واجبات نماز (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در این مقاله واجبات نماز با توجه به
آیات قرآن معرفی می‌شوند.
تکبیرة الاحرام، از واجبات نماز:
۱. ... وَ كَبِّرْهُ تَكْبِيراً .
از اين آيه بر
وجوب تكبيرة الاحرام استدلال شده است.
۲. وَ رَبَّكَ فَكَبِّرْ .
مشهور -علما- از اين آيات بر وجوب تكبيرة الاحرام، استدلال نموده‌اند.
رکوع، از واجبات نماز:
۱. وَ أَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ ارْكَعُوا مَعَ الرَّاكِعِينَ.
اين آيه دلالت مى‌كند كه ركوع،
واجب است.
۲. التَّائِبُونَ الْعابِدُونَ الْحامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاكِعُونَ السَّاجِدُونَ الْآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّاهُونَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ الْحافِظُونَ لِحُدُودِ اللَّهِ وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ.
«الراكعون» كسانى‌اند كه در
نماز واجب، ركوع را به جا مى‌آورند.
۳. يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ارْكَعُوا وَ اسْجُدُوا وَ اعْبُدُوا رَبَّكُمْ ...
امر به ركوع و سجود، مفيد وجوب آنها است و ممكن است مقصود از «واركعوا ...» نماز باشد و علت تعبير از نماز به ركوع اين است كه ركوع از اعظم
اجزای نماز است.
۴. وَ إِذا قِيلَ لَهُمُ ارْكَعُوا لا يَرْكَعُونَ.
«اركعوا» يعنى «صلّوا؛ نماز بخوانيد».
وجه تعبير نماز به ركوع اين است كه ركوع از واجبات نماز و از اركان آن است.
استحباب
ذکر (سبحان ربىّ العظيم) در ركوع:
۱. فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيمِ.
نقل شده: هنگامى كه آيه ياد شده نازل شد، پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: آن را در ركوع‌تان قرار دهيد.
۲. فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيمِ .
بنابر روايتى وقتى كه آيه «فسبّح باسم ربّك العظيم» نازل شد
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود: آن را در ركوع‌تان قرار دهيد.
سجده، از واجبات نماز:
۱. التَّائِبُونَ الْعابِدُونَ الْحامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاكِعُونَ السَّاجِدُونَ ...
«الساجدون» كسانى اند كه در نماز واجب سجده به جا مى‌آورند.
۲. فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَ كُنْ مِنَ السَّاجِدِينَ .
مقصود از «ساجدين» مصلين اند.
بنا بر اين مى‌توان فهميد كه سجده از اجزاى مهم نماز است.
۳. يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ارْكَعُوا وَ اسْجُدُوا ....
۴. وَ الَّذِينَ يَبِيتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّداً وَ قِياماً .
مقصود از آيه اين است كه در شب براى پروردگارشان بيتوته مى‌كنند و نماز شب مى‌خوانند و در آن سجده به جا مى‌آورند.
بنابراين مى‌شود استفاده كرد كه سجده از اجزاى واجب در نماز است.
۵. وَ تَقَلُّبَكَ فِي السَّاجِدِينَ.
مراد از «تقلّبك فى السّاجدين»، «مصلّين» است
و مى‌شود از چنين تعبيرى وجوب سجده را در نماز فهميد.
۶. أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اللَّيْلِ ساجِداً وَ قائِماً يَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَ يَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ ....
۷. ... وَ قَدْ كانُوا يُدْعَوْنَ إِلَى السُّجُودِ وَ هُمْ سالِمُونَ.
امر به سجود، مفيد وجوب آنها است.
وجوب قرار دادن اعضاى هفت‌گانه (
پیشانی، دو
کف دست، و سر
زانوها و سر دو
انگشت بزرگ پا) بر
زمین، هنگام سجده:
وَ أَنَّ الْمَساجِدَ لِلَّهِ فَلا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَداً .
بنا بر قولى، مقصود از «المساجد» اعضاى هفت‌گانه‌انسان است كه به وسيله آنها سجده مى‌شود و اين قول به واسطه سخن پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله تأييد مى‌گردد، فرمود: مأمور شدم با هفت عضو سجده كنم.
استحباب
ذکر «سبحان ربىّ الاعلى» در سجده:
سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى .
روايت شده: هنگامى كه آيه ياد شده نازل شد، پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: آن را در سجده قرار دهيد.
وجوب
صلوات بر محمّد صلی‌الله‌علیه‌وآله در
تشهّد:
إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ ...
