• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

همسایه در کلام نبوی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


از آنجا که انسان موجودی اجتماعی است، لاجرم امر همسایه و همسایگی نیز جزئی لاینفک از زندگی او به شمار می‌آید. روابط فی‌مابین همسایگان مقررات و ضوابط خاصی را می‌طلبد که رعایت آن می‌تواند در تحکیم و استمرار هرچه بیشتر و بهتر زندگی اجتماعی، بسیار مؤثر باشد از این‌رو انبیاء الهی عموما و پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) خصوصا، به عنوان سفیران الهی، بر اهمیت و ضرورت رعایت حقوق همسایگی تاکید بسیار ورزیده، در زمینه معاشرت نیکو با همسایه، احادیث بسیار بیان داشته‌اند.


در حدیثی از امام صادق (علیه‌السّلام) روایت شده که رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) حد همسایگی را تا چهل خانه عنوان کرده‌اند و فرمودند: «تا چهل خانه، خانه‌های پیش‌رو، پشت‌سر و سمت راست و چپ، همسایه فرد به حساب می‌آیند.»
[۱] شعیری، تاج الدین، جامع الاخبار، ص۱۳۹، قم، انتشارات رضی، ۱۳۶۳ش.    
[۲] کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۲، ص۶۶۹، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.    
[۳] شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۸، ص۴۹۱.    


اهمیت همسایه و همسایه‌داری در آیین مقدس اسلام و لزوم انس و الفت هر چه بیشتر میان همسایگان موجب شده است تا وظایف و حقوقی برای هر یک از همسایگان در دین مترتب شود که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در ضمن حدیثی به برخی از این وظایف و حقوق اشاره داشته‌اند؛ نقل است که روزی رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رو به اصحاب و یاران خود کرده فرمودند: «آیا می‌دانید حق همسایه چیست؟» اصحاب گفتند: «نه» پس پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) حقوق همسایه بر همسایه دیگر را برای یارانش چنین بر‌شمردند: «حق همسایه بر دیگر همسایگان آن است که اگر بیمار شد به عیادتش بروی و اگر از دنیا رفت در تشییع جنازه‌اش حاضر شوی و اگر از تو وام خواست به او قرض بدهی؛ در شادی‌هایش تهنیتش گویی و به وقت سوگ و مصیبت تسلیت و تعزیتش گویی؛ ساختمانت را از ساختمان او بلندتر نسازی که جریان باد را بر او ببندی؛
[۴] محدث نوری، حسین، المستدرک الوسائل، ج۸، ص۴۲۷، قم، آل‌البیت، ۱۴۰۸.    
چون میوه‌ای خریدی[مقداری از آن را] به او هدیه کنی و اگر هدیه نکردی مخفیانه به داخل خانه ببری و میوه را به دست فرزندت ندهی که با نشان دادن به کودک همسایه ناراحتش کند؛ با بوی غذایت همسایه خویش را آزار ندهی؛ مگر آنکه مقداری از آن غذا را برای او هم بفرستی.»
[۵] شهیدثانی، زین‌الدین بن علی، مسکن الفؤاد، ص۱۰۵.    

پیامبراکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) همسایگان را بواسطه میزان حقی که بر یکدیگر دارند به سه گروه تقسیم کردند: «همسایه‌ای که تنها یک حق دارد و حق او از همه همسایگان کمتر است و همسایه‌ای که دو حق دارد و همسایه‌ای که سه حق دارد.
همسایه‌ای که دارای یک حق است همسایه مشرک غیر خویشاوند است او تنها حق همسایگی دارد. همسایه‌ای که دارای دو حق است همسایه مسلمان است که هم حق مسلمانی بر همسایه دارد و هم حق همسایگی. همسایه‌ای که دارای سه حق است همسایه خویشاوند مسلمان است که هم حق مسلمانی بر همسایه‌اش دارد و هم حق همسایگی و هم حق خویشاوندی.»
[۶] ابوالقاسم، پاینده، نهج الفصاحه، ص۴۳۶، تهران، دنیای دانش، چاپ چهارم، ۱۳۸۲ش.    
[۷] شعیری، تاج الدین، جامع الاخبار، ص۱۳۸، قم، انتشارات رضی، ۱۳۶۳ش.    
[۸] ابن حجر عسقلانی، احمد بن‌ علی، فتح الباری، ج۱۰، ص۴۴۲.    


رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) همواره انجام وظایف همسایگی را به مسلمانان گوشزد کرده، آنان را به حسن همجواری و ملایمت و ملاطفت با همسایگان فرا می‌خواندند
[۹] أوصیکم ابوالقاسم، پاینده، نهج الفصاحه، ص۳۵۰، تهران، دنیای دانش، چاپ چهارم، ۱۳۸۲ش.    
و از بدی در حق همسایگان باز می‌داشتند؛ توصیه‌های مکرر جبرئیل به رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)
[۱۰] ابن حنبل، احمد، مسند حنبل، ج۳۳، ص۴۵۹.    
[۱۱] طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ص۴۸، قم، شریف رضی، ۱۴۱۲.    
[۱۲] بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، ج۸، ص۱۰.    
درباره توجه و رعایت هرچه بیشتر حقوق همسایگی، خود، بیانگر توجه و التفات خاص خداوند به امر همسایگی بوده موجبات تاکید بیشتر نبی‌اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را در این باب فراهم آورده بود تا حدی که امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام) در وصایای خود به توصیه‌های فراوان و مؤکد رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در رعایت حقوق همسایگان اشاره کرده متذکر شده‌اند که: «ما زال رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) یوصی بهم حتی ظننا انه سیورثهم.»
آن قدر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) درباره همسایگان به ما سفارش کرد که ما گمان کردیم شاید دستور دهند که همسایگان از یکدیگر ارث ببرند.
[۱۳] امام علی علیه‌السلام، نهج البلاغه، ص۴۲۲.    
[۱۴] کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۷، ص۵۱، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.    
[۱۵] شیخ صدوق، محمد بن علی، من‌لایحضره الفقیه، ج۴، ص۱۸۹، قم، جامعه مدرسین.    

اهمیت همسایه نزد رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به حدی بود که ایشان (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در بدو ورود به مدینه در پیمان‌نامه معروفی که با ساکنین مدینه به امضاء رسانده بودند در یکی از بندهای این قراردادنامه به اهمیت همسایه در اسلام اشاره کرده چنین متذکر شده‌اند: «همسایه هر کس، مانند خود اوست زیان و بدی نباید به او برسد.»
[۱۶] ابن هشام، عبدالملک، السیرة النبویه، ج۱، ص۵۰۴، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.    
[۱۷] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، ج۳، ص۲۲۵، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۶.    
توصیه‌ها و سفارشات پیامبر‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به مسلمانان در رعایت حقوق و وظایف همسایگی، مختص به همسایه مسلمانشان نبود بلکه همسایه غیر مسلمانشان را نیز شامل می‌شد چنانکه در سفارشات رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به علی (علیه‌السّلام) آمده: «یا علی (علیه‌السّلام) اکرم الجار و لو کان کافرا....»
[۱۸] شیخ صدوق، محمد بن علی، ثواب الاعمال، ص۱۸۰، قم، انتشارات شریف رضی، ۱۳۴۴ش.

از رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل است که ‌فرمودند: «کسی که به خدا و روز جزا ایمان دارد باید به همسایگان احترام بگذارد.»
[۱۹] بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، ج۸، ص۱۱.    
[۲۰] ابن حنبل، احمد، مسند حنبل، ج۲۶، ص۲۹۵.    
[۲۱] محدث نوری، حسین، المستدرک الوسائل، ج۸، ص۴۲۶، قم، آل‌البیت، ۱۴۰۸.    
ایشان بهترین یاران و بندگان در نزد خداوند متعال را کسانی معرفی کردند که نسبت به همسایگانشان بهترین باشند.
[۲۲] محدث نوری، حسین، المستدرک الوسائل، ج۸، ص۴۱۹، قم، آل‌البیت، ۱۴۰۸.    
[۲۳] ابن حبان، محمد، صحیح ابن حبان، ج۲، ص۲۷۶-۲۷۷، تحقیق شعیب الارنؤوط، چاپ دوم، الرساله، ۱۹۹۳.    
از این‌رو به یار دیرین و صحابی ارزشمند خود ابوذر توصیه می‌فرمودند که «ای ابوذر چون خورشتی بپزی در آبش بیفزای و ملازم همسایگانت باش.»
[۲۴] ابن حنبل، احمد، مسند حنبل، ج۳۵، ص۳۳۸.    
[۲۵] ابن حبان، محمد، صحیح ابن حبان، ج۲، ص۲۶۹، تحقیق شعیب الارنؤوط، چاپ دوم، الرساله، ۱۹۹۳.    

