هدایت به نور (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
یکی از هدایت‌های انسان که در
آیات قرآن به آن اشاره شده،
هدایت به سمت
نور است.
خارج‌کنندگان انسان از تاریکی به
نور عبارتند از:
خداوند، هدايتگر
اهل ایمان از تاريكيها به سوى
نور:
«اللَّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى
النُّورِ ...؛
خداوند، ولىّ و سرپرست كسانى است كه ايمان آورده‌اند؛ آنها را از ظلمتها خارج ساخته، به سوى
نور مى‌برد....»
هدايت مؤمنان از تاريكيها به
نور، پرتوى از لايت الهى بر آنان:
۱. «اللَّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى
النُّورِ ...؛
خداوند، ولىّ و سرپرست كسانى است كه ايمان آورده‌اند؛ آنها را از ظلمتها خارج ساخته، به سوى
نور مى‌برد....»
۲. «أَ وَ مَنْ كانَ مَيْتاً فَأَحْيَيْناهُ وَ جَعَلْنا لَهُ
نُوراً يَمْشِي بِهِ فِي النَّاسِ كَمَنْ مَثَلُهُ فِي الظُّلُماتِ لَيْسَ بِخارِجٍ مِنْها كَذلِكَ زُيِّنَ لِلْكافِرِينَ ما كانُوا يَعْمَلُونَ؛
آيا كسى كه مرده بود، سپس او را زنده كرديم، (كافر بود و ايمان آورد) و
نورى برايش قرار داديم كه با آن در ميان مردم راه برود، همانند كسى است كه در تاريكى‌هاست و از آن خارج نمى‌شود؟! اين گونه براى كافران، آنچه كه از اعمال زشت انجام مى‌دادند،
تزیین شده و زيبا جلوه كرده است.»
۳. «وَ كَذلِكَ أَوْحَيْنا إِلَيْكَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا ما كُنْتَ تَدْرِي مَا الْكِتابُ وَ لَا الْإِيمانُ وَ لكِنْ جَعَلْناهُ
نُوراً نَهْدِي بِهِ مَنْ نَشاءُ مِنْ عِبادِنا وَ إِنَّكَ لَتَهْدِي إِلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ؛
همان گونه كه بر پيامبران پيشين وحى فرستاديم بر تو نيز حقايقى را به فرمان خود وحى كرديم؛ تو پيش از اين نمى‌دانستى كتاب و ايمان چيست؛ و از محتواى قرآن آگاه نبودى ولى ما آن را
نورى قرار داديم كه بوسيله آن هركس‌از بندگان خويش‌را بخواهيم هدايت مى‌كنيم؛ و به يقين تو به سوى راه راست هدايت مى‌كنى.»
قرآن و پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله خارج‌كننده انسان‌ها از تاريكى و
گمراهی به
نور و هدايت با
اذن خدا:
«يا أَهْلَ الْكِتابِ قَدْ جاءَكُمْ رَسُولُنا يُبَيِّنُ لَكُمْ كَثِيراً مِمَّا كُنْتُمْ تُخْفُونَ مِنَ الْكِتابِ وَ يَعْفُوا عَنْ كَثِيرٍ قَدْ جاءَكُمْ مِنَ اللَّهِ
نُورٌ وَ كِتابٌ مُبِينٌ • يَهْدِي بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَهُ سُبُلَ السَّلامِ وَ يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى
النُّورِ بِإِذْنِهِ وَ يَهْدِيهِمْ إِلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ؛
اى
اهل کتاب! فرستاده ما، به سوى شما آمد، در حالى كه بسيارى از حقايق كتاب آسمانى را كه شما كتمان مى‌كرديد روشن مى‌سازد؛ و از بسيارى از آن، كه در اين زمان مصلحت نيست، صرف نظر مى‌نمايد. آرى، از طرف خدا،
نور و كتاب روشنگرى به سوى شما آمد. خداوند به بركت آن، كسانى را كه از رضاى او پيروى كنند، به راههاى
سلامت و
امنیت، هدايت مى‌كند؛ و به فرمانش، آنان را از ظلمتها خارج ساخته به سوى
نور مى‌برد؛ و آنها را به سوى راه راست، هدايت مى‌نمايد.»
پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله وظيفه‌دار هدايت مردم به سوى
نور، با تعاليم قرآن:
الر كِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَيْكَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى
النُّورِ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ إِلى صِراطِ الْعَزِيزِ الْحَمِيدِ.
۲. «رَسُولًا يَتْلُوا عَلَيْكُمْ آياتِ اللَّهِ مُبَيِّناتٍ لِيُخْرِجَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى
النُّورِ وَ مَنْ يُؤْمِنْ بِاللَّهِ وَ يَعْمَلْ صالِحاً يُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها أَبَداً قَدْ أَحْسَنَ اللَّهُ لَهُ رِزْقاً؛
پيامبرى به سوى شما فرستاده كه آيات روشن خدا را بر شما تلاوت مى‌كند تا كسانى را كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده‌اند، از تاريكيها به سوى
نور خارج سازد. و هر كس به خدا ايمان آورده و اعمال صالح انجام دهد، او را در باغهايى بهشتى وارد مى‌كند كه از پاى درختانش نهرها جارى است، جاودانه در آن مى‌مانند، و خداوند روزىِ نيكويى براى او قرار داده است.»
موسی علیه‌السلام وظيفه‌دار هدايت مردم خويش به سوى
نور:
«وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا مُوسى بِآياتِنا أَنْ أَخْرِجْ قَوْمَكَ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى
النُّورِ ...؛
ما موسى را با آيات و معجزات خود فرستاديم؛ و دستور داديم: قومت را از تاريكى‌ها به سوى
نور خارج ساز....»
تبيين
آیات الهی و ارسال رُسُل از سوى خداوند، سبب هدايت مردم از تاريكيها به
نور:
«يا أَهْلَ الْكِتابِ قَدْ جاءَكُمْ رَسُولُنا يُبَيِّنُ لَكُمْ كَثِيراً مِمَّا كُنْتُمْ تُخْفُونَ مِنَ الْكِتابِ ... قَدْ جاءَكُمْ مِنَ اللَّهِ
نُورٌ وَ كِتابٌ مُبِينٌ • يَهْدِي بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَهُ ...؛
اى اهل كتاب! فرستاده ما، به سوى شما آمد، در حالى كه بسيارى از حقايق كتاب آسمانى را كه شما كتمان مى‌كرديد روشن مى‌سازد؛ ... آرى، از طرف خدا،
نور و كتاب روشنگرى به سوى شما آمد. خداوند به بركت آن، كسانى را كه از رضاى او پيروى كنند، هدايت مى‌كند....»
ستمگران، محروم از
نور هدايت الهى:
«اللَّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى
النُّورِ وَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَوْلِياؤُهُمُ الطَّاغُوتُ يُخْرِجُونَهُمْ مِنَ
النُّورِ إِلَى الظُّلُماتِ ... • ... وَ اللَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ؛
خداوند، ولىّ و سرپرست كسانى است كه ايمان آورده‌اند؛ آنها را از ظلمتها خارج ساخته، به سوى
نور مى‌برد. ولى كسانى كه كافر شدند، اولياى آنها طاغوتها هستند؛ كه آنها را از
نور خارج ساخته، به سوى ظلمتها مى‌برند؛ ... و خداوند، گروه ستمكاران را هدايت نمى‌كند.»
زمینه‌های هدایت به
نور عبارتند از:
ایمان به خداوند، زمينه‌ساز هدايت انسان با
نور:
«اللَّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى
النُّورِ ...؛
خداوند، ولىّ و سرپرست كسانى است كه ايمان آورده‌اند؛ آنها را از ظلمتها خارج ساخته، به سوى
نور مى‌برد....»
مردان بى‌اعتنا به متاع دنيايى، مورد هدايت خداوند به
نور:
«اللَّهُ
نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ ... يَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ يَشاءُ ... • رِجالٌ لا تُلْهِيهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَيْعٌ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَ إِقامِ الصَّلاةِ وَ إِيتاءِ الزَّكاةِ ...؛
خداوند
نور آسمانها و زمين است؛ ... و خدا هركس را بخواهد با
نور خود هدايت مى‌كند، ... مردانى كه هيچ
تجارت و داد و ستدى آنان را از ياد خدا و برپا داشتن
نماز و اداى
زکات غافل نمى‌كند....»
