پادشاهی مسجد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
پادشاهی مسجد، (تلفظِ محلی: بادشاهی مسجد) یا مسجدِعالمگیری، در لاهور قرار دارد.
ظرفیت این
مسجد ۰۰۰، ۷۵ تن و مساحتش ۱۴۳ر۸۶۳، ۳۳ مترمربع است و از بزرگ‌ترین مساجد
جهان به شمار می‌آید.
احداث این مسجد در
لاهور به فرمان
اورنگ زیب عالمگیر (حک: ۱۰۶۸ـ ۱۱۱۸) و با اختصاص سه میلیون (سی لک)
روپیه برای آن آغاز شد.
در ۱۰۸۴
برادر رضاعی اورنگ زیب، مظفرحسین معروف به فدائی‌خان کوکه، بنای مسجد را به پایان رسانید (کتیبه فارسی بالای درِ ورودی به
خط ثلث و
نستعلیق ).
بنای مسجد بر روی صفه‌ای بلند با یک رشته پلکان، تقلیدی از
مسجد جمعه شاهجهان‌آباد در
دهلی است.
بنای اصلی از سنگ سرخِ کوه‌های فتح‌پور سیکری و بیانه است؛ اما از گچ و خشت‌های شاه‌جهانی نیز در ساخت آن استفاده و برای ایجاد تنوع در
رنگ، سطح سنگ‌های سُرخ منبت و با سنگ سفید کوه‌های مکرانه جودهپور پَرچین کاری شده است.
با وجود این،
رنگ سُرخ بر کلّ نمای مسجد غلبه دارد.
درِ اصلی ورودی، در سمت شرق و از سطح زمین حدود نُه متر بلندتر است.
از زمین تا این در، ۲۲ پله، با سنگ ابری کابلی، وجود دارد.
ورودی مسجد خود بنایی کامل و شاهانه به سبک معماری
تیموریان است که در دو طبقه به صورت مکعب و شامل اقامت‌گاه
امام جماعت و مکتب و
کتاب‌خانه مسجد است.
شبستان مسجد با دیواری محاذی طول آن، دو بخش شده است.
در قسمت جلو دری بزرگ در وسط و پنج پنجدری کوچک در شمال و جنوب قرار دارد.
در قسمت عقبی شبستان نیز درها به همان ترتیب و تعداد است.
در وسط شبستان عقبی که با سنگ سفید ساخته شده،
محراب و
منبر نیز قرار دارد.
این قسمت قلب مسجد است و زیباترین تزیینات و گل‌کاری روی سنگ مرمر در آن انجام گرفته است.
منبر فعلی را در دوره متأخر ساخته‌اند.
بالایِ بنایِ این شبستان، سه
گنبد روی قوس‌های نیم‌دایره قرار گرفته است.
گنبد میانه بزرگ‌تر و دو گنبد طرفین کوچک‌تر و هم‌اندازه یکدیگر است.
این گنبدهای مرمرین چون
مروارید می‌درخشند و قُبّه طلایی روی آنها به
الماس می‌ماند.
اندازه گردنه گنبد میانه حدود ده متر و گنبدهای اطراف حدود شش متر و نیم است.
روی این گنبدها گُل نیلوفر وارونه‌ای با سنگ سفید ساخته‌اند.
از مشخصه‌های مسجد چهار
منار بلند با سنگ سرخ در چهار گوشه مسجد است.
هر منار به طول حدود ۵ر۴۳ متر روی سکویی هشت‌گوشه قرار دارد.
خود این سکو شش متر از سطح زمین بلندتر است.
هر منار سه طبقه دارد و زایران و سیاحان اجازه دارند که به بالای منارها بروند.
صحن مسجد مربعی به مساحت ۸۸۱ر۸۹۹، ۲۵ متر مربع است و در وسط آن حوض آبی به مساحت ۲۵۷۶ر۲۳۲ متر مربع قرار دارد.
در شمال و جنوب و شرق صحن دالانی ساخته شده که از سطح صحن حدود یک متر بلندتر است.
در ۱۲۷۲/ ۱۸۵۶
انگلیسی‌ها به دلایل سوق‌الجیشی دالانِ شرقی را ویران کردند اما دولت
پاکستان آن را بازسازی و لوله‌کشی
آب کرد.
در کّلِ بنای مسجد چهار نوع آرایش به کار رفته است:
منبت‌کاری روی سنگ،
پرچین‌کاری ،
کنده‌کاری سنگ سُرخ و پُرکردن آن با سنگ‌های برآمده ملوّن، و نقاشی روی گچ سفید.
پس از انقراض حکومت
مسلمانان در
شبه‌قاره و روی کار آمدن
سیک‌ها در
پنجاب در
قرن دوازدهم /هجدهم، سیک‌ها پادشاهی مسجد را تصرف و از آن به عنوان سنگر، پادگان نظامی، مرکز مهمات و طویله
اسبان استفاده کردند.
آنها سنگ‌های قیمتی آن را کندند و لوازم گرانب‌های مسجد را از بین بردند.
در جنگ‌های بین جانشینان مهاراجه رنجیت سنگه، شیر سنگه توپ‌های سبک را بالای منارها نصب کرد تا مخالفان خود را، که در ارگ لاهور محصور بودند، به گلوله بندد.
