صرف (مفرداتقرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
صَرْف (به فتح صاد و سکون راء) از
واژگان قرآن کریم، به معنای برگرداندن است. این واژه دارای مشتقاتی است که در آیات قرآن به کار رفته است؛ مانند:
اِنصراف (به کسر الف) به معنای برگشتن،
مَصرِف (به فتح میم و کسر راء)
اسم مکان است،
تَصریف به معنای برگرداندن است با در نظر گرفتن مبالغه.
صَرْف به معنای برگرداندن است، خواه برگرداندن مطلق باشد، مثل
(فَیُصِیبُ بِهِ مَنْ یَشاءُ وَ یَصْرِفُهُ عَنْ مَنْ یَشاءُ) (..و هر كس را بخواهد به وسيله آن
زیان مىرساند، و از هر كس بخواهد اين زيان را برطرف مىكند..)
یا برگرداندن از حالی به حالی دیگر است.
(صَرَفَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ بِاَنَّهُمْ قَوْمٌ لا یَفْقَهُونَ) (...
خداوند دلهايشان را از
حق منصرف ساخته؛ چرا كه آنها، گروهى هستند كه نمىفهمند و بىدانشند.)
(فَقَدْ کَذَّبُوکُمْ بِما تَقُولُونَ فَما تَسْتَطِیعُونَ صَرْفاً وَ لا نَصْراً) یعنی «معبودهای باطل در آنچه میگفتید تکذیبتان کردند نه قدرت بر گرداندن (تکذیب بتان) را دارید و نه قدرت یاری.»
اِنصراف به معنای برگشتن است.
(ثُمَ انْصَرَفُوا صَرَفَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ) (سپس منصرف مىشوند و از حضور
پیامبر بيرون مىروند؛ خداوند دلهايشان را از حق منصرف ساخته..)
مصرف (مثل مسجد)
اسم مکان است.
(فَظَنُّوا اَنَّهُمْ مُواقِعُوها وَ لَمْ یَجِدُوا عَنْها مَصْرِفاً) یعنی «گمان بردند که در
آتش واقعشدگانند و محل عدول و انصرافی پیدا نکردند.»
تصریف به معنی برگرداندن است با در نظر گرفتن مبالغه. در المفردات گوید: تصریف مثل صرف است مگر در مبالغه و اکثرا در برگرداندن از حالی به حالی و از کاری به کاری گفته میشود.
(وَ لَقَدْ صَرَّفْنا لِلنَّاسِ فِی هذَا الْقُرْآنِ مِنْ کُلِّ مَثَلٍ) یعنی «در این قرآن برای مردم هر مثل را از حالی به حالی و از وضعی به وضعی گرداندیم (و هر دفعه در قالبی مخصوص بیان داشتیم) شاید بیدار باشند و
پند گیرند.»
مردم از قدیم الایام در وزیدن
باد حرکت و جریان افقی را فهمیدهاند، ولی وزیدن باد دایرهای است، مثلا در بادهای محلی وقتیکه
آفتاب به سطح دریا و خشکی میتابد، زمین زودتر از دریا گرم و هوای آن منبسط شده به بالا میرود، هوای سطح دریا که گرم نشده به صورت نسیم به طرف خشکی میوزد. از طرف بالا، هوای خشکی به طرف دریا رفته، جای خالی آنرا پر میکند، آنگاه به سطح دریا نزدیک شده سرد میشود و به طرف خشکی میوزد و همینطور، شبها جریان بهعکس است و از خشکی به دریا میوزد که سطح آب دیرتر از خشکی سرد میشود، بدینطریق ملاحظه میشود که وزش باد دائرهای است نه افقی. این مطلب در بادهای مهاجر و طوفانها نیز همین نحو است و بر ارباب اطلاع پوشیده نیست.
در اینجاست که به یکی از حقائق قرآن راه میبریم و آن اینکه قرآن درباره وزش باد کلمه تصریف بکار برده که همان گرداندن و دائرهای بودن است.
(وَ تَصْرِیفِ الرِّیاحِ وَ السَّحابِ الْمُسَخَّرِ بَیْنَ السَّماءِ وَ الْاَرْضِ) (...و همچنين در وزش بادها و ابرهايى كه ميان
زمین و
آسمان قرار گرفتهاند...)
(وَ تَصْرِیفِ الرِّیاحِ آیاتٌ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ) (...همچنين در وزش بادها، نشانههاى روشنى است براى گروهى كه مىانديشند.)
•
قرشی بنابی، علیاکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «صرف»، ج۴، ص۱۲۳-۱۲۵.