تنزیه‌کنندگان دايمى خداوند، مورد هدايت پروردگار به
نور:
«اللَّهُ
نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ ... يَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ يَشاءُ ... • فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ يُسَبِّحُ لَهُ فِيها بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ؛
خداوند
نور آسمانها و زمين است؛ ... و خدا هركس را بخواهد با
نور خود هدايت مى‌كند، ... اين چراغ پرفروغ در خانه‌هايى‌قرار دارد كه خداوند اذن فرموده ديواره‌هاى آن را بالا برند (تا از دستبرد
شیاطین در
امان باشد)؛ و در آنها
نام خدا برده شود، و
صبح و
شام در آنها
تسبیح او گويند.»
دعا و تحيّت
ملائکه بر مؤمنان، زمينه‌ساز خروج آنان از
ظلمات و هدايت آنان به
نور:
«هُوَ الَّذِي يُصَلِّي عَلَيْكُمْ وَ مَلائِكَتُهُ لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى
النُّورِ وَ كانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيماً؛
او كسى است كه بر شما درود و رحمت مى‌فرستد، و فرشتگان او نيز براى شما تقاضاى رحمت مى‌كنند تا شما را از تاريكى‌هاى جهل و شرك و گناه به سوى
نور ايمان و علم و تقوا خارج سازد؛ او نسبت به مؤمنان همواره مهربان بوده است.»
اعطاى
رحمت ويژه خداوند به مؤمنان، به منظور بيرون بردن آنان از تاريكيها و داخل كردن‌شان در
نور:
«هُوَ الَّذِي يُصَلِّي عَلَيْكُمْ وَ مَلائِكَتُهُ لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى
النُّورِ وَ كانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيماً؛
او كسى است كه بر شما درود و رحمت مى‌فرستد، و
فرشتگان او نيز براى شما تقاضاى رحمت مى‌كنند تا شما را از تاريكى‌هاى
جهل و
شرک و
گناه به سوى
نور ايمان و علم و تقوا خارج سازد؛ او نسبت به مؤمنان همواره مهربان بوده است.»
تبعيّت از
رضوان پروردگار، موجب هدايت به سوى
نور از سوى خداوند:
«... قَدْ جاءَكُمْ مِنَ اللَّهِ
نُورٌ وَ كِتابٌ مُبِينٌ • يَهْدِي بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَهُ سُبُلَ السَّلامِ وَ يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى
النُّورِ ...؛
... آرى، از طرف خدا،
نور و كتاب روشنگرى به سوى شما آمد. خداوند به بركت آن، كسانى را كه از رضاى او پيروى كنند، به راههاى سلامت و امنيت، هدايت مى‌كند؛ و به فرمانش، آنان را از ظلمتها خارج ساخته به سوى
نور مى‌برد....»
هدف از
نزول قرآن، خروج مؤمنان از تاريكيها و هدايت آنان به
نور:
«رَسُولًا يَتْلُوا عَلَيْكُمْ آياتِ اللَّهِ مُبَيِّناتٍ لِيُخْرِجَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى
النُّورِ ...؛
پيامبرى به سوى شما فرستاده كه آيات روشن خدا را بر شما تلاوت مى‌كند تا كسانى را كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده‌اند، از تاريكيها به سوى
نور خارج سازد....»
انس با قرآن، موجب خروج تدريجى انسان‌ها از تاريكيها و هدايت آنان به سوى
نور:
«هُوَ الَّذِي يُنَزِّلُ عَلى عَبْدِهِ آياتٍ بَيِّناتٍ لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى
النُّورِ ...؛
او كسى است كه آيات روشنى بر بنده‌اش نازل مى‌كند تا شما را از تاريكيها به سوى
نور خارج كند؛ و خداوند نسبت به شما رئوف و مهربان است.»
به كارگيرى
فعل مضارع «يخرج» (كه بر
استمرار دلالت‌دارد) بر اين حقيقت دلالت دارد كه خارج شدن از تاريكيها به تدريج انجام مى‌گيرد.
خروج
مؤمنان از تاريكيها و هدايت آنان به سوى
نور، پرتوى از
ولایت الهی بر آنان:
«اللَّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى
النُّورِ ...؛
خداوند، ولىّ و سرپرست كسانى است كه ايمان آورده‌اند؛ آنها را از ظلمتها خارج ساخته، به سوى
نور مى‌برد....»
