• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

هشام بن عمرو تغلبی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


تَغْلِبی، هشام بن عمرو (د ح۱۵۸ق/۷۷۵م)، دولتمرد عرب در اواخر دورۀ اموی و عهد منصور عباسی است.


چنان‌که از نام و عنوان تغلبی پیدا ست، نسب او به تغلب بن وائل می‌رسید.
[۱] هشام کلبی، جمهرة النسب، ج۱، ص۵۷۱، به کوشش ناجی حسن، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م.
[۲] علی ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ج۱، ص۳۰۶، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م.
در میان مآخذ موجود، تنها ازدی از او با نسبت زُهَیری یاد کرده
[۳] یزید ازدی، تاریخ الموصل، ج۱، ص۷۶، به کوشش علی حبیبه، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
[۴] یزید ازدی، تاریخ الموصل، ج۱، ص۱۰۷، به کوشش علی حبیبه، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
که نام یکی از نیاکان اوست.
[۵] علی بن حزم، جمهرة انساب العرب، ج۱، ص۳۰۶، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م.
[۶] علی بن اثیر، اللباب، ج۲، ص۸۳، بیروت، دارصادر.


بنابر گزارش موجود، نخستین‌بار از هشام تغلبی در حوادث سال ۱۲۸ق/۷۴۶م یاد شده است که مروان بن محمد ، واپسین خلیفۀ اموی، او را بر حکومت موصل گماشت.
[۷] یزید ازدی، تاریخ الموصل، ج۱، ص۷۶، به کوشش علی حبیبه، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
وی تا ۱۳۲ق این منصب را حفظ کرد.
[۸] یزید ازدی، تاریخ الموصل، ج۱، ص۱۰۷، به کوشش علی حبیبه، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
[۹] يزيد ازدی، تاریخ الموصل، ج۱، ص۱۱۴، به کوشش علی حبیبه، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
[۱۰] يزيد ازدی، تاریخ الموصل، ج۱، ص۱۳۳، به کوشش علی حبیبه، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
در این سال، چون مروان از سپاه عباسیان به سرکردگی عبداللٰه بن علی (ﻫ م) در کنار رود زاب ، شکست خورد، تغلبی نه تنها از ورود او به موصل جلوگیری کرد،
[۱۱] طبری، تاریخ، ج۷، ص۴۳۹.
[۱۲] يزيد ازدی، تاریخ الموصل، ج۱، ص۱۳۳، به کوشش علی حبیبه، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
بلکه به نشانۀ پذیرش دعوت ضد اموی، با کسانی دیگر از اهالی شهر ، جامۀ سیاه پوشید و به استقبال عبدالله بن علی رفت و اموال محمد بن مروان را بدو تسلیم کرد.
[۱۳] يزيد ازدی، تاریخ الموصل، ج۱، ص۱۳۳، به کوشش علی حبیبه، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
[۱۴] يزيد ازدی، تاریخ الموصل، ج۱، ص۱۵۰، به کوشش علی حبیبه، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.




۳.۱ - نبرد با خلیفه اموی

بنابر روایتی منقول از او دربارۀ خط سیر فرار مروان
[۱۵] يزيد ازدی، تاریخ الموصل، ج۱، ص۱۳۶-۱۳۷، به کوشش علی حبیبه، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
، می‌توان حدس زد که تغلبی در سپاه تعقیب‌کنندۀ واپسین خلیفۀ اموی شرکت داشته است؛ به‌ویژه که عبدالله بن علی پس از ورود به موصل، یکی از عباسیان را به حکومت آن‌جا گماشت.
[۱۶] يزيد ازدی، تاریخ الموصل، ج۱، ص۱۵۰، به کوشش علی حبیبه، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.


