تاکیدات فراوانی است: دو بار روی مساءله (حق) تاءکید کرده و سوگند یاد نموده، و جمله (لاملئن) نیز با نون تاءکید ثقیله همراه است، (اجمعین) نیز تاءکید مجددی بر همه اینهاست، تا کسی کمترین
تردید و شکی در این باره به خود راه ندهد که برای شیطان و پیروانش راه نجاتی نیست و ادامه خط آنها به دارالبوار منتهی می‌گردد.
فلولا کان من القرون من قبلکم اولوا بقیة ینهون عن الفساد فی الارض الا قلیلا ممن انجینا منهم واتبع الذین ظـلموا ما اترفوا فیه وکانوا مجرمین• ... لاملان جهنم من الجنة والناس اجمعین.
«چرا در قرون (و اقوام) قبل از شما دانشمندان صاحب قدرتی نبودند که از
فساد در
زمین جلوگیری کنند، مگر اندکی از آنها که نجاتشان دادیم و آنها که
ستم می‌کردند از تنعم و تلذذ پیروی کردند و گناهکار بودند (و نابود شدند). مگر آنچه پروردگارت
رحم کند و برای همین (پذیرش
رحمت و در سایه آن تکامل) آنها را آفرید و فرمان پروردگارت قطعی است که جهنم را از (سرکشان و طاغیان)
جن و انس پر خواهم کرد».
(لام «لاملان» برای قسم است.
).
ولو شئنا لاتینا کل نفس هدها ولـکن حق القول منی لاملان جهنم من الجنة والناس اجمعین.
«اگر ما می‌خواستیم به هر انسانی (از روی اجبار)
هدایت لازمش را می‌دادیم، ولی (من آنها را آزاد گذارده‌ام) و مقرر کرده‌ام که
دوزخ را (از انسان‌های بی‌ایمان و گنهکار) از جن و انس همگی پر کنم».
خداوند در این
آیه می‌فرماید: (من آنها را آزاد گذاردم ولی مقرر کرده‌ام که دوزخ را از انسان‌های بی‌ایمان و گنهکار از جن و انس همگی پر کنم) (و لکن حق القول منی لاملئن جهنم من الجنة و الناس اجمعین). آری آنها با سوء اختیار خود این راه را طی کرده‌اند و مستحق مجازاتند، و ما هم اراده قاطع داریم بر اینکه دوزخ را از آنان پر کنیم. با توجه به آنچه گفتیم و با توجه به صدها آیه
قرآن که انسان را موجودی مختار و صاحب اراده، و مکلف به تکالیف و مسئول در برابر اعمال خویش، و قابل
هدایت بوسیله پیامبران و
تهذیب نفس و خودسازی، می‌داند، هر گونه
توهم دائر بر اینکه آیه فوق
دلیل بر
جبر است آنچنان که
فخر رازی و امثال او پنداشته‌اند - منتفی می‌شود.
امام خمینی در تفسیر آیه
(اِن مِّنکُمْ اِلَّا وَارِدُهَا کَانَ عَلَی رَبِّکَ حَتْمًا مَّقْضِیًّا) عالم طبیعت را باطن جهنم می‌داند و معتقد است شاید مقصود از ورود، دخول در دنیا و دار طبیعت باشد، زیرا
دار طبیعت، صورت جهنم و جهنم باطن طبیعت است و صراطی از طبیعت تا متن جهنم کشیده شده که انسان گناهکار در آن سقوط می‌کند؛ ولی برای مؤمن این آتش کشیده بر صراط، خاموش می‌شود.
ایشان در بیان نسبت میان عذاب جهنم و عالم طبیعت معتقد است که اگر انسان سیرش در این عالم طبیعت با
صراط مستقیم قرآن منطبق نباشد داخل در جهنم می‌شود.
امام خمینی با بیان مراتب و اقسام جهنم، جهنم افعال را مربوط
اهل معصیت می‌داند. این قسم از جهنم، چیزی جز باطن عمل‌های ناپسند و زشت آدمی نیست. همچنین جهنم صفات و اخلاق که بالاتر و سوزنده‌تر از جهنم اعمال است برای کسانی است که ملکات رذیله‌ای همچون حرص، انکار، حب مال و جاه در جان آنان رسوخ کرده و
اهل جهنم از وحشت باطن آنان گریزان هستند.
همچنین جهنم صفات نسبت به جهنم اعمال شدیدتر است؛ زیرا در جهنم اعمال، آدمی صورتی از باطن عمل و
معصیت خود را دریافت می‌کنند؛ اما در جهنم اخلاق، آنچه ظهور می‌کند، باطن ملکه درونی انسان است و نه صرف عمل، و تفاوت ظهور باطنی عمل و ظهور
ملکات بسیار است. به باور امام خمینی آتش جهنم محیط بر سطح و باطن اشیاء است و احاطه آن، ظهور احاطه قیومی حق‌تعالی است.
•
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «پر کردن جهنم». •
دانشنامه امام خمینی ، تهران،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، ۱۴۰۰ شمسی.