ایشان حرمت همسایه را بر همسایه مانند حرمت مادر بر فرزندش عنوان کردند
[۲۶] کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۲، ص۶۶۶، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.    
[۲۷] محدث نوری، حسین، المستدرک الوسائل، ج۸، ص۴۲۲، قم، آل‌البیت، ۱۴۰۸.    
[۲۸] طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ص۱۲۶، قم، شریف رضی، ۱۴۱۲.    
و برای همسایه حق شفعه قائل شده
[۲۹] متقی هندی، علی بن حسام، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۷، ص۷، بیروت، تحقیق شیخ بکری حیانی، تصحیح شیخ صفوة السقا، مؤسسه الرسالة، ۱۹۸۹.    
همسایه را در خرید خانه همسایه بر دیگر مردم مقدم دانستند.
[۳۰] ابن ابی جمهور، محمد بن زین‌الدّین، عوالی اللئالی، ج۱، ص۵۸، قم، انتشارات سیدالشهداء (علیه‌السّلام)، ۱۴۰۵.    
[۳۱] متقی هندی، علی بن حسام، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۷، ص۶، بیروت، تحقیق شیخ بکری حیانی، تصحیح شیخ صفوة السقا، مؤسسه الرسالة، ۱۹۸۹.    
[۳۲] سیوطی، جلال‌الدین، الجامع الصغیر، ج۱، ص۵۳۹۸.    
توصیه‌های ایشان درباره همسایه تا بدان‌جا بود که فرمود: «هر که در دفاع از همسایه به ستم کشته شود شهید است...»
[۳۳] متقی هندی، علی بن حسام، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۴، ص۴۲، بیروت، تحقیق شیخ بکری حیانی، تصحیح شیخ صفوة السقا، مؤسسه الرسالة، ۱۹۸۹.


پیامبراکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پیوسته از مسلمانان می‌خواستند از اوضاع و احوال همسایگان خود غفلت نورزند و نسبت به آنان بی‌تفاوت نباشند و در برآوردن حاجاتشان حتی الامکان دریغ نورزند ایشان (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرمودند: «هر کس کالایی را از همسایه خود دریغ کند خداوند در روز رستاخیز خیر خود را از او دریغ خواهد کرد و او را به خودش وا خواهد گذاشت، چه بد وضعی دارد کسی که خداوند او را به حال خودش وا گذارد.»
[۳۴] شیخ صدوق، محمد بن علی، من‌لایحضره الفقیه، ج۴، ص۱۳، قم، جامعه مدرسین.    
[۳۵] دیلمی، حسن بن ابی الحسن، اعلام الدین، ص۴۱۴، قم، مؤسسه آل‌البیت (علیه‌السّلام)، ۱۴۰۸.    
[۳۶] شیخ صدوق، محمد بن علی، امالی، ص۵۱۵.    

روایت شده که مردی از رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پرسید: «ای رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آیا جز زکات در مال و دارایی، حقی منظور شده است» فرمود: «بله؛ به خویشانی که از تو بریدند نیکویی‌کردن ‌و ‌به همسایه رسیدگی نمودن.»
[۳۷] شیخ طوسی، محمد بن حسن، امالی، ص۵۲۰، قم، انتشارات دارالثقافه، ۱۴۱۴.    
همچنین فرمودند: «لیس المؤمن الذی یشبع و جاره جائع الی جنبه.» ایمان ندارد آنکه شب با شکم سیر بخوابد و همسایه مسلمانش گرسنه باشد.
[۳۸] شیخ طوسی، محمد بن حسن، امالی، ص۵۲۰، قم، انتشارات دارالثقافه، ۱۴۱۴.    
[۳۹] شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۱۳۰، تحقیق عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت، دارالتراث العربی.    
[۴۰] کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۲، ص۶۶۸، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.    
و در حدیثی دیگر از ایشان نقل شده که «به من ایمان نیاورده آنکه همسایه‌اش برهنه باشد.»
[۴۱] ابن ابی جمهور، محمد بن زین‌الدّین، عوالی اللئالی، ج۱، ص۲۶۹، قم، انتشارات سیدالشهداء (علیه‌السّلام)، ۱۴۰۵.    
[۴۲] محدث نوری، حسین، المستدرک الوسائل، ج۸، ص۴۲۹، قم، آل‌البیت، ۱۴۰۸.    


رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از همسایه خوب بعنوان نعمتی ارزشمند یاد کرده داشتن همسایه خوب را از سعادت‌های فرد مسلمان در دنیا بر شمردند.
[۴۳] سیوطی، جلال‌الدین، الجامع الصغیر، ج۱، ص۸۸۹.    
[۴۴] شیخ صدوق، محمد بن علی، الخصال، ج۱، ص۱۸۳، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۳.    
[۴۵] طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ص۱۲۶، قم، شریف رضی، ۱۴۱۲.    

نظر به اهمیت همسایه در مناسبات فی‌مابین همسایگی، رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به مسلمانان سفارش می‌کردند که قبل از خرید خانه، پیش از هر چیز در پی همسایه باشند
[۴۶] ابن سلامه، محمد، مسند شهاب، ج۱، ص۴۱۲، تحقیق حمدی عبدالحمید السلفی، بیروت، مؤسسه الرسالة، چاپ اول.    
[۴۷] طبرانی، سلیمان بن احمد، معجم الکبیر، ج۴، ص۲۶۸، تحقیق حمدی عبدالحمید السلفی، داراحیاء التراث العربی، چاپ دوم.    
[۴۸] ابوالقاسم، پاینده، نهج الفصاحه، ص۲۴۶، تهران، دنیای دانش، چاپ چهارم، ۱۳۸۲ش.    
از امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام) روایت شده که روزی مردی خدمت پیامبرخدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آمد و عرض کرد: «یا رسول‌الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌خواهم خانه‌ای خریداری کنم به نظر شما در کدام منطقه خانه بخرم؟» رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمودند: «قبل از هر چیز همسایه خوب پیدا کن سپس خانه بخر....»
[۴۹] کوفی، محمد بن محمد، الجعفریات، ص۱۶۴، تهران، مکتبة نینوی الحدیثیه.    
[۵۰] محدث نوری، حسین، المستدرک الوسائل، ج۳، ص۴۷۱، قم، آل‌البیت، ۱۴۰۸.    


پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مسلمانان را از آزار و اذیت همسایگان بر حذر داشته همسایه آزاری نکردن را یکی از بیست خصلتی برشمردند که اگر در مؤمن باشد ایمانش کامل است....
[۵۱] کراجکی، ابوالفتح، کنزالفؤاد، ج۱، ص۲۹.    
[۵۲] دیلمی، حسن بن ابی الحسن، اعلام الدین، ص۱۱۷، قم، مؤسسه آل‌البیت (علیه‌السّلام)، ۱۴۰۸.    
[۵۳] کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۲، ص۲۳۲، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.    
ایشان همسایه آزاری را یکی از دو اموری برشمرده‌اند که باعث می‌شود خداوند به سبب آن در روز قیامت به نظر رحمت به او ننگرد.
[۵۴] متقی هندی، علی بن حسام، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۳، ص۳۶۷، بیروت، تحقیق شیخ بکری حیانی، تصحیح شیخ صفوة السقا، مؤسسه الرسالة، ۱۹۸۹.    
[۵۵] سیوطی، جلال‌الدین، الجامع الصغیر، ج۱، ص۱۱۵۱.    
[۵۶] ابوالقاسم، پاینده، نهج الفصاحه، ص۱۶۵، تهران، دنیای دانش، چاپ چهارم، ۱۳۸۲ش.    

رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) همواره از همسایه بد به خدا پناه می‌بردند «همسایه‌ای که چشمانش تو را ببیند و قلبش مراقب توست اگر تو را در خوشی ببیند ناراحت شود و اگر تو را در سختی ببیند خوشحال و شادمان گردد همسایه بدی را که اگر نیکی ببیند پنهانش ‌کند و اگر بدی ببیند آشکارش سازد.»
[۵۷] کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۲، ص۶۶۹، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.    
[۵۸] حمیری قمی، عبدالله بن جعفر، قرب الاسناد، ص۴۰، تهران، انتشارات کتابخانه نینوی.
[۵۹] مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۷۴، ص۱۵۲.    
[۶۰] نسائی، احمد بن علی، سنن‌نسائی، ج۴، ص۴۶۰، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۳۰.
ایشان همسایه بد را یکی از چهار چیز کمرشکن معرفی کرده از آن به خدا پناه بردند.
[۶۱] شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۱۳۲، تحقیق عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت، دارالتراث العربی.    
[۶۲] کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۲، ص۶۶۸، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.    
[۶۳] شیخ صدوق، محمد بن علی، الخصال، ج۱، ص۲۰۶، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۳.    