۳.۲ - همراهی با سپاه ابومسلم

وقتی ابومسلم خراسانی از جانب منصور عباسی مأموریت یافت تا شورش عبدالله بن علی عباسی را در نصیبین از بلاد جزیره سرکوب کند، تغلبی در سپاه ابومسلم بود
[۱۷] احمد بلاذری، انساب الاشراف، ج۴، ص۱۴۸، به کوشش سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۶م.
[۱۸] طبری، تاریخ، ج۷، ص۴۷۷.
از برخی گزارشها چنین برمی‌آید که او مقارن این نبرد یا اندکی پس از آن، حکمرانی نصیبین را برعهده داشت
[۱۹] منصور آبی، نثر الدر، ج۷، ص۲۲۲، به کوشش منیره محمد مدنی، قاهره، ۱۹۹۰م.
و چون از ابومسلم چیزی شنید که آن را حمل بر خروج از اطاعت خلیفه کرد، بلافاصله به منصور خبر رسانید.
[۲۰] منصور آبی، نثر الدر، ج۷، ص۲۲۲، به کوشش منیره محمد مدنی، قاهره، ۱۹۹۰م.
[۲۱] احمد بن اعثم کوفی، الفتوح، ج۴، ص۳۸۷، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
وقتی در حدود سالهای ۱۴۲-۱۴۵ق، منصور عباسی فرزند خود جعفر را به حکومت موصل گماشت،
[۲۲] يزيد ازدی، تاریخ الموصل، ج۱، ص۱۷۸، به کوشش علی حبیبه، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
[۲۳] يزيد ازدی، تاریخ الموصل، ج۱، ص۱۹۴، به کوشش علی حبیبه، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
تغلبی را نیز با او همراه کرد.
[۲۴] احمد یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۳۸۴، بیروت، ۱۳۷۹ق/۱۹۶۰م


در ۱۵۱ق/۷۶۸م منصور عامل خود بر سند، عمربن حفص را بدین سبب که با اولاد محمدبن عبدالله نفس زکیه در آن نواحی نرمخویی پیش گرفته بود،
[۲۵] طبری، تاریخ، ج۸، ص۳۳-۳۵.
عزل کرد و تغلبی را که می‌کوشید از هر راهی، به خلیفه نزدیک‌تر شود، به ولایت سند برگماشت.
[۲۶] طبری، تاریخ، ج۸، ص۳۳.
[۲۷] طبری، تاریخ، ج۸، ص۳۵-۳۶.
[۲۸] احمد بلاذری، ج۱، ص۴۴۴-۴۴۵، انساب الاشراف، به کوشش سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۶م.




۵.۱ - فتوحات
چشمگیرترین اقدام تغلبی در دورۀ حکومت بر سند، ادامۀ فتوحات بود: او سپاهیانی به نقاط گوناگون گسیل داشت و توانست کشمیر و مولتان را فتح کند
[۲۹] احمد بلاذری، ج۱، ص۴۴۴-۴۴۵، انساب الاشراف، به کوشش سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۶م.
[۳۰] احمد یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۳۷۳، بیروت،۱۳۷۹ق/۱۹۶۰م
، سپس به سوی قندهار لشکر کشید و بتخانۀ آن‌جا را ویران کرد و به جای آن مسجدی ساخت
[۳۱] احمد بلاذری، ج۱، ص۴۴۴-۴۴۵، انساب الاشراف، به کوشش سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۶م.
[۳۲] احمد یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۳۷۳، بیروت،۱۳۷۹ق/۱۹۶۰م


۵.۲ - قتل علویان

از دیگر اقدامات او، قتل دست کم دو تن علوی از بازماندگان قیام محمد نفس زکیه، یعنی عبدالله اشتر و حسن بن ابراهیم بن حسن بود که پس از قتل محمد نفس زکیه به آن نواحی گریخته بودند.
[۳۳] احمد بلاذری، ج۳، ص۳۴۸، انساب الاشراف، به کوشش سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۶م.
[۳۴] طبری، تاریخ، ج۸، ص۳۶.
[۳۵] ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱، ص۳۱۲-۳۱۴، قاهره، ۱۹۹۲م.


۵.۳ - رونق دادن تجارت

گفته‌اند که در دورۀ حکمرانی او، و در سایۀ آرامشی که پدید آورد، سند آباد شد و تجارت رونق گرفت و درآمد حکومت افزون شد
[۳۶] احمد بلاذری، ج۱، ص۴۴۴-۴۴۵، انساب الاشراف، به کوشش سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۶م.
[۳۷] احمد یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۳۷۳، بیروت، ۱۳۷۹ق/۱۹۶۰م
چندان‌که در ۱۵۷ق با دست پُر نزد خلیفه بازگشت
[۳۸] احمد بلاذری، ج۱، ص۴۴۴-۴۴۵، انساب الاشراف، به کوشش سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۶م.
[۳۹] احمد یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۳۷۳، بیروت، ۱۳۷۹ق/۱۹۶۰م .
با این‌همه، منصور در این سال، او را از حکومت برداشت
[۴۰] طبری، تاریخ، ج۸، ص۵۳.
[۴۱] خلیفة بن خیاط، تاریخ، ج۲، ص۶۷۸، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۸م
و تغلبی اندکی بعد درگذشت.
[۴۲] احمد یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۳۷۳، بیروت، ۱۳۷۹ق/۱۹۶۰م




