• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

واجب الوجود

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


منظور از وجوب در اصطلاح «واجب الوجود»، ضرورت ثبوت وجود است.


توضیح این که در علم منطق بیان شده است؛ هر قضیه‌ای متشکل از موضوع، محمول و نسبت است. مثلا وقتی می‌گوییم حسن ایستاده است؛ «حسن» موضوع و «ایستاده» محمول است؛ اما نسبت، همان اتحاد موضوع (حسن) و محمول (ایستاده) است؛ به تعبیر دیگر ثبوت محمول (ایستاده بودن) برای موضوع (حسن) است.

نسبت از نظر منطقیون به گونه‌های مختلف است: یکی از حالت‌های آن وجوب است. وجوب یعنی محمول برای ذات موضوع به صورت حتمی و ضروری ثابت است به گونه‌ای که سلب آن امتناع دارد. به بیان دیگر، محمول و موضوع به گونه‌ای اتحاد دارند و به هم پیوسته‌اند که جدایی آن دو امکان ندارد. فیلسوفان با استفاده از این اصطلاح می‌گویند اگر مفهومی را موضوع قرار دهیم و وجود را محمول، پس اگر رابطه و نسبت آن دو به صورت ضرورت و حتمی باشد آن موضوع واجب الوجود خواهد بود؛ یعنی جدایی بین آن مفهوم و وجود امکان ندارد.
[۱] حیدری، سید رائد، المقرر فی توضیح منطق المظفر، ج۲، ص۱۴، منشورات ذوی القربی، قم، ۱۴۲۲ ق.
[۲] حیدری، سید رائد، المقرر فی توضیح منطق المظفر، ج۲، ص۶۲.
[۳] طباطبائی، سید محمد حسین، بدایة الحکمة، ص۵۵، مؤسسه نشر اسلامی، قم.


فلاسفه و حکما اسلامی طبق برخی قواعد فلسفی نظیر قاعده صرف الشیء و قاعده بسیط الحقیقة، به تبیین و اثبات واجب‌الوجود پرداخته‌اند. امام‌ خمینی نیز طبق قاعده صرف الشیء به اثبات واجب‌الوجود پرداخته است. این قاعده بر مبنای اصالت وجود چیزی غیر از صرف الوجود نمی‌باشد. بنابراین بازخوانی قاعده «صرف الشی لا یتکرر و لا یتثنی» بر مبنای اصالت وجود «صرف الوجود» خواهد بود؛ چون چیزی غیر از وجود شیئیت ندارد.
[۴] خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۲، ص۲۱۶-۲۱۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
[۵] خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۲، ص۲۲۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
[۶] خمینی، روح‌الله، تنقیح الاصول، ج۲، ص۳۵۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۸.    
[۷] خمینی، روح‌الله، شرح دعاء السحر، ص۹۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۶.    

به باور امام‌ خمینی صرف الوجود حیث تقییدی و تعلیلی ندارد؛ زیرا اگر حیث تقییدی داشته باشد، دارای ماهیت است، درحالی‌که حق‌تعالی و واجب‌الوجود ماهیت ندارد، ازاین‌رو صرف الوجود حدّ ندارد تا از آن ماهیت انتزاع شود این‌چنین وجودی، وجود واجبی است که ماهیت ندارد، زیرا ماهیت داشتن لازمه تنزل وجودی و صرف نبودن است، بلکه این وجودی خالص است و مقابل ندارد تا عقل از آن چیزی بفهمد و ماهیتی انتزاع کند.
[۸] خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۲، ص۱۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
[۹] خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۲، ص۴۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
[۱۰] خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۳۷۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
ایشان با استفاده از قاعده بسیط الحقیقة بر این باور است وقتی پذیرفته شد واجب‌الوجود بسیط الحقیقة است، باید پذیرفت چنین موجودی باید کمال مطلق و واحد علی‌الاطلاق باشد وگرنه از حقیقت بساطت خارج می‌شود و دیگر کمال مطلق نیست.
[۱۱] خمینی، روح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۹۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲.    

امام‌ خمینی نخست با استدلالی در قالب قیاس شکل اول بساطت ذاتی باری‌تعالی را ثابت می‌کند، سپس در اثبات کبرای قیاس، یعنی «بسیط الحقیقة کل الاشیاء و لیس بشی‌ منها» یک قیاس استثنائی ترتیب می‌دهد، به این شکل که اگر بسیط الحقیقة کل الاشیاء نباشد، باید مرکب باشد و این خلاف فرض است؛ زیرا در توحید ثابت است که بسیط الحقیقة، یعنی واجب تعالی از انواع و اقسام ترکیب مبرّا است و واجد همه حقایق و کمالات است و چنین موجودی واجد مطلق واجب‌الوجود است.
[۱۲] خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۲، ص۶۴۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.


۱. ↑ حیدری، سید رائد، المقرر فی توضیح منطق المظفر، ج۲، ص۱۴، منشورات ذوی القربی، قم، ۱۴۲۲ ق.
۲. ↑ حیدری، سید رائد، المقرر فی توضیح منطق المظفر، ج۲، ص۶۲.
۳. ↑ طباطبائی، سید محمد حسین، بدایة الحکمة، ص۵۵، مؤسسه نشر اسلامی، قم.
۴. ↑ خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۲، ص۲۱۶-۲۱۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
۵. ↑ خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۲، ص۲۲۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
۶. ↑ خمینی، روح‌الله، تنقیح الاصول، ج۲، ص۳۵۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۸.    
۷. ↑ خمینی، روح‌الله، شرح دعاء السحر، ص۹۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۶.    
۸. ↑ خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۲، ص۱۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
۹. ↑ خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۲، ص۴۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
۱۰. ↑ خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۳۷۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
۱۱. ↑ خمینی، روح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۹۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲.    
۱۲. ↑ خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۲، ص۶۴۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.


• پایگاه اسلام کوئیست، برگرفته از مقاله «واجب الوجود».    
• دانشنامه امام خمینی    ، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی    ، ۱۴۰۰ شمسی.


رده‌های این صفحه : دیدگاه های فلسفی امام خمینی
جعبه ابزار