می‌فرمودند: «آن‌که همسایه از شر و بدی او در امان نباشد و حقش را ضایع کند، خداوند استشمام بوی بهشت را بر او حرام می‌کند»
[۶۴] شیخ صدوق، محمد بن علی، من‌لایحضره الفقیه، ج۴، ص۱۳، قم، جامعه مدرسین.    
[۶۵] شیخ صدوق، محمد بن علی، امالی، ص۴۲۷، قم، کتابخانه اسلامیه، ۱۳۶۳ش.    
پیامبرخدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) چنین همسایه‌ای را مورد نفرین قرار دادند
[۶۶] شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۲۸۰، تحقیق عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت، دارالتراث العربی.
[۶۷] کراجکی، ابوالفتح، کنزالفؤاد، ج۱، ص۱۴۹، قم، دارالذخائر، ۱۴۱۰.
[۶۸] امین، سید محسن، اعیال الشیعه، ج۱، ص۳۰۳، تحقیق حسن الامین، بیروت، دارالمتعارف.
و فرمودند: «لیس المؤمن الذی یامن جاره بوائقه.» ایمان ندارد آن کس که همسایه از شرش در امان نیست.
[۶۹] طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ص۱۲۶، قم، شریف رضی، ۱۴۱۲.    
[۷۰] شیخ صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا (علیه‌السّلام)، ج۲، ص۲۷.    
[۷۱] کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۲، ص۶۶۶، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.    

نقل است مردی انصاری خانه جدیدی در یکی از محله‌های مدینه خریداری کرده بود و به آنجا منتقل شده بود؛ بعد از گذشت مدتی، متوجه شده بود که همسایه بدی نصیب او شده است به همین خاطر خدمت پیامبراکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آمد و عرض کرد: «یا رسول‌الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) من در فلان محله در میان افراد فلان قبیله خانه‌ای خریده‌ام و اینک به آن‌جا منتقل شده‌ام؛ اما بعد از گذشت مدتی متاسفانه متوجه شده‌ام که نزدیک‌ترین همسایه من شخصی است که نه تنها وجود او برای من خیر و سعادتی ندارد؛ بلکه از شر او نیز در امان نیستم و اطمینان ندارم که موجبات زیان و آزار مرا فراهم نسازد.» پیامبرخدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به علی (علیه‌السّلام) و سلمان و ابوذر و مقداد فرمود تا در مسجد با صدای بلند اعلام بدارند که آن کس که‌ همسایه‌اش از شر او در امان نباشد ایمان ندارد؛ آنها سه بار این مطلب را جار زده به اطلاع عموم رساندند.
[۷۲] کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۲، ص۶۶۶، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.    


روایت شده که مردی خدمت رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آمد و از دست همسایه مردم آزارش به آن حضرت شکایت کرد پیامبرخدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به او فرمودند: «صبر داشته باش و شکیبایی پیشه کن.» آن مرد رفت و بعد از مدتی باز خدمت رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رسید و از دست همسایه‌اش شکایت کرد؛ پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) باز هم به او فرمود صبر داشته باش. آن مرد رفت و بعد از گذشت مدتی برای بار سوم خدمت رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رسید و از دست همسایه خود شکایت کرد. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) این بار به او فرمودند: «روز جمعه که مردم به سوی نماز جمعه می‌آیند اسباب و اثاثیه‌ات را بر سر راه بگذار تا هر کسی که به نماز جمعه می‌رود آن‌ها را ببیند هنگامی که از تو پرسیدند چرا اسباب اثاثیه‌ات را بیرون ریخته‌ای موضوع را برای مردم بازگو کن» آن مرد رفت و طبق فرموده رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) عمل کرد؛ همسایه مردم آزارش که وضع را چنین دید و آبروی خود را در خطر دید بی‌درنگ به سوی او شتافت و ملتمسانه از او خواست که وسایلش را به خانه برگرداند و با او عهد کرد که دیگر آن‌گونه رفتار نکند و او را نیازارد.
[۷۳] کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۲، ص۶۶۸، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.    
[۷۴] ابن حبان، محمد، صحیح ابن حبان، ج۲، ص۲۷۸، تحقیق شعیب الارنؤوط، چاپ دوم، الرساله، ۱۹۹۳.    