۶.۱ - تشویق خليفه به ازدواج

تغلبی از جملۀ والیان مورد اعتماد منصور بود
[۴۳] احمد یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۳۸۴،بیروت، ۱۳۷۹ق/۱۹۶۰م.
و در مجالس خلیفه شرکت می‌جست
[۴۴] احمد یعقوبی، تاریخ،ج۲، ص۳۸۹، بیروت، ۱۳۷۹ق/۱۹۶۰م .
اندکی پیش از رسیدن به ولایت سند، کوشید خلیفه را به ازدواج با خواهر خود تشویق کند؛ اگرچه منصور نپذیرفت، اما این موضوع در دست‌یابی وی به حکومت سند تأثیر داشت.
[۴۵] طبری، تاریخ، ج۸، ص۳۵.


۶.۲ - قتل عبدالله اشتر

در ماجرای قتل عبدالله اشتر نیز اگرچه عبدالله در مقام جنگ نبود و از این‌رو کسانی تغلبی را از قتل نوادۀ رسول خدا (ص) برحذر می‌داشتند، اما او که معتقد بود ممکن است دیگری با دستگیری و قتل عبدالله در تقرب به منصور بر وی پیشی گیرد،
[۴۶] طبری، تاریخ، ج۸، ص۳۶.
در قتل او درنگ نکرد. همچنین به روایتی، نامۀ پنهانی محمد نفس زکیه به وی در خلافت ابوالعباس سفاح ، دردست این خلیفه بود.
[۴۷] ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱، ص۱۷۷، قاهره، ۱۹۹۲م.


شعرا توجه خاصی به تغلبی داشتند و مطابق یک گزارش، او صله‌ای سخت هنگفت به شاعری داده بود.
[۴۸] يزيد ازدی، تاریخ الموصل، ج۱، ص۱۱۴-۱۱۵، به کوشش علی حبیبه، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
[۴۹] ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۳، ص۲۹۰، قاهره، ۱۹۹۲م.


تغلبی پسری به نام عبیدالله داشت
[۵۰] ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۳، ص۱۵۶، قاهره، ۱۹۹۲م.
[۵۱] احمد خطیب بغدادی، ج۱۳، ص۶۶، تاریخ بغداد، بیروت، ۱۳۴۹ق.
و از برادرانش ، از معاویه‌ نام‌ برده‌ شده که قصری هم ــ شاید در موصل ــ به او منسوب بوده است.
[۵۲] يزيد ازدی، تاریخ الموصل، ج۱، ص۷۶، به کوشش علی حبیبه، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
بسطام بن عمرو نیز مدتی به جای برادر هشام در سند نشست که منصور او را عزل کرد.
[۵۳] خلیفة بن خیاط، تاریخ، ج۲، ص۶۷۸، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۸م.
[۵۴] احمد یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۳۷۳، بیروت، ۱۳۷۹ق/۱۹۶۰م .
[۵۵] طبری، تاریخ، ج۸، ص۱۲۳.
[۵۶] طبری، تاریخ، ج۸، ص۱۳۲.
[۵۷] طبری، تاریخ، ج۸، ص۱۴۰.
همچنین سُفَیح بن عمرو مدتی در عهد مهدی عباسی ولایت سند را دردست داشت.
[۵۸] خلیفة بن خیاط، تاریخ، ج۲، ص۶۹۷، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۸م.
[۵۹] عبدالحی، نزهة الخواطر، ج۱، ص۲۵-۲۶، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م.
[۶۰] خلیفة بن خیاط، تاریخ، ج۲، ص۷۴۶، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۸م .



