هشام بن حکم شیبانی (مقاله‌دوم)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

هشام بن حکم شیبانی (م ۱۹۹ق)، دانشمند برجسته علوم عقلی و نقلی، متکلم برجسته و زبردست شیعه، متخصص در عقاید دینی و معارف مذهبی و از اصحاب امام صادق و امام کاظم (علیهماالسلام) بود که از آن بزرگوارا روایت نقل کرده است.
امام صادق (علیه‌السّلام) درباره وی فرمود: هشام با قلب، دست و زبان خود ما را یاری می‌کند. وی جوینده حق ما و تصدیق کننده گفتار ماست، پیرو او پیرو ما و مخالف او دشمن ماست.
امام رضا (علیه‌السّلام) نیز او را بنده ناصح خوانده و برایش آرزوی رحمت کرده است.

---

ابومحمد هشام بن حکم شیبانی کوفی بغدادی کندی، دانشمند برجسته علوم عقلی و نقلی، متخصص در عقاید دینی و معارف مذهبی و از هم‌پیمانان قبیله بنی شیبان یا بنی کنده بود.
زادگاه وی طبق گفتار اکثر منابع رجالی، کوفه و محل نشو و نمای او واسط بوده است، ولی کشّی زادگاه و محل رشد او را واسط نقل کرده است.
تاریخ دقیق ولادتش معلوم نیست و در منابع هیچ‌گونه اشاره‌ای به آن نشده است. هشام از اصحاب امام صادق و امام کاظم (علیهماالسلام) بود و از آن بزرگواران و افرادی چون ابوعبیده حذّاء، زراره و سُدیر صیرفی روایاتی نقل کرده است.

---

الندیم نام وی را در زمره متکلمان شیعه برشمرده و می‌نویسد که هشام از متکلمان برجسته و زبردست شیعه و از کسانی است که به پرورش بحث امامت در تشیع پرداخته و آن را تنقیح کرده است و در این فن بسیار حضور ذهن داشته و حاضر جواب بوده است.
ایشان در این راه با صاحبان مکاتب در بغداد، بصره و کوفه به مناظره می‌نشست. به گفته طوسی، یحیی بن خالد برمکی وزیر‌ هارون الرشید مجالس مناظره و کلام تشکیل می‌داد و ریاست علمی و اداره آن مجالس به عهده هشام بود.

---

هشام شاگردان بسیاری را نیز در مکتب خود پرورش داده که از آن میان کسانی چون محمد بن ابی عمیر، داود بن رزین و ابوعلی صکّاک را می‌توان نام برد.

---

نجاشی بر وثاقت وی تاکید کرده و دقت او را در نقل روایات ستوده است.
گفته شده که هشام پیشتر شاگرد ابوشاکر زندیق بود، اما به رهنمود امام صادق (علیه‌السّلام) به راه حق بازگشت و از آن پس، سرآمد اصحاب آن حضرت گردید.
امام صادق (علیه‌السّلام) درباره وی فرمود: هشام با قلب، دست و زبان خود ما را یاری می‌کند. وی جوینده حق ما و تصدیق کننده گفتار ماست، پیرو او پیرو ما و مخالف او دشمن ماست.
امام رضا (علیه‌السّلام) نیز او را بنده ناصح خوانده و برایش آرزوی رحمت کرده است.

---

هشام در اواخر عمر به بغداد هجرت کرد و در محله قصر وضّاح اقامت گزید و برای امرار معاش به تجارت مشغول شد.
گویند که امام کاظم (علیه‌السّلام) مبلغ پانزده هزار درهم در اختیار او قرار داد تا با آن تجارت کند و سود حاصله را خود بردارد و سرانجام اصل سرمایه را به امام (علیه‌السّلام) برگرداند، از این روی در محله کرخ بغداد مشغول کسب و کار گردید.
به گفته شیخ صدوق، هشام کرباس فروش بوده و به تجارت قماش اشتغال داشته است.

---

تاریخ وفات هشام به اختلاف نقل شده است: در برخی منابع آمده است که وی‌ اندکی پس از حادثه قلع و قمع برمکیان، در سال ۱۸۷ق یا در زمان خلافت مامون (۱۹۸-۲۱۸ق) یا در سال ۱۹۹ق پس از مدتی متواری شدن در بغداد درگذشت.

---

وی دارای آثار و تالیفات بسیاری در زمینه‌های مختلف بوده که عبارت‌اند از:
علل التحریم، الفرائض، الامامة، الدلالة علی حدث الاجسام، الردّ علی الزنادقة، الرد علی اصحاب الاثنین، التوحید، الردّ علی هشام الجوالیقی، الردّ علی اصحاب الطبائع، الشیخ و الغلام فی التوحید، التدبیر فی الامامة، المیزان، المیدان، کتاب فی امامة المفضول، کتاب الوصیة و الردّ علی منکریها، اختلاف الناس فی الامامة، الجبر و القدر الحکمین الرد علی المعتزلة و طلحة و الزبیر القدر الالفاظ الاستطاعة المعرفة الثمانیة ابواب الاخبار الرد علی ارسطاطالیس فی التوحید المجالس فی التوحید المجالس فی الامامة
کتاب علی شیطان الطاق، کتاب الاخبار و کیف تصحّ کتاب المعتزلة کتاب الالطاف تفسیر ما یلزم العباد الاقرار به التمیز اثبات الحجج علی ما خالف الشیعه مناظرة هشام بن حکم و الاصل. (دیگر منابع: )

---