فرورفتن در تاريكيها بر اثر پذيرش
ولایت و
ربوبیّت غير خدا و راهيابى به
نور، به جهت پذيرش ولايت و
ربوبیّت خدا:
۱. «اللَّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى
النُّورِ وَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَوْلِياؤُهُمُ الطَّاغُوتُ يُخْرِجُونَهُمْ مِنَ
النُّورِ إِلَى الظُّلُماتِ أُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِيها خالِدُونَ؛
خداوند، ولىّ و سرپرست كسانى است كه ايمان آورده‌اند؛ آنها را از ظلمتها خارج ساخته، به سوى
نور مى‌برد. ولى كسانى كه
کافر شدند، اولياى آنها طاغوتها هستند؛ كه آنها را از
نور خارج ساخته، به سوى ظلمتها مى‌برند؛ آنها اهل دوزخند و جاودانه در آن خواهند بود.»
۲. «قُلْ مَنْ رَبُّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ قُلِ اللَّهُ قُلْ أَ فَاتَّخَذْتُمْ مِنْ دُونِهِ أَوْلِياءَ لا يَمْلِكُونَ لِأَنْفُسِهِمْ نَفْعاً وَ لا ضَرًّا قُلْ ... هَلْ تَسْتَوِي الظُّلُماتُ وَ
النُّورُ ...؛
بگو: چه كسى پروردگار
آسمانها و
زمین است؟ بگو: خداوند يگانه! سپس بگو: آيا خدايانى غير از او براى خود برگزيده‌ايد كه حتى مالك سود و زيان خود نيستند (تا چه رسد به شما؟)! بگو: ... يا ظلمتها و
نور برابرند؟!....»
امام خمینی ضمن تعریف هدایت و اینکه هدایت از مباحث مهم در شریعت است و با اذعان به این مطلب که هدایت امری وجودی و همان رسیدن هر موجودی به کمال معنوی خود است، برای هدایت برحسب انواع
سیر و سلوک، مراحلی را برمی‌شمارد. از جمله آنها عبارت‌اند از:
۱- هدایت به
نور قرآن بی‌آنکه افراط و تفریطی صورت بگیرد و تدبر در معنای ظاهری و باطنی، بدون توقف در معانی ظاهری و بدون نفی آنها، هرچند برخی اهل ظاهر، علوم قرآن را همان معانی عرفی و استفاده از آن را منحصر به همین دستورهای صوری ظاهری دانسته‌اند و برخی از اهل باطن نیز به نفی معنای ظاهری پرداخته‌اند، در حالی که عارف و عالم محقق، همچنان که ظاهر خود را به
نور قرآن
منور می‌کند، باید باطن خود را نیز به
انوار معارف و
توحید آن
نورانی کند.
۲- هدایت به
نور فطرت، که در آن شخص بدون
احتجاب به انواع
حجاب‌ها مانند
حجب ملکی یا ملکوتی،
حجاب معاصی قلبی و قالبی،
حجب نورانی و ظلمانی یا
حجب وحدت یا کثرت، سیر الی‌الله می‌کند.
بنابر نظر امام خمینی یکی از مراتب عالیه هدایت، هدایت به صراط مستقیم، به معنای ثبات و
تمکین در حالات و مقامات است و کسی که به رؤیت مقام مالکیت و قاهریت حق برسد، غبار کثرت را می‌شکند و میان او و حق‌تعالی
حجابی نمی‌ماند و عنایت ازلی شامل حال او می‌شود و به مقام استقامت و تمکین می‌رسد در این صورت خواهان هدایت ازلی می‌شود که همان هدایت و صراط مستقیم، به معنای ثبات و استقامت است؛ اما در غیر این افراد که دارای
حجاب‌اند هدایت مرتبه پایین‌تری دارد.
بنابر نظر ایشان وقتی سالک انانیت خود را محو می‌کند، عنایت ازلی از مقام غیب احدی به فیض اقدس شامل او می‌شود و حالت صحو به المحو برای او حاصل می‌شود و به وجود حقانی متصف می‌گردد، در این صورت هدایت مطلقه که همان صراط مستقیم انسانیت و سیر به سوی اسم جامع است شامل او می‌شود.
•
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۳۱، ص۵۶۵، برگرفته از مقاله «هدایت به نور». •
دانشنامه امام خمینی ، تهران،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، ۱۴۰۰ شمسی.