گلوله‌های توپ نیز که از ارگ شلیک می‌شد موجب تخریب بیش‌تر مسجد گردید.
در
جمادی الاولی ۱۲۶۵/ مارس ۱۸۴۹ انگلیسی‌ها پنجاب را از سیک‌ها گرفتند و این مسجد به تصرف آنان درآمد.
تا ۱۲۷۱/ ۱۸۵۵ پادشاهی مسجد مرکز مهمات آنان و ورود
نمازگزاران به آن ممنوع بود تا این‌که مهمات را به محلی دیگر بردند و در جمادی الاولی ۱۲۷۲/
ژانویه ۱۸۵۶ مسجد را به مسلمانان واگذاشتند.
اما انگلیسی‌ها دالان شرقی مسجد را از میان بردند تا میان ارگ، که محل استقرار ارتش انگلیس بود، و مسجد حایلی نباشد و آنان بتوانند فعالیت‌های مسلمانان را در مسجد تحت نظر قرار دهند.
از ۱۲۸۲/ ۱۸۶۵ تلاش‌هایی برای بازسازی پادشاهی مسجد، آغاز گردید و با
پولی که مسلمانان لاهور جمع کردند و هزینه‌ای که دولت پنجاب به مرمت مسجد اختصاص داد، در طول سالهای ۱۲۹۲ـ ۱۳۳۸/ ۱۸۷۵ـ۱۹۲۰ اولین مرحله بازسازی مسجد انجام گرفت.
دومین مرحله بازسازی را اداره امور مردم
هند در ۱۳۱۸ ش/ ۱۹۳۹ شروع کرد.
در ۱۳۲۶ ش/ ۱۹۴۷ با تأسیس پاکستان کار بازسازی مسجد را اداره امور مردم پاکستان به عهده گرفت و جمعاً با صرف هزینه ۰۰۰، ۹۰۰، ۴ روپیه در طول ۲۱ سال، بازسازی همه جانبه مسجد روی خطوط معماری اصلی در ۱۳۳۹ ش/ ۱۹۶۰ به پایان رسید.
هم‌اکنون اداره اوقاف پنجاب مسجد را اداره و امام جماعت و خطیب و مؤذن را منصوب می‌کند.
در این مسجد علاوه بر اقامه
نمازهای یومیه ،
نمازهای جمعه ،
عیدین و تراویح مطابق
مذهب حنفی برگزار می‌شود.
پادشاهی مسجد، نشان قدرت و برادری مسلمانان منطقه شناخته می‌شود.
در ۱۳۳۱/ ۱۹۱۳ که
ایتالیا به
لیبی حمله کرد
اقبال لاهوری (۱۲۹۴ـ۱۳۵۷) در این مسجد و در اجتماع بزرگ مسلمانان منظومه تاریخی خود «به حضور رسالت مآب» را خواند و از شهدا تجلیل کرد.
نماز بر جنازه اقبال با شرکت هزاران تن در همین مسجد اقامه و جسد او در ضلع جنوبی و بیرون از محوطه مسجد به خاک سپرده شد.
در ۱۳۵۳ ش/ فوریه ۱۹۷۴، سران کشورهای اسلامی که به منظور شرکت در دومین اجلاس سران به لاهور رفته بودند، نماز جمعه را در همین مسجد اقامه کردند.
پادشاهی مسجد علاوه بر حفظ جایگاه فعال خود به عنوان عبادتگاه، دارای جاذبه جهانگردی است.
بخشی از اتاق‌های مسجد در طبقه دوم ساختمانِ درِ ورودی اکنون گنجینه اشیای مقدس است.
این اشیا به
حضرت محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم و
حضرت علی و
حضرت فاطمه و
امام حسین علیهم‌السلام و
اویس قرنی و شیخ
عبدالقادر گیلانی (متوفی ۵۶۱) منسوب است و بنا به روایتی
امیرتیمور گورکانی پس از گشایش
دمشق (۸۰۳) و فتح
ترکیه (۸۰۵) این اشیای متبرک را به دست آورد و آنها را به
سمرقند برد و سپس ظهیرالدین بابر (حک: ۹۳۲ـ۹۳۷) آنها را به
هندوستان منتقل کرد.
این اشیا دست به دست در خانواده‌های حکومتی نگهداری شد، تا این‌که فقیر سیّدنورالدین منوّر (متوفی ۱۲۶۸) آنها را خرید و وقف پادشاهی مسجد کرد.
(۱) محمد اقبال لاهوری، کلیات اقبال (اردو) : بانگ درا، لاهور ۱۹۷۳.
(۲) سوجان رای بهنداری، خلاصة التواریخ، چاپ ظفرحسن، دهلی ۱۹۱۸.
(۳) محمد عبدالله چغتایی، بادشاهی مسجد لاهور، لاهور ۱۹۷۲.
(۴) محمد عبدالله قریشی، «مساجد»، نقوش، ش ۹۲ (فوریه ۱۹۶۲).
(۵) کنهیا لال هندی، تاریخ لاهور، چاپ کلب علی خان فایق، لاهور ۱۹۷۷.
(۶) طارق والی، نهج الواحد فی عمارة المساجد، بحرین ۱۹۹۳، ص ۱۸۳ـ۱۸۴.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «پادشاهی مسجد»، شماره۲۵۷۵.
