هشام بن حکم شیبانی (مقاله‌دوم)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
هشام بن حکم شیبانی (م
۱۹۹ق)، دانشمند برجسته علوم عقلی و نقلی، متکلم برجسته و زبردست
شیعه، متخصص در عقاید دینی و معارف مذهبی و از اصحاب
امام صادق و
امام کاظم (علیهماالسلام) بود که از آن بزرگوارا روایت نقل کرده است.
امام صادق (علیه‌السّلام) درباره وی فرمود:
هشام با قلب، دست و زبان خود ما را یاری می‌کند. وی جوینده حق ما و تصدیق کننده گفتار ماست، پیرو او پیرو ما و مخالف او دشمن ماست.
امام رضا (علیه‌السّلام) نیز او را بنده ناصح خوانده و برایش آرزوی
رحمت کرده است.
ابومحمد
هشام بن حکم شیبانی کوفی بغدادی کندی، دانشمند برجسته علوم عقلی و نقلی، متخصص در عقاید دینی و معارف مذهبی و از هم‌پیمانان
قبیله بنی شیبان یا
بنی کنده بود.
زادگاه وی طبق گفتار اکثر منابع رجالی،
کوفه و محل نشو و نمای او
واسط بوده است،
ولی
کشّی زادگاه و محل رشد او را واسط نقل کرده است.
تاریخ دقیق ولادتش معلوم نیست و در منابع هیچ‌گونه اشاره‌ای به آن نشده است.
هشام از اصحاب امام صادق و امام کاظم (علیهماالسلام) بود
و از آن بزرگواران
و افرادی چون
ابوعبیده حذّاء،
زراره و
سُدیر صیرفی روایاتی نقل کرده است.
الندیم نام وی را در زمره متکلمان شیعه برشمرده و می‌نویسد که
هشام از متکلمان برجسته و زبردست شیعه و از کسانی است که به پرورش بحث
امامت در تشیع پرداخته و آن را تنقیح کرده است و در این فن بسیار حضور ذهن داشته و حاضر جواب بوده است.
ایشان در این راه با صاحبان
مکاتب در
بغداد،
بصره و کوفه به
مناظره می‌نشست.
به گفته
طوسی،
یحیی بن خالد برمکی وزیر
هارون الرشید مجالس مناظره و کلام تشکیل می‌داد و ریاست علمی و اداره آن مجالس به عهده
هشام بود.
هشام شاگردان بسیاری را نیز در
مکتب خود پرورش داده که از آن میان کسانی چون
محمد بن ابی عمیر،
داود بن رزین و
ابوعلی صکّاک را می‌توان نام برد.
نجاشی بر
وثاقت وی تاکید کرده و دقت او را در نقل روایات ستوده است.
گفته شده که
هشام پیشتر شاگرد
ابوشاکر زندیق بود،
اما به رهنمود امام صادق (علیه‌السّلام) به
راه حق بازگشت و از آن پس، سرآمد اصحاب آن حضرت گردید.
امام صادق (علیه‌السّلام) درباره وی فرمود:
هشام با قلب، دست و زبان خود ما را یاری می‌کند. وی جوینده حق ما و تصدیق کننده گفتار ماست، پیرو او پیرو ما و مخالف او دشمن ماست.
امام رضا (علیه‌السّلام) نیز او را بنده ناصح خوانده و برایش آرزوی
رحمت کرده است.
هشام در اواخر
عمر به بغداد
هجرت کرد و در محله قصر وضّاح اقامت گزید
و برای امرار معاش به تجارت مشغول شد.
گویند که امام کاظم (علیه‌السّلام) مبلغ پانزده هزار
درهم در اختیار او قرار داد تا با آن تجارت کند و سود حاصله را خود بردارد و سرانجام اصل سرمایه را به امام (علیه‌السّلام) برگرداند، از این روی در محله کرخ
بغداد مشغول کسب و کار گردید.
به گفته
شیخ صدوق،
هشام کرباس فروش بوده و به تجارت قماش اشتغال داشته است.
تاریخ وفات
هشام به اختلاف نقل شده است: در برخی منابع آمده است که وی اندکی پس از حادثه قلع و قمع
برمکیان، در سال
۱۸۷ق یا در زمان خلافت
مامون (
۱۹۸-
۲۱۸ق)
یا در سال ۱۹۹ق پس از مدتی متواری شدن در بغداد درگذشت.
وی دارای آثار و تالیفات بسیاری در زمینه‌های مختلف بوده که عبارت‌اند از:
علل التحریم، الفرائض، الامامة، الدلالة
علی حدث الاجسام،
الردّ علی الزنادقة،
الرد علی اصحاب الاثنین، التوحید،
الردّ علی هشام الجوالیقی،
الردّ علی اصحاب الطبائع، الشیخ و الغلام فی التوحید، التدبیر فی الامامة، المیزان، المیدان،
کتاب فی امامة المفضول،
کتاب الوصیة و
الردّ علی منکریها، اختلاف الناس فی الامامة، الجبر و القدر
الحکمین الرد علی المعتزلة و طلحة و الزبیر القدر الالفاظ الاستطاعة المعرفة الثمانیة ابواب الاخبار
الرد علی ارسطاطالیس فی التوحید المجالس فی التوحید المجالس فی الامامة
کتاب علی شیطان الطاق،
کتاب الاخبار و کیف تصحّ
کتاب المعتزلة
کتاب الالطاف
تفسیر ما یلزم العباد الاقرار به التمیز اثبات الحجج
علی ما خالف الشیعه
مناظرة
هشام بن حکم و الاصل.
(دیگر منابع:
)
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «
هشام شیبانی»، ج۱، ص۸۲۴-۸۲۵.