ظاهر «صلّوا» دالّ بر وجوب است و احتمال دارد مقصود از اين وجوب -
صلوات- همان صلواتى باشد كه جزء تشهد است.
وجوب
قرائت، در نماز:
۱. أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلى غَسَقِ اللَّيْلِ وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كانَ مَشْهُوداً .
«قرآن الفجر» مفعول «اقم» و عطف به «الصّلاة» است، لذا همان‌گونه كه نماز، متعلّق امر و واجب است، قرائت هم متعلّق همان امر و واجب است و مؤيّد اين برداشت، سخن بعضى از مفسّران است كه گفته‌اند: «قرآن الفجر» دلالت دارد بر اينكه نماز، جز با قرائت محقّق نمى‌شود، زيرا در آن امر شده كه اقامه نماز همراه با قرائت باشد و حتّى به نماز «صبح» قرائت اطلاق شده است.
۲. ... فَاقْرَؤُا ما تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ ... فَاقْرَؤُا ما تَيَسَّرَ مِنْهُ ...
از آيه ياد شده بر وجوب قرائت استدلال شده است.
مأموريّت پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله براى
قرائت قرآن در نمازهاى شبانه خود، همراه با تأمّل و تأنّى در آن:
يا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِيلًا أَوْ زِدْ عَلَيْهِ وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا.
ذكر
ترتیل قرآن پس از دستور اداى
نماز شب مفيد معناى ياد شده است.
سقوط قرائت از مأمومين در
نماز جماعت:
وَ إِذا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَ أَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ.
گفته شده: مقصود از آيه مزبور قرائت در نماز جماعت است.
لزوم سكوت مأمومين، هنگام قرائت قرآن
امام جماعت:
وَ إِذا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَ أَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ.
نقل شده: برخى مسلمانان، هنگام نماز جماعت صحبت مى‌كردند آيه شريفه نازل شد و دستور داد كه در حال نماز به قرائت امام جماعت گوش فرا دهند.
لزوم
اعتدال در
صدا، هنگام قرائت نماز:
... وَ لا تَجْهَرْ بِصَلاتِكَ وَ لا تُخافِتْ بِها وَ ابْتَغِ بَيْنَ ذلِكَ سَبِيلًا.
لزوم اقامه نماز به
قصد قربت و
نیّت خالص:
۱. حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتِينَ.
۲. إِنَّ الْمُنافِقِينَ يُخادِعُونَ اللَّهَ وَ هُوَ خادِعُهُمْ وَ إِذا قامُوا إِلَى الصَّلاةِ قامُوا كُسالى يُراؤُنَ النَّاسَ ....
۳. قُلْ إِنَّ صَلاتِي ... لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ.
۴. وَ ما أُمِرُوا إِلَّا لِيَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ حُنَفاءَ وَ يُقِيمُوا الصَّلاةَ وَ يُؤْتُوا الزَّكاةَ وَ ذلِكَ دِينُ الْقَيِّمَةِ .
ذكر «و يقيموا الصّلوة» بعد از «ليعبدوا اللّه مخلصين» از باب ذكر خاصّ پس از عامّ است و
اخلاص در آن جريان دارد.
وجوب نماز گزاردن، به صورت ايستادن:
۱. حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتِينَ .
از اين آيه به وجوب قيام در نماز استدلال شده است.
۲. الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِياماً وَ قُعُوداً ...
مؤيّد برداشت مزبور سخن
امام باقر علیه‌السلام است كه فرمود: مقصود از «الّذين يذكرون اللّه قياماً» «نمازگزاران» سالم است كه بايد نماز را به صورت ايستاده بخوانند.
۳. فَإِذا قَضَيْتُمُ الصَّلاةَ فَاذْكُرُوا اللَّهَ قِياماً ...
احتمال داده شده كه «فاذكروا اللّه» به اين معنا باشد كه‌نماز را در حال صحّت و
سلامت، ايستاده بخوانيد.
ضرورت رعايت اعتدال، در حال
قیام نماز:
فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَ انْحَرْ .
براساس روايتى از امام باقر عليه‌السلام مقصود از «وانحر» اعتدال در قيام است، به اينكه
ستون فقرات و
سینه خود را راست نگه دارد.
وجوب
نیّت، در نماز:
حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتِينَ .
«للّه» اشاره بر وجوب نيّت در نماز دارد.
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۳۱، ص۴۳۵، برگرفته از مقاله «واجبات نماز».