(۱) منصور آبی، نثر الدر، به کوشش منیره محمد مدنی، قاهره، ۱۹۹۰م.
(۲) علی بن اثیر، اللباب، بیروت، دارصادر.
(۳) احمد بن اعثم کوفی، الفتوح، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
(۴) علی بن حزم، جمهرة انساب العرب، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م.
(۵) ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، قاهره، ۱۹۹۲م.
(۶) ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، به کوشش احمد صقر، قاهره، ۱۳۶۸ق/۱۹۴۹م.
(۷) یزید ازدی، تاریخ الموصل، به کوشش علی حبیبه، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
(۸) احمد بلاذری، انساب الاشراف، به کوشش سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۶م.
(۹) احمد بلاذری، فتوح البلدان، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۸۶۵م.
(۱۰) احمد خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، بیروت، ۱۳۴۹ق.
(۱۱) خلیفة بن خیاط، تاریخ، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۸م.
(۱۲) طبری، تاریخ.
(۱۳) هشام کلبی، جمهرة النسب، به کوشش ناجی حسن، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م.
(۱۴) عبدالحی، نزهة الخواطر، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م.
(۱۵) احمد یعقوبی، تاریخ، بیروت، ۱۳۷۹ق/۱۹۶۰م.

۱. ↑ هشام کلبی، جمهرة النسب، ج۱، ص۵۷۱، به کوشش ناجی حسن، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م.
۲. ↑ علی ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ج۱، ص۳۰۶، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م.
۳. ↑ یزید ازدی، تاریخ الموصل، ج۱، ص۷۶، به کوشش علی حبیبه، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
۴. ↑ یزید ازدی، تاریخ الموصل، ج۱، ص۱۰۷، به کوشش علی حبیبه، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
۵. ↑ علی بن حزم، جمهرة انساب العرب، ج۱، ص۳۰۶، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م.
۶. ↑ علی بن اثیر، اللباب، ج۲، ص۸۳، بیروت، دارصادر.
۷. ↑ یزید ازدی، تاریخ الموصل، ج۱، ص۷۶، به کوشش علی حبیبه، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
۸. ↑ یزید ازدی، تاریخ الموصل، ج۱، ص۱۰۷، به کوشش علی حبیبه، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
۹. ↑ يزيد ازدی، تاریخ الموصل، ج۱، ص۱۱۴، به کوشش علی حبیبه، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
۱۰. ↑ يزيد ازدی، تاریخ الموصل، ج۱، ص۱۳۳، به کوشش علی حبیبه، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
۱۱. ↑ طبری، تاریخ، ج۷، ص۴۳۹.
۱۲. ↑ يزيد ازدی، تاریخ الموصل، ج۱، ص۱۳۳، به کوشش علی حبیبه، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
۱۳. ↑ يزيد ازدی، تاریخ الموصل، ج۱، ص۱۳۳، به کوشش علی حبیبه، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
۱۴. ↑ يزيد ازدی، تاریخ الموصل، ج۱، ص۱۵۰، به کوشش علی حبیبه، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
۱۵. ↑ يزيد ازدی، تاریخ الموصل، ج۱، ص۱۳۶-۱۳۷، به کوشش علی حبیبه، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
۱۶. ↑ يزيد ازدی، تاریخ الموصل، ج۱، ص۱۵۰، به کوشش علی حبیبه، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
۱۷. ↑ احمد بلاذری، انساب الاشراف، ج۴، ص۱۴۸، به کوشش سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۶م.
۱۸. ↑ طبری، تاریخ، ج۷، ص۴۷۷.
۱۹. ↑ منصور آبی، نثر الدر، ج۷، ص۲۲۲، به کوشش منیره محمد مدنی، قاهره، ۱۹۹۰م.
۲۰. ↑ منصور آبی، نثر الدر، ج۷، ص۲۲۲، به کوشش منیره محمد مدنی، قاهره، ۱۹۹۰م.
۲۱. ↑ احمد بن اعثم کوفی، الفتوح، ج۴، ص۳۸۷، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