مردی خدمت رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رسید و عرض کرد: «یا رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دو همسایه دارم که می‌خواهم به یکی از آنان هدیه‌ای بدهم به کدامیک هدیه بدهم؟» فرمود: آن‌که درِ خانه او به تو نزدیک‌تر و از جهت خویشاوندی رعایت‌شان واجب‌تر باشد و اگر هر دو یکسان باشند به آن کس که بهتر رعایت همسایگی کند.»
[۷۵] ابن حنبل، احمد، مسند حنبل، ج۴۲، ص۳۹۴.    
[۷۶] بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، ج۸، ص۱۱.    
[۷۷] محدث نوری، حسین، المستدرک الوسائل، ج۸، ص۴۲۶، قم، آل‌البیت، ۱۴۰۸.    


روابط پیوسته و مداوم همسایگان اگر با تعاملات شایسته و مناسب همسایگان با یکدیگر و رعایت حقوق و بایسته‌های همسایگی توام باشد می‌تواند با نزدیک کردن دلها و ایجاد انس و الفت زندگی‌ای شاد و فرح‌بخش را برای اجتماع به ارمغان آورد. از این‌رو رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) خوب همسایه‌داری کردن را سبب آبادانی شهرها و درازی عمرها معرفی کرده‌اند.
[۷۸] مسلم نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ج۱، ص۴۹، بیروت، دارالفکر.
[۷۹] ابن حنبل، احمد، مسند حنبل، ج۴۲، ص۱۵۳.    
[۸۰] شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۱۲۸، تحقیق عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت، دارالتراث العربی.    
[۸۱] کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۲، ص۶۶۸، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.    

نیکی به همسایه از اموری بود که جعفر بن ابیطالب در خطبه‌اش نزد نجاشی از آن بعنوان یکی از آموزه‌های عزت‌آفرین رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نام برد.
[۸۲] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ اسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۲، ص۱۳۱، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ دوم، ۱۹۹۳.    


همسایه‌داری؛ جار؛ اضرار همسایه؛ احسان به همسایه (قرآن).