۲۲. ↑ يزيد ازدی، تاریخ الموصل، ج۱، ص۱۷۸، به کوشش علی حبیبه، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
۲۳. ↑ يزيد ازدی، تاریخ الموصل، ج۱، ص۱۹۴، به کوشش علی حبیبه، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
۲۴. ↑ احمد یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۳۸۴، بیروت، ۱۳۷۹ق/۱۹۶۰م
۲۵. ↑ طبری، تاریخ، ج۸، ص۳۳-۳۵.
۲۶. ↑ طبری، تاریخ، ج۸، ص۳۳.
۲۷. ↑ طبری، تاریخ، ج۸، ص۳۵-۳۶.
۲۸. ↑ احمد بلاذری، ج۱، ص۴۴۴-۴۴۵، انساب الاشراف، به کوشش سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۶م.
۲۹. ↑ احمد بلاذری، ج۱، ص۴۴۴-۴۴۵، انساب الاشراف، به کوشش سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۶م.
۳۰. ↑ احمد یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۳۷۳، بیروت،۱۳۷۹ق/۱۹۶۰م
۳۱. ↑ احمد بلاذری، ج۱، ص۴۴۴-۴۴۵، انساب الاشراف، به کوشش سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۶م.
۳۲. ↑ احمد یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۳۷۳، بیروت،۱۳۷۹ق/۱۹۶۰م
۳۳. ↑ احمد بلاذری، ج۳، ص۳۴۸، انساب الاشراف، به کوشش سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۶م.
۳۴. ↑ طبری، تاریخ، ج۸، ص۳۶.
۳۵. ↑ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱، ص۳۱۲-۳۱۴، قاهره، ۱۹۹۲م.
۳۶. ↑ احمد بلاذری، ج۱، ص۴۴۴-۴۴۵، انساب الاشراف، به کوشش سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۶م.
۳۷. ↑ احمد یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۳۷۳، بیروت، ۱۳۷۹ق/۱۹۶۰م
۳۸. ↑ احمد بلاذری، ج۱، ص۴۴۴-۴۴۵، انساب الاشراف، به کوشش سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۶م.
۳۹. ↑ احمد یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۳۷۳، بیروت، ۱۳۷۹ق/۱۹۶۰م .
۴۰. ↑ طبری، تاریخ، ج۸، ص۵۳.
۴۱. ↑ خلیفة بن خیاط، تاریخ، ج۲، ص۶۷۸، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۸م
۴۲. ↑ احمد یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۳۷۳، بیروت، ۱۳۷۹ق/۱۹۶۰م
۴۳. ↑ احمد یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۳۸۴،بیروت، ۱۳۷۹ق/۱۹۶۰م.
۴۴. ↑ احمد یعقوبی، تاریخ،ج۲، ص۳۸۹، بیروت، ۱۳۷۹ق/۱۹۶۰م .
۴۵. ↑ طبری، تاریخ، ج۸، ص۳۵.
۴۶. ↑ طبری، تاریخ، ج۸، ص۳۶.
۴۷. ↑ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱، ص۱۷۷، قاهره، ۱۹۹۲م.
۴۸. ↑ يزيد ازدی، تاریخ الموصل، ج۱، ص۱۱۴-۱۱۵، به کوشش علی حبیبه، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
۴۹. ↑ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۳، ص۲۹۰، قاهره، ۱۹۹۲م.
۵۰. ↑ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۳، ص۱۵۶، قاهره، ۱۹۹۲م.
۵۱. ↑ احمد خطیب بغدادی، ج۱۳، ص۶۶، تاریخ بغداد، بیروت، ۱۳۴۹ق.
۵۲. ↑ يزيد ازدی، تاریخ الموصل، ج۱، ص۷۶، به کوشش علی حبیبه، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
۵۳. ↑ خلیفة بن خیاط، تاریخ، ج۲، ص۶۷۸، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۸م.
۵۴. ↑ احمد یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۳۷۳، بیروت، ۱۳۷۹ق/۱۹۶۰م .
۵۵. ↑ طبری، تاریخ، ج۸، ص۱۲۳.
۵۶. ↑ طبری، تاریخ، ج۸، ص۱۳۲.
۵۷. ↑ طبری، تاریخ، ج۸، ص۱۴۰.
۵۸. ↑ خلیفة بن خیاط، تاریخ، ج۲، ص۶۹۷، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۸م.
۵۹. ↑ عبدالحی، نزهة الخواطر، ج۱، ص۲۵-۲۶، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م.
۶۰. ↑ خلیفة بن خیاط، تاریخ، ج۲، ص۷۴۶، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۸م .


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تغلبی»، ج۱۵، ص۶۰۰۴.    




جعبه ابزار