۱. ↑ شعیری، تاج الدین، جامع الاخبار، ص۱۳۹، قم، انتشارات رضی، ۱۳۶۳ش.    
۲. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۲، ص۶۶۹، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.    
۳. ↑ شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۸، ص۴۹۱.    
۴. ↑ محدث نوری، حسین، المستدرک الوسائل، ج۸، ص۴۲۷، قم، آل‌البیت، ۱۴۰۸.    
۵. ↑ شهیدثانی، زین‌الدین بن علی، مسکن الفؤاد، ص۱۰۵.    
۶. ↑ ابوالقاسم، پاینده، نهج الفصاحه، ص۴۳۶، تهران، دنیای دانش، چاپ چهارم، ۱۳۸۲ش.    
۷. ↑ شعیری، تاج الدین، جامع الاخبار، ص۱۳۸، قم، انتشارات رضی، ۱۳۶۳ش.    
۸. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن‌ علی، فتح الباری، ج۱۰، ص۴۴۲.    
۹. ↑ أوصیکم ابوالقاسم، پاینده، نهج الفصاحه، ص۳۵۰، تهران، دنیای دانش، چاپ چهارم، ۱۳۸۲ش.    
۱۰. ↑ ابن حنبل، احمد، مسند حنبل، ج۳۳، ص۴۵۹.    
۱۱. ↑ طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ص۴۸، قم، شریف رضی، ۱۴۱۲.    
۱۲. ↑ بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، ج۸، ص۱۰.    
۱۳. ↑ امام علی علیه‌السلام، نهج البلاغه، ص۴۲۲.    
۱۴. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۷، ص۵۱، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.    
۱۵. ↑ شیخ صدوق، محمد بن علی، من‌لایحضره الفقیه، ج۴، ص۱۸۹، قم، جامعه مدرسین.    
۱۶. ↑ ابن هشام، عبدالملک، السیرة النبویه، ج۱، ص۵۰۴، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.    
۱۷. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، ج۳، ص۲۲۵، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۶.    
۱۸. ↑ شیخ صدوق، محمد بن علی، ثواب الاعمال، ص۱۸۰، قم، انتشارات شریف رضی، ۱۳۴۴ش.
۱۹. ↑ بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، ج۸، ص۱۱.    
۲۰. ↑ ابن حنبل، احمد، مسند حنبل، ج۲۶، ص۲۹۵.    
۲۱. ↑ محدث نوری، حسین، المستدرک الوسائل، ج۸، ص۴۲۶، قم، آل‌البیت، ۱۴۰۸.    
۲۲. ↑ محدث نوری، حسین، المستدرک الوسائل، ج۸، ص۴۱۹، قم، آل‌البیت، ۱۴۰۸.    
۲۳. ↑ ابن حبان، محمد، صحیح ابن حبان، ج۲، ص۲۷۶-۲۷۷، تحقیق شعیب الارنؤوط، چاپ دوم، الرساله، ۱۹۹۳.    
۲۴. ↑ ابن حنبل، احمد، مسند حنبل، ج۳۵، ص۳۳۸.    
۲۵. ↑ ابن حبان، محمد، صحیح ابن حبان، ج۲، ص۲۶۹، تحقیق شعیب الارنؤوط، چاپ دوم، الرساله، ۱۹۹۳.    
۲۶. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۲، ص۶۶۶، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.    
۲۷. ↑ محدث نوری، حسین، المستدرک الوسائل، ج۸، ص۴۲۲، قم، آل‌البیت، ۱۴۰۸.    
۲۸. ↑ طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ص۱۲۶، قم، شریف رضی، ۱۴۱۲.    
۲۹. ↑ متقی هندی، علی بن حسام، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۷، ص۷، بیروت، تحقیق شیخ بکری حیانی، تصحیح شیخ صفوة السقا، مؤسسه الرسالة، ۱۹۸۹.    
۳۰. ↑ ابن ابی جمهور، محمد بن زین‌الدّین، عوالی اللئالی، ج۱، ص۵۸، قم، انتشارات سیدالشهداء (علیه‌السّلام)، ۱۴۰۵.    
۳۱. ↑ متقی هندی، علی بن حسام، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۷، ص۶، بیروت، تحقیق شیخ بکری حیانی، تصحیح شیخ صفوة السقا، مؤسسه الرسالة، ۱۹۸۹.    
۳۲. ↑ سیوطی، جلال‌الدین، الجامع الصغیر، ج۱، ص۵۳۹۸.    
۳۳. ↑ متقی هندی، علی بن حسام، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۴، ص۴۲، بیروت، تحقیق شیخ بکری حیانی، تصحیح شیخ صفوة السقا، مؤسسه الرسالة، ۱۹۸۹.
۳۴. ↑ شیخ صدوق، محمد بن علی، من‌لایحضره الفقیه، ج۴، ص۱۳، قم، جامعه مدرسین.    
۳۵. ↑ دیلمی، حسن بن ابی الحسن، اعلام الدین، ص۴۱۴، قم، مؤسسه آل‌البیت (علیه‌السّلام)، ۱۴۰۸.    
۳۶. ↑ شیخ صدوق، محمد بن علی، امالی، ص۵۱۵.    
۳۷. ↑ شیخ طوسی، محمد بن حسن، امالی، ص۵۲۰، قم، انتشارات دارالثقافه، ۱۴۱۴.    
۳۸. ↑ شیخ طوسی، محمد بن حسن، امالی، ص۵۲۰، قم، انتشارات دارالثقافه، ۱۴۱۴.    
۳۹. ↑ شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۱۳۰، تحقیق عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت، دارالتراث العربی.    
۴۰. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۲، ص۶۶۸، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.    
۴۱. ↑ ابن ابی جمهور، محمد بن زین‌الدّین، عوالی اللئالی، ج۱، ص۲۶۹، قم، انتشارات سیدالشهداء (علیه‌السّلام)، ۱۴۰۵.    
۴۲. ↑ محدث نوری، حسین، المستدرک الوسائل، ج۸، ص۴۲۹، قم، آل‌البیت، ۱۴۰۸.    
۴۳. ↑ سیوطی، جلال‌الدین، الجامع الصغیر، ج۱، ص۸۸۹.    
۴۴. ↑ شیخ صدوق، محمد بن علی، الخصال، ج۱، ص۱۸۳، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۳.    
۴۵. ↑ طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ص۱۲۶، قم، شریف رضی، ۱۴۱۲.    
۴۶. ↑ ابن سلامه، محمد، مسند شهاب، ج۱، ص۴۱۲، تحقیق حمدی عبدالحمید السلفی، بیروت، مؤسسه الرسالة، چاپ اول.    
۴۷. ↑ طبرانی، سلیمان بن احمد، معجم الکبیر، ج۴، ص۲۶۸، تحقیق حمدی عبدالحمید السلفی، داراحیاء التراث العربی، چاپ دوم.    
۴۸. ↑ ابوالقاسم، پاینده، نهج الفصاحه، ص۲۴۶، تهران، دنیای دانش، چاپ چهارم، ۱۳۸۲ش.    
۴۹. ↑ کوفی، محمد بن محمد، الجعفریات، ص۱۶۴، تهران، مکتبة نینوی الحدیثیه.    
۵۰. ↑ محدث نوری، حسین، المستدرک الوسائل، ج۳، ص۴۷۱، قم، آل‌البیت، ۱۴۰۸.    
۵۱. ↑ کراجکی، ابوالفتح، کنزالفؤاد، ج۱، ص۲۹.    
۵۲. ↑ دیلمی، حسن بن ابی الحسن، اعلام الدین، ص۱۱۷، قم، مؤسسه آل‌البیت (علیه‌السّلام)، ۱۴۰۸.    
۵۳. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۲، ص۲۳۲، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.    
۵۴. ↑ متقی هندی، علی بن حسام، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۳، ص۳۶۷، بیروت، تحقیق شیخ بکری حیانی، تصحیح شیخ صفوة السقا، مؤسسه الرسالة، ۱۹۸۹.    
۵۵. ↑ سیوطی، جلال‌الدین، الجامع الصغیر، ج۱، ص۱۱۵۱.    
۵۶. ↑ ابوالقاسم، پاینده، نهج الفصاحه، ص۱۶۵، تهران، دنیای دانش، چاپ چهارم، ۱۳۸۲ش.    
۵۷. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۲، ص۶۶۹، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.    
۵۸. ↑ حمیری قمی، عبدالله بن جعفر، قرب الاسناد، ص۴۰، تهران، انتشارات کتابخانه نینوی.
۵۹. ↑ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۷۴، ص۱۵۲.    
۶۰. ↑ نسائی، احمد بن علی، سنن‌نسائی، ج۴، ص۴۶۰، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۳۰.
۶۱. ↑ شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۱۳۲، تحقیق عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت، دارالتراث العربی.    
۶۲. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۲، ص۶۶۸، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.    
۶۳. ↑ شیخ صدوق، محمد بن علی، الخصال، ج۱، ص۲۰۶، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۳.    
۶۴. ↑ شیخ صدوق، محمد بن علی، من‌لایحضره الفقیه، ج۴، ص۱۳، قم، جامعه مدرسین.    
۶۵. ↑ شیخ صدوق، محمد بن علی، امالی، ص۴۲۷، قم، کتابخانه اسلامیه، ۱۳۶۳ش.    
۶۶. ↑ شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۲۸۰، تحقیق عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت، دارالتراث العربی.
۶۷. ↑ کراجکی، ابوالفتح، کنزالفؤاد، ج۱، ص۱۴۹، قم، دارالذخائر، ۱۴۱۰.
۶۸. ↑ امین، سید محسن، اعیال الشیعه، ج۱، ص۳۰۳، تحقیق حسن الامین، بیروت، دارالمتعارف.
۶۹. ↑ طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ص۱۲۶، قم، شریف رضی، ۱۴۱۲.    
۷۰. ↑ شیخ صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا (علیه‌السّلام)، ج۲، ص۲۷.    
۷۱. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۲، ص۶۶۶، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.    
۷۲. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۲، ص۶۶۶، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.    
۷۳. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۲، ص۶۶۸، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.    
۷۴. ↑ ابن حبان، محمد، صحیح ابن حبان، ج۲، ص۲۷۸، تحقیق شعیب الارنؤوط، چاپ دوم، الرساله، ۱۹۹۳.    
۷۵. ↑ ابن حنبل، احمد، مسند حنبل، ج۴۲، ص۳۹۴.    
۷۶. ↑ بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، ج۸، ص۱۱.    
۷۷. ↑ محدث نوری، حسین، المستدرک الوسائل، ج۸، ص۴۲۶، قم، آل‌البیت، ۱۴۰۸.    
۷۸. ↑ مسلم نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ج۱، ص۴۹، بیروت، دارالفکر.
۷۹. ↑ ابن حنبل، احمد، مسند حنبل، ج۴۲، ص۱۵۳.    
۸۰. ↑ شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۱۲۸، تحقیق عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت، دارالتراث العربی.    
۸۱. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۲، ص۶۶۸، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.    
۸۲. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ اسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۲، ص۱۳۱، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ دوم، ۱۹۹۳.    


سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «اشاره ای به همسایه و حقوق او در گفتار نبوی» تاریخ بازیابی ۹۵/۰۵/۱۰.    


رده‌های این صفحه : اخلاق اسلامی | تاریخ اسلام | حقوق همسایه | سیره اخلاقی پیامبر | فضائل اخلاقی | مقالات پژوهه
جعبه